Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 157

[p. 33]

De huisdemon
Stefan Hertmans

‘Their eyes mid many wrinkles, their eyes,
Their ancient, glittering eyes, are gay.’
- W.B. Yeats, ‘Lapis Lazuli’

De ware kwelgeest van het schrijven heeft geen naam, hij heeft zelfs geen gezicht.

De schrijver schrijft voor hij weet wat schrijven is; hij ademt met zijn schrijvende handen.

Er is bijgevolg iets in de oorsprong van het schrijven dat hem zelf ontsnapt: een duidelijk beginpunt.

Ergens is dat geruststellend. Het spiegelt het einde, dat wellicht ook niet al te bewust zal zijn.

De een krijgt een infarct aan de schrijftafel, de ander doezelt weg in een ouderdomsziekte, een derde knalt ergens op een afrit per ongeluk tegen een betonnen paal aan, veel te laat nog op de terugweg van een zoveelste lezing, een vierde springt van een brug bij nacht en ontij, de naam van een geheime liefde prevelend. De ultieme zin wordt zelden bewust neergeschreven; ook de eerste was dat meestal niet. De spookauteur die men naaapt zit ergens diep in het ‘zelf’ verborgen. Door te lezen treedt hij alleen maar sterker naar voren en zodra je hem gedwongen hebt tevoorschijn te treden, dwingt hij je steeds verder in een onvoorspelbare richting.

Je projecteert deze verborgen geest in tijdelijke, wisselende gestalten - die van auteurs die je leest, bewondert, weer achter je laat. Soms zijn dat buitenlandse, vaak zijn dat dode auteurs. Dat gaat gemakkelijk; je wandelt levens in en uit en leert wat zinsbouw is. De levende auteurs die je bewondert en dan weer achter je laat, tuimelen nu en dan als verbrokkelende goden van hun voetstuk; andere werpen steeds grotere, donkerder

[p. 34]

schaduwen af waarin je kunt gaan zitten zoals T.S. Eliot onder de rode rots in het vagevuur.

Het is niet dat de verloren oorsprong van het schrijven de auteur oorspronkelijk maakt - zo eenvoudig is het niet. Het betekent alleen maar dat de tijdelijke gestalten die het literaire voorbeeld aanneemt, verankerd liggen in iets veel diepers, een stomme dynamiek diep in het bewustzijn, een soort wezen dat iets nabootst dat het nog niet kent. Deze ongerijmde nabootsing van iets onzichtbaars zet een eindeloze dynamiek in gang, waarbij alleen de demonen de weg kunnen wijzen.

De kwelgeest van de verloren oorsprong is de tweelingbroer van de gemiste voltooiing. Vooraan in mijn eerste boek stond een motto van Franz Kafka: ‘Reeds met mijn eerste zin ben ik in de val getrapt.’ Toen ik mijn eerste, allang vergeten zin neerschreef zonder erbij stil te staan dat dit schrijven was - misschien was het zoiets als de stoelgang van een puberziel, meer niet - wist ik ook niet dat hij een niet te delgen tekort zou oproepen, met elke lettergreep meer en dieper, een tekortschieten dat alleen maar groeide naarmate er meer geschreven werd. Op die manier zijn er geen modellen, helden of na te bootsen sterren te vinden; er zijn alleen voorgangers, medegangers, Emmaüsgangers, medeplichtigen, lotgenoten die weten dat dit geen carrière is; er is de voor ons uit steeds langer wordende schaduw van onszelf. Allen die schrijven omdat ze niet goed weten waarom, net die voelen heel goed waarom. Het is stomweg wat niet te vermijden was. De schaduw groeit, de herinnering aan het eerste licht vervluchtigt. Er zijn ontelbare stemmen op de boekenplanken, fluisterend in de stilte: wees jezelf. Als je maar wist waar dat eerste boek ergens gebleven was.

Speculaties omtrent de reden van dit onvermijdelijke lot zijn legio; de zielenknijper verdient er goed geld mee, de dichter haalt er zijn schouders over op, de academicus doet er zijn voordeel mee, de exegeten slijpen er hun pennen op en ranselen hun klavieren. Ergens achter mij, als een klein, brabbelend mannetje dat oeroude geheimen kent, staat lachend de dwerg die me de eerste zin ingaf. Hij ziet er belabberd en vrolijk uit tegelijk; zijn azuurblauwe kieltje stinkt naar vervlogen tijden, en als ik me naar hem omdraai vervluchtigt hij in een fractie van een seconde. Maar hij komt altijd terug, vooral als ik hem niet verwacht. Zijn ogen, zijn kleine, donkere ogen fonkelen zoals die van alle trouwe huisdemonen. Ik versta je niet, zeg ik, spreek luider. En hij zwijgt.