Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 153

[p. 574]

Jan Lauwereyns
Rondom een boom

Hij dacht altijd dat het zijn boom was. Lieve oude meneer Nakazato dacht het, zijn persoonlijke boom. Negentig jaar had hij kunnen worden, honderd misschien, als hij die boom maar uit zijn hoofd had gezet.

Het is altijd onze boom geweest, zonder discussie. De boom van onze kleine gemeenschap in Mitake. Het is een beetje triest als je er stil bij staat. Nakazato was niet eens zo heel oud. Niet als je het vergelijkt met de boom.

Het is een beetje grappig eigenlijk. Hoe kan iemand van bijna vijfentachtig beweren een levend iets van meer dan duizend jaar oud te bezitten? Je zou denken dat mensen wat meer respect willen tonen voor zo'n dierbare boom.

Vooral mensen die zoveel meegemaakt hebben als de oude Nakazato. Chef van het treinstation van Mitake voor meer dan veertig jaar. Vader van een magere dochter die op een blauwe maandag van het perron sprong. Recht voor zijn ogen, zeggen ze. Een magere dochter die hem een gezonde kleinzoon achterliet, Fumio, jonge meneer Nakazato.

Nu is de jonge Nakazato ook niet zo jong meer, chef van het treinstation van Mitake voor bijna twintig jaar. Ja, in Mitake worden jobs overgeërfd.

Ik denk dat het probleem met de oude Nakazato helemaal terugging tot de oorlogsjaren. Als soldaat had hij van die rare dingen gedaan op Java. Ze zeggen dat zijn verstand in die tijd een knak had gekregen.

Of misschien was het omdat er geen vrouwen waren in dat huishouden. Geen vrouwen bij de Nakazato's sinds dat gekke wijf onder de trein sprong. Fumio had voor zichzelf een deftige bruid moeten zoeken toen hij de kans kreeg.

Het zou me niet verbazen dat het aan die oude vent lag, dat die het idee van Fumio en mij niet zag zitten. Was mijn gezicht te rond, mijn gebit te schots en scheef? Misschien zou ik dit allemaal niet moeten

[p. 575]

vertellen. Misschien zie ik alles verkeerd, ben ik nog altijd aan het rommelen met de scherven vanbinnen.

Het begon allemaal toen de familie Miyazawa van de herberg aan de overkant een enorme kerstboom plantte. Ze versierden hem met honderden lichtjes en zilveren plankjes, eenentwintig hier, eenentwintig daar, allemaal eenentwintigjes. Heel het dorp besefte opeens dat de eenentwintigste eeuw eraan kwam.

Het scheen iets speciaals, het ging hun leven veranderen. De Miyazawa's zetten dus die grote kerstboom voor hun deur. Het was behoorlijk enerverend. Die mooie houten herberg, oude stijl, zo pittoresk met de sneeuw en de heldere hemel, en dan dat mismaakte glitterding ervoor.

Het trok de aandacht, dat wel.

Mensen zijn eigenaardig. Ze haten iets, ze vinden het dom, en dan draaien ze zich om en doen exact hetzelfde. Iedereen zei dat het kitsch was, smakeloos. En toen begonnen die eenentwintigjes overal op te duiken. Het duurde niet lang of elke winkel, elk restaurant, elke herberg in Mitake was veranderd in een tempel die de komst van een nieuwe tijd aankondigde. De Een-En-Twintigste Eeuw!

Volgende stap, vragen ze ons in de gemeenteraad of ze sierlichtjes mogen hangen over de grote winkelstraat van Mitake. Het kwam ter sprake tijdens een vergadering de volgende maandag. We hadden het er misschien drie minuten over, er was geen duidelijk argument tegen het voorstel. Dus besloten we maar dat het mocht, waarom niet? Misschien konden de sierlichtjes helpen een feestelijke sfeer te scheppen.

Natuurlijk, degenen die het gevraagd hadden, hoefden er geen twee keer over na te denken. Ze gingen direct aan de slag, hingen ontelbare lichtjes op, in de vorm van een eenentwintig of een kerstboom of wat heb je zoal, een rendier, een kerstmannetje. Het hele dorp begon eruit te zien als een kerstboom.

