Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 156

[p. 327]

Sven Vitse
Blauwe Maandagen | Brood & Rozen | Streven

Blauwe Maandagen
2010, volume 2 - www.uitgeverij-ekstreem.nl/blauwe-maandagen.html

Ik weet eerlijk gezegd niet in hoeverre het tijdschrift serieus bedoeld is, maar vast staat dat Blauwe Maandagen helemaal gewijd is aan het leven en werk van Arnon Grunberg. Van het blad zijn in 2010 twee afleveringen verschenen bij uitgeverij Ekstreem, het eerste nummer van 2011 is al een tijdje geleden aangekondigd. Vergis je niet, dit is geen tijdschrift voor de Grunbergstudie. Het is veeleer het ledenblad van de fanclub, de papieren belichaming van het geloof dat alles wat Grunberg aanraakt, interessant is. Of misschien moet ik het minder romantisch invullen: wat Grunberg aanraakt, wordt zichtbaar.

Op een vreemde manier is dit tijdschrift ook wel interessant: het is zonder meer een bizarre gewaarwording om eerst (een fragment uit) de inaugurele rede van Johan Goud te lezen - over Grunberg, Dostojevski en zingeving in literatuur - en vervolgens onderhouden te worden over de Spaanse wijn Freud, de eerste in een reeks ‘Arnon Grunberg Wines’ (volledig met advertentie en website - wie wil leven in een wereld waarin dit geen grap is?). De lezer krijgt ook een inkijkje in een onlangs verkocht huis aan de Dintelstraat in Amsterdam. Reden? ‘Arnon’ bracht er de eerste jaren van zijn leven door.

Wellicht kan het geen kwaad om aan die informatie blootgesteld te worden en ik vermoed dat niemand - zelfs niet de meeste devote Grunbergadept - dit echt wil weten. Dat de redactie dit bericht toch plaatst, intrigeert me (een beetje). Misschien fungeert de term ‘Grunberg’ als een soort zoekterm, een trefwoord om informatie te selecteren. Die selectie is arbitrair en omvat ongelijksoortige elementen (een wijn, een film, een psychiater, een huis, een brok geschiedenis, een theologische bespiegeling), maar ontleent een schijn van consistentie aan de ‘lege betekenaar’ Grunberg. Ik word er zowaar filosofisch van.

Omdat Grunberg veel ‘aanraakt’, krijgt de lezer van Blauwe Maandagen wel het een en ander te zien. Zo komt de Haagse schilder Aat

[p. 328]

Verhoog (1933) bovendrijven omdat hij in de jaren 1990 een afbeelding van de jonge schrijver Grunberg in een schilderij verwerkte. Een diepgaand stuk over Verhoog zit er niet in (wist je overigens dat zijn dochter ‘ooit in een workshop van Arnon Grunberg [heeft] gezeten’?), maar wie wil kan die piste verder verkennen. De sinaasappeljurk van ontwerpster Tania van Diemen licht op vanwege de ‘kleine verhandeling’ die Grunberg er in 2005 (in een boekje bij Van Diemens afstudeerproject) aan wijdde. Het bezoek van de auteur aan een internationale school in Dubai, waar nogal wat Nederlandse leerlingen zijn, levert een inkijkje in de mores van het emiraat op. De begeleidende leraar wijst erop dat op last van de schoolinspectie ‘op alle geografische kaarten de naam Israël is doorgestreept met een zwarte stift’.

Andere bijdragen bieden mij minder aanknopingspunten. Om de aantekeningen van Hannelore Grünberg over de kindertijd van haar zoon ten volle te kunnen waarderen, moet je toch een minimale belangstelling hebben voor de persoon van de auteur. Ik heb geprobeerd om me de tekst als een hoax voor te stellen (wat echt niet zo moeilijk is), maar ook dat helpt niet. Je moet het om een of andere reden boeiend vinden dat de kleine Arnon een ziekelijk, angstig, driftig en egocentrisch kind is, dat volgens zijn moeder ‘overal een antwoord op [weet]’. De moeder heeft overigens bijzondere aandacht voor de taalvaardigheid van haar zoon. Ze noteert zijn antwoord op de vraag wat een zwak werkwoord is: ‘Dat is slapen, zegt Arna, want dan doe je niet veel.’ En voorts komt de lezer van Blauwe Maandagen alles te weten over de vier belangrijkste vrouwen in Grunbergs leven. Erg vreemd allemaal.

Brood & Rozen 2010, nummer 4 - www.broodenrozen.be

Wie belangstelling heeft voor politieke geschiedenis doet zichzelf wellicht een plezier met een abonnement op Brood & Rozen, een ‘tijdschrift voor de geschiedenis van sociale bewegingen’, uitgegeven door het Amsab-Instituut voor Sociale Geschiedenis. In dit nummer presenteert de redactie drie knappe, stevig gedocumenteerde en erg leesbare bijdragen over de politieke geschiedenis van België.