En lieve oude meneer Nakazato wilde niet achterblijven. In plaats van iets met het huis te doen, concentreerde hij zich op de zelkova in zijn achtertuin, langs de zijweg, de statige boom op de top van de berg, op een van de beste uitkijkpunten in het dorp.

Onze prachtige zelkova, ouder dan het menselijk geheugen. Dat wil zeggen, ouder dan duizend drieënzeventig jaar, want dat is de ouderdom van het eerste geschreven document waarin sprake is van een dorp dat Mitake heet en van een zelkova die uitkijkt over het dorp en de hele vallei. Ik kan het weten. Ik bewaak het cultuurpatrimonium van Mitake.

Ik zag hem ermee bezig. Ik liep toevallig voorbij en ik zag Nakazato bezig met kerstballen en slingers en lichtjes. Ik kon mijn ogen niet

[p. 576]

geloven. Hij was zo zenuwachtig en druk, en dat voor iemand van zijn leeftijd.

‘Excuseer, meneer Nakazato,’ zei ik, ‘zoiets mag u toch niet doen met die boom.’ Ik was beleefd, ik toonde respect.

Hij deed alsof hij me niet had gehoord. Dus verhief ik mijn stem een beetje en zei: ‘Met excuus voor het ongemak, maar ik moet erop aandringen dat u daarmee ophoudt.’ Dat was nog altijd met respect, toch?

De oude man deed alsof ik lucht was, een ijskoude windvlaag uit het noorden. Mijn bloed begon te borrelen. Ik zou daadwerkelijk iets gedaan hebben, hem van de ladder getrokken of zo. Gelukkig kwam Fumio juist dan op ons toegelopen. Misschien had hij de wrijving in de atmosfeer gevoeld.

‘Goedemorgen, mevrouw Kawagoë’, zei hij.

‘Goedemorgen’, antwoordde ik snel met gedempte stem.

‘Het is een prachtige ochtend, vindt u niet? Een beetje fris, maar wat een geweldige hemel, niet? Geen spatje wolk.’

Ik was niet in stemming om opmerkingen over het weer uit te wisselen.

‘Kijkt u naar onze boom?’ vroeg hij ter zake.

‘Het kan allerlei nadelen teweegbrengen als deze oeroude boom, die officieel erkend wordt als van cultureel belang zijnde, versierd wordt als een kerstboom’, verkondigde ik.

Zelfs in mijn oren klonk het gewrongen. Te veel woorden wilden tegelijk naar buiten, ze gingen niet in het gelid staan om een klare boodschap te laten horen. ‘Het is crimineel om van deze oude zelkova een kerstboom te maken’, had ik willen zeggen, kort en snedig. Want dat was het, crimineel. Een verkrachting, klaar en duidelijk. Een schending van de natuur. En van de cultuur daarbij.

Misschien stotterde ik omdat ik tegenover Fumio stond. In zijn buurt schijn ik nooit helemaal mezelf te kunnen zijn. We zijn beiden over de veertig nu, maar een deel van mij heeft blijkbaar nog een zwakke plek voor hem.

‘Het stelt niks voor, het is maar voor Nieuwjaar’, zei hij, met een kalme, diepe stem die mij gelijk wat zou hebben doen slikken.

Maar we hadden wel degelijk een probleem. Ik was en ben nog steeds de vertegenwoordiger, mondvol of niet, van het Comité voor het Culturele Erfgoed van de Gemeenschap van Mitake. En als er ooit sprake kon zijn van een echt probleem voor het comité, dan was het exact een geval zoals dit.

‘Ik zal het melden aan het comité’, dreigde ik.

Fumio zuchtte door zijn neus.

‘Het is mijn grond’, riep de oude Nakazato. Zijn oren hadden de hele tijd opengestaan.

En hij ging rustig voort met versieren.

[p. 577]

De boom stond effectief op zijn grond, zoveel zal ik toegeven. Maar ik zorgde ervoor dat de kwestie goed en wel op de agenda stond voor de volgende vergadering. Dat was drie dagen wachten en in de tussentijd kon ik het nauwelijks opbrengen om de grotesk versierde boom aan te kijken.

En ik was niet de enige in het dorp. Er was vast al serieuze schade berokkend aan de boom, dacht Terumi. Twijgjes gebroken, stukjes van de schors gescheurd. Ze vergeleek het met het folteren van een onschuldig kind. Terumi is mijn nichtje, ze is nog geen twintig jaar oud, maar haar ogen zitten op de juiste plaats.

De volgende ochtend waren er voetsporen in de sneeuw op het dak van de Nakazato's. Duidelijke, grote voetafdrukken, die naar de nok van het dak leidden. De oude man en Fumio waren geschokt. Geen van beiden had 's nachts iets gehoord.

Ze belden onmiddellijk de politie op. De politie, in Mitake is dat de slaperige commissaris Ikeda en zijn kleine assistent, de nog slaperigere Shunsuke. De voltallige ploeg strekte de rug, geeuwde en ging zo snel mogelijk naar de Nakazato's, dat wil zeggen, na de ochtendkrant zorgvuldig te hebben gelezen.

De voetafdrukken waren gelukkig nog zichtbaar toen commissaris Ikeda en Shunsuke eindelijk bij de Nakazato's aankwamen. Tegen die tijd was het hele dorp al ter plekke.

‘Wat we hier hebben, is het meest overtuigende bewijs van, hoe heet dat, als men ergens komt waar men niet mag zijn?’ observeerde Ikeda.

‘Iemand moet in het midden van de nacht op het dak geklommen zijn’, stelde Shunsuke voor.

‘Iemand zou niet alleen de voetafdrukken maar ook de misdadiger zelf hebben gezien als het overdag was gebeurd’, vermoedde Ikeda. Maar er was niets gestolen, voorts wees ook niets erop dat er was ingebroken.

‘Zou het iets met de boom te maken hebben?’ vroeg Fumio.

‘Ja’, antwoordde iemand in het publiek en iemand anders ging ermee akkoord.

‘Maak geen voorbarige conclusies’, zei ik, maar niet luid genoeg.

‘We moeten de boom onderzoeken’, suggereerde een andere stem in het publiek.

‘Oké, nu is het genoeg! Iedereen weg, vooruit. Ga naar huis, dit is een zaak voor de politie.’ Onze commissaris hield zijn handen voor zich uit, was bereid om mensen weg te duwen als ze niet wilden luisteren.

‘Ga naar huis, dit zijn uw zaken niet’, riep de assistent naar de ruggen van de mensen. Ik mocht blijven. Als het om de zelkova ging, dan waren het mijn zaken.

Een grote tak van de zelkova lag op de grond. Het was een tak van redelijk hoog in de boom, ergens in het midden van de kruin konden we

[p. 578]

een stompje zien. Wie op het dak was gekropen, had wellicht op weg naar beneden de schade aan de boom veroorzaakt. Aan de kerstversieringen was niet geraakt.

‘Schrijf op in je notitieboekje,’ maande commissaris Ikeda zijn assistent aan, ‘schade, dan een streepje, en dan tak van oude boom afgebroken.’

‘Duizend jaar oude boom’, benadrukte ik.

‘Ik ben er zeker van dat het die schijtluizen van Groen Leven waren’, vloekte lieve oude meneer Nakazato.

‘Waar heb je het over?’ vroeg Fumio.

De oude man wuifde even met zijn hand, verdween in het huis, kwam een paar ogenblikken later met een foldertje terug en duwde het in de handen van Fumio.

Op de achtergrond was er een foto van de zelkova, slechte kwaliteit, een fotokopie. In dikke zwarte lijnen waren er behoorlijk abstracte kerstversieringen geïmproviseerd, kriskras over de zelkova. Getekend: ‘Groen Leven’.

‘Groen Leven?’ dacht Fumio hardop.

‘Vraag maar uitleg aan je vriendin’, bromde de oude man.

Met mijn ogen schoot ik vuur naar hem. ‘Mijn nichtje is daar misschien lid van’, gaf ik toe.

Ikeda en Shunsuke - of zal ik ze onze twee dorpsidioten noemen? - staarden me aan alsof ik iets verschrikkelijks had bekend. Met een nadrukkelijke geste draaide ik mijn hoofd weg van de twee, weg ook van de oude man. Ik richtte me op Fumio, het enige exemplaar in dit gezelschap dat mogelijk wat hersens in zijn hoofd had.