Ruddy Doom beschrijft de houding van de Belgische socialistische partij(en) tegenover Congo en het vraagstuk van de kolonisatie naar aanleiding van de vijftigste verjaardag van de onafhankelijkheid van Congo. Het is een ontluisterende geschiedenis, waarin vooral het gebrek aan belangstelling voor de koloniale kwestie opvalt. Hoewel de BWP (Belgische Werkliedenpartij) vanaf haar oprichting in 1895 de internationale kritiek op het beleid van Leopold II onderschrijft, stelt zij zich na haar integra-

[p. 329]

tie in de Belgische politiek en na de overdracht van de kolonie aan de Belgische staat weinig kritisch op. Een socialistisch gekleurde versie van het koloniale paternalisme overheerst tot in de jaren 1950. Aan de vooravond van de onafhankelijkheid valt op socialistische congressen nog wel antikoloniale retoriek te horen, maar dat weerhoudt de partij er niet van ‘het Belgische spel’ mee te spelen op de rondetafelconferentie van 1960, waarop de Congolese onderhandelaars ‘zwaar gerold’ worden. Na de staatsgreep van Mobutu beginnen de Vlaamse socialisten de steun aan diens bewind te hekelen. Doom werkt het historische overzicht netjes af en behandelt en passant nog de Belgische houding tegenover Burundi en Rwanda.

Behalve de onafhankelijkheid van Congo werd in 2010 ook de ‘staking van de eeuw’ herdacht: in de winter van 1960-1961 protesteerde de socialistische vakbond hardnekkig tegen de Eenheidswet, ‘een grootschalig saneringsplan van de katholiek-liberale regering Eyskens-Lilar’. Filmwetenschapper Ruben Demasure gaat in zijn bijdrage gedetailleerd in op de film die de Vlaamse cineast Frans Buyens op basis van persbeelden over die stakingswinter maakte. Volgens de onderzoeker gaat de film voorbij aan de interne tegenstellingen in de socialistische arbeidersbeweging, waarin de Waalse vakbondsleider Renard een sterk Waals federalistisch geluid liet horen. De socialistische partij (BSP) verwierp dan weer de kritische analyse van Buyens ‘en voerde als machtspartij de Eenheidswet mee uit’. Een sleutelperiode in de geschiedenis van het Belgische socialisme.

Voorts in dit nummer behandelt Els Witte het debat onder historici (vanaf de jaren 1920) over de inzet en de betekenis van de Belgische opstand in 1830. Het doel van dit stuk is niet zozeer om het debat te sluiten, maar om te demonstreren hoe sterk ideologisch gekleurd geschiedschrijving kan zijn. Centrale vraag is of de Belgische revolutie een sociale dan wel een nationale revolutie was: een proletarische opstand ‘gestolen’ door de liberale burgerij, of een patriottische strijd gedreven door een gedeeld natiegevoel (of ook nog: een vrijheidsstrijd van het Waalse volk)? Dit is een stukje geschiedschrijving van de geschiedschrijving en tevens een basiscursus historische kritiek. En wie wordt daar niet beter van?

Streven
februari 2010 - www.streventijdschrift.be

Stilaan een klassieker in deze rubriek: het immer degelijke Streven, met in dit nummer zoals steeds vijf artikelen over erg diverse onderwerpen. Georges de Schrijver opent met een beschouwing over Hans Achterhuis' De utopie van de vrije markt. De Nederlandse filosoof Achterhuis haalde

[p. 330]

in het verleden fel uit naar het utopische denken in het algemeen en naar de linkse utopieën in het bijzonder. In zijn meest recente boek komt hij (rijkelijk laat) tot het inzicht dat ook het neoliberalisme utopische trekken vertoont - die met name blijken uit de vuistdikke utopische roman Atlas Shrugged van Ayn Rand - en vanuit dat gedachtegoed herhaaldelijk heeft getracht maatschappijen op gewelddadige wijze naar zijn hand te zetten. Inspiratie vindt Achterhuis bij Naomi Klein - bien étonnés de se trouver ensemble - die recentelijk de neoliberale ‘shockdoctrine’ vernietigend heeft geanalyseerd. Veel meer dan resumeren doet De Schrijver in zijn artikel niet, maar het geluid wordt gehoord en dat is al iets.

Het stuk van Erik Faucompret over China leest als het verslag van een vragenuurtje: zelden zag ik zoveel feitelijke gegevens in een artikel samengeperst. In deze spoedcursus Chinese studies behandelt de auteur onder meer China's binnenlandse economische beleid, Chinese investeringen in buitenlandse economieën en China's visie op de geopolitieke orde. Zo investeert het land zwaar in Congolese infrastructuur, in ruil voor onbeperkte toegang tot ‘koper, kobalt en nikkel’. Of nog: het land bezit ‘voor 1,95 triljoen dollar aan Amerikaanse obligaties en andere activa’ en kan zo grote economische druk uitoefenen op de Verenigde Staten. Op een vreemde manier vind ik het geruststellend om hiervan op de hoogte te zijn.

Streven is traditioneel hét culturele tijdschrift waar men terechtkan voor het betere theologische essay en dit nummer verbreekt die goede traditie niet. Eva Morre en Patrick Loobuyck stellen het werk voor van de vijftiende-eeuwse christelijke theoloog Nicolaus Cusanus. Cusanus verdedigde religieuze tolerantie tegenover de islam in de nadagen van de val van Constantinopel, een gebeurtenis die de angst voor de islam fel aanwakkerde. Zijn argumenten voor tolerantie zijn enerzijds pragmatisch (intolerantie leidt tot oorlog) en anderzijds theologisch (vanuit het perspectief van de onkenbare ‘transcendente God’ zijn ‘de verschillen in rites en tradities’ minder belangrijk). Vooral dat theologische argument maakt Cusanus weinig bruikbaar in het huidige islamdebat: de discussie gaat over precies die verschillen in ‘rites en tradities’, en daarnaast over sociaaleconomische en geopolitieke conflicten, maar heeft weinig of niets met het godsbegrip te maken. Die kwestie spreekt, zoals de auteurs aangeven, ‘enkel (bepaalde) gelovigen’ aan. Niettemin een boeiende casus.