‘Je bedoelt Terumi? Zij is lid van die groep?’ vroeg hij.

Ik knikte. ‘Ach, een bende onschuldige kinderen.’

Zijn oogballen sprongen bijna uit zijn schedel. Alsof Terumi nu ontmaskerd was als een gevaarlijke sociopaat.

De oude Nakazato liet een grote ‘Ha!’ ontsnappen. Ik kon niet met zekerheid zeggen of hij lachte of niesde, of plots niet in staat was zijn ware aard als pitbullterriër te onderdrukken. ‘Onschuldige kinderen? Tegen mijn achterste, ja!’ De woordenschat van de oude man was duidelijk een vulgaire richting ingeslagen. ‘Heb je die tak goed bekeken, juffrouwtje? Laat me gerust weten als ik dat verkeerd zie, maar is die niet afgebroken?’

Ik ademde diep in, langzaam uit. De toon van de oude man stond mij niet aan. Ik mocht me niet van de kaart laten brengen. ‘Ze zouden nooit zo'n tak afbreken’, antwoordde ik, mijn kalmte weergevonden. ‘Dat is precies het soort ding waartegen ze campagne voeren. Ze zouden er juist alles aan doen om de boom onaangeroerd te laten.’

Fumio knikte. Dat was meegenomen.

[p. 579]

Het ontging de oude Nakazato, of het kon hem niet schelen. ‘Sterven zullen ze, als ze ook maar een vinger uitsteken naar mijn boom’, beloofde hij. Zijn stem klonk zwaar, hees. Het was overdreven, als een karikatuur van een samoerai in een tv-serie. Hij had zijn ogen dicht terwijl hij zo brabbelde. Het had iets akeligs. Ik vind het nog steeds akelig als ik eraan terugdenk.

Misschien was er toen al geen houden meer aan, aan zijn bloed, en was het veel te hard aan het kloppen in zijn zolderkamer. Misschien had ik het daarbij moeten laten, naar huis gaan, wachten tot de vergadering van de volgende maandag. Maar dat kon ik niet.

‘Kijk’, zei ik en schraapte mijn keel.

Ik maakte me klaar om zo snel met woorden te schieten dat zelfs de jongere mannen in het gezelschap het moeilijk zouden krijgen om te volgen. Ik was kwaad, ja.

‘Kijk,’ zei ik, ‘het is bepaald belachelijk, en ik zeg dit niet uit een gebrek aan respect, maar wanneer dingen belachelijk zijn, dan mogen ze bij hun naam worden genoemd, en in dit geval zijn de dingen toch wel een eind over het randje. Het is compleet onredelijk om een bende kinderen de schuld te geven van iets wat vierkant indruist tegen wat hun het meest naar het hart gaat. Mij lijkt het vooral een flauw excuus om de aandacht weg te trekken van het echte probleem, van wat werkelijk schade heeft toegediend aan de boom.’ Ik pauzeerde nauwelijks merkbaar om te kunnen ademen en ging nog sneller verder. ‘Want we mogen in de eerste plaats die afgrijselijke kerstversieringen niet vergeten. Is het niet veel waarschijnlijker dat de tak gewoon afbrak door het gewicht van die kerstversieringen, of misschien was het de wind, of een of ander dier, of misschien, dat is wellicht het meest waarschijnlijk, misschien was het een combinatie van al die factoren? Het echte probleem, dat zeg ik u zo klaar en zo duidelijk als ik hier sta, zijn die kerstversieringen in een duizend jaar oude boom, want die boom, dat is één van maar twee echte herkenningspunten in ons kleine dorp hier, in Mitake, en zo'n boom, die moet met niets minder dan het grootste respect worden behandeld, zoals generaties en generaties van dorpsbewoners in Mitake dat vóór ons gedaan hebben, en het is alleen zo, met al die verering, dat de boom zo lang kon blijven leven in dit bergdorp, dat toch een mooi bergdorp is. Zo'n boom, beste heren, zo'n boom is duizend keer meer waard dan de petieterige wensen van gelijk wie, gelijk welk individu, zelfs als dat individu toevallig in het bezit is van een papiertje waarop beweerd wordt dat de hebber van dat papiertje eigenaar is van de grond waarop de boom staat.’

Ik slikte mijn speeksel weg. Ik ging in een veel kalmer tempo voort, iedereen moest kunnen volgen nu.

[p. 580]

‘De boom op dat land behoort aan niemand in het bijzonder. De boom behoort aan ons allemaal. Het wordt tijd dat we een beetje respect tonen voor onze zelkova, zoals onze voorouders dat deden, zonder daar zo hard over te moeten nadenken.’

De oude man stond er maar met een groot vraagteken op zijn gezicht. Hij had niet kunnen volgen, zoveel was duidelijk. Maar de drie anderen waren mee. Dit was mijn kans.

‘Daarom, vooral gezien de omstandigheden, zou ik erop willen aandringen de kerstversieringen weg te halen. Uit respect voor de boom, en niets anders.’

Ikeda stond op het punt iets te zeggen, misschien wilde hij zelfs orders geven dat de kerstversieringen moesten worden weggehaald, maar zover hoefde het niet te komen. Fumio sprak eerst. ‘Oké’, fluisterde hij. Verder niets.

Mens, voelde ik mij machtig.

De rest zag ik niet met eigen ogen. Niet lang nadat onze twee dorpsidioten en ik waren weggegaan, begon Fumio de kerstversieringen weg te halen. Hij repte er wellicht met geen woord over tegen de oude man, praten had geen zin.

Lieve oude meneer Nakazato moet in woede uitgebarsten zijn. Ik heb me laten vertellen dat de oude man zijn kettingzaag nam en dreigde: ‘Als de kerstversieringen naar beneden moeten, de boom ook.’ Hij sneed bijna zijn kleinzoon in stukken voor hij eindelijk opgaf.

De hersenbloeding velde hem diezelfde nacht. Dat was drie maanden geleden, tijdens Stille Nacht. Wij geloven natuurlijk niet in Christus en de Heilige Maagd en die dingen. Maar toch. Ik werd er stil van.

Fumio belde me op vanmorgen. Het was de eerste keer in vijftien jaar dat hij me opbelde. Zijn grootvader is eindelijk gestorven. Het gebeurde terwijl de oude man lag te slapen, hij heeft dus niet meer hoeven te lijden.

Hier zitten we dan in die fameuze eenentwintigste eeuw. De zelkova staat er nog, redelijk intact, behalve die ene afgebroken tak. Wie weet hoeveel takken zijn er afgebroken in de loop der tijden. Een afgebroken tak betekent niets. Nieuwe twijgjes, nieuwe bladeren zijn al bezig hun opwachting te maken. Nog even en het wordt lente. De boom maakt zich op om zich weer van zijn mooiste zijde te laten zien. Het is wreed, haast. Alsof het er niet toe doet wat zich rond de boom afspeelt. Alsof er niets gebeurd was, alsof er nooit iets gebeurt. De boom moet zoveel mensen hebben zien komen en gaan, zoveel kleine drama's die samen niet genoeg gewicht hadden om geschiedenis te maken.

[p. 581]

Honderd jaar geleden was er misschien een bijenhouder die het hout van de zelkova wilde om dozen te maken waarin hij honingraat zou bewaren. Vijfhonderd jaar geleden was er misschien een jager van klein wild die nieuwe pijlen nodig had en aan de zelkova dacht. Jagers en bijenhouders hebben natuurlijk zelkova's gebruikt, andere zelkova's die geen duizend jaar oud werden. Over honderd jaar zal niemand zich lieve oude meneer Nakazato herinneren. Of mij.

Als alles goed gaat, zal de boom er nog staan in de tweeëntwintigste eeuw, en zullen wij, zoals die bijenhouders en jagers, vergeten bladen zijn in een geschiedenisboek dat niemand de moeite waard vond om te schrijven. Wij zijn zoals de bladeren van de zelkova. We blijven groen voor een tijdje. Zo lang houdt de boom het met ons uit. En dan laat hij ons los.

[p. 582]

Dan Perjovschi, drawing, variable dimension, 2003-2008. Courtesy of the artist.