Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 954]

Tijdschriften

Streven
juni 2007

‘Homo rotans’ de titel van dit themanummer spreekt tot de verbeelding. De wielende mens, de term prikkelt het verlangen naar snelheid en beweeglijkheid. Het is een verlangen dat al snel, zodra je effectief gaat bewegen, gefrustreerd wordt. Bewegen doen we immers zelden geheel vrijwillig: onder economische dwang of opgejaagd door een hysterische belevenisindustrie - met zijn bevelen: daar moet je heen! dat moet je gezien hebben! - bewegen we al te vaak naar plaatsen waar we heen moeten, waar iemand ons verwacht, over paden en op een snelheid die we niet hebben kunnen kiezen. Absolute snelheid en beweeglijkheid, aldus Gilles Deleuze, bereik je alleen in het hoofd, als je de kracht vindt om ter plaatse te blijven. ‘Ils sont nomades à force de ne pas bouger.’ In zijn inleiding bij het nummer schrijft Stijn Geudens: ‘Intellectuele mobiliteit kent immers geen beperkingen.’ In tegenstelling, zoveel is duidelijk, tot fysieke mobiliteit.

Dezelfde auteur herinnert in een intrigerend essay aan een boek van Jan Hendrik van den Berg over de reflex. De geschiedenis van de wetenschappelijke studie van de reflexbeweging brengt Van den Berg in verband met technologische ontwikkelingen, zoals de industrialisering of de opkomst van de auto. Wie aan een machine gaat staan of achter het stuur kruipt, beweegt nog louter reflexmatig, reageert op de automatische piloot, als een robot met sensoren, op prikkels uit de omgeving. De nivellering van het individu tot het ‘algemene ik’, dat nog louter denkt met zijn ruggenmerg (de zetel van de reflex), is met de industrialisering een eind opgeschoten en met de massificatie van de auto welhaast bezegeld. Enige pathetiek is hier niet misplaatst: Geudens ergert zich aan ‘de veranderingen ten kwade in het menselijk bestaan’ en hoopt dat de veralgemeende file ons allen - debiele reflexaapjes met de geestelijke beweeglijkheid van

[p. 955]

een thermostaat - opnieuw ‘ruimte [geeft] voor bezinning en tijd om na te denken’.

Dietlinde Willockx en Marc Kregting houden een discreet jubelend pleidooi voor de fiets, listig vermomd als een commentaar bij gedichten van Guido Gezelle en Sybren Polet. Over wielrenners wordt weleens gezegd dat ze denken met hun benen. Poëzielezers krijgen dat compliment zelden. Onterecht, zo blijkt, want niets is overtuigender dan twee paar getrainde benen die aan het lezen slaan. Gezelles ‘afkeer voor het schrijwiel was redelijkerwijs misplaatst’, en Polet vergiste zich wanneer hij in de sputterende walmen van scooters en mobilhomes de vrijheid rook. Die vergissing zag hij zelf in: ‘ons [rest] alleen nog nomadisch denken en schrijven’. Allen op de fiets dus: ‘voor ervaring [...] is dit medium onovertroffen’, en ‘voor vrachtvervoer valt de fiets evenmin te onderschatten’. Op de fiets, voor een zowat mystieke ervaring van het élan vital: het ‘besef waar kracht, energie en kinese vandaan kunnen komen’.

Voorts bevat dit nummer bijdragen over de meest uiteenlopende zaken en is het in erg diverse toonaarden gezet. Karl Vermaercke analyseert het Vlaamse mobiliteitsbeleid, dat ondanks investeringen in het openbaar vervoer nog steeds de almacht van koning auto niet heeft kunnen breken. Opmerkelijk is zijn strenge pleidooi voor ‘ingrijpende en voelbare maatregelen’, tegen onder meer ‘irrationele mobiliteit’ en de fiscaal voordelige bedrijfswagens. Er is ook ruimte voor nostalgie en introspectie: Herman Simissen blikt terug op zijn rolschaatsende jeugd, Elianne Muller peilt naar de schaamte van rolstoelgebruikers en de gêne van hun omgeving. Joris Gerits liefkoost de zowel anarchistisch als collectivistisch ingestelde dubbeldeksbus uit de roman Pagadders van Leo Geerts. Andere zoektermen: de roadmovie, Autobahn van Kraftwerk, en de trans-Siberische. Laat maar bollen.

[p. 956]

Raster - Fictieve biografieën
nr. 118

Dit nummer over fictieve biografieën, samengesteld door Jacq Vogelaar, bevat drie tekstclusters, waarin telkens een vertaalde tekst centraal staat. Liesbeth van Nes vertaalde een bizarre brochure van Christian Soulignac uit 1995, waarin deze Franse auteur het levensverhaal vertelt van Alfred Jarry (1873-1907), de periode van 1906 tot 1962 om precies te zijn. Jarry, auteur van het toneelstuk Ubu Roi (1896), zou zijn dood in 1907 hebben geënsceneerd om vervolgens als de schrijver Alfred Machard zijn (literaire) leven voort te zetten.

Ook opgenomen in dit nummer is de reactie van Jarrybiograaf Noël Arnaud, die het spel meespeelt en nog wat meer auteurs ontmaskert als aliassen van Jarry. Arnaud was lid van het Collége de ‘Pataphysique, een genootschap dat zich bezighoudt met de door Jarry geïntroduceerde’ patafysica, ‘de wetenschap van de verzonnen oplossingen’. Liesbeth van Nes merkt op dat de redactie van Raster ‘alleen dankzij de Bâtafysica, de Nederlandse Academie voor 'Pâtafysica, de hand wist te leggen op een exemplaar [van de tekst van Soulignac]’. In de wetenschap dat Atte Jongstra een notoir Bâtafysicus is, vermoedde ik heel even - ten prooi gevallen aan paranoia - dat Jongstra het hele zaakje zelf had verzonnen. Quod non.

Zowat tachtig pagina's van dit nummer van Raster zijn gewijd aan de (volledige) vertaling (door Jacq Vogelaar en Liesbeth van Nes) van de Vies imaginaires van de Franse schrijver Marcel Schwob (1867-1905). Op basis van de vaak erg karige beschikbare informatie en met de nodige verbeeldingskracht schreef Schwob korte, kleurrijke portretten van bekende en minder bekende figuren uit het Europese verleden. In zijn korte schetsen gaat hij op zoek naar singuliere details die de traditionele biograaf over het hoofd ziet, zachte kronkelingen die de rechte lijn een onver-

[p. 957]

moede diepte geven. Hij wil niet het algemene tonen maar het unieke, ‘in een poging een vorm te vinden die op geen enkele andere lijkt’.

In het stukje over Lucretius zet Schwob de klassieke atoomtheorie niet uiteen, maar toont hij de verbeelding van de dichter in volle actie. Een Afrikaanse vrouw in Lucretius' huis plukt een stuk wol uiteen in pluisjes. In dat beeld herkent Lucretius de logica van de wereld: ‘Het universum leek in zijn ogen op de wolvlokjes die de vingers van de Afrikaanse door de vertrekken hadden laten dwarrelen.’ De vijftiende-eeuwse Florentijnse schilder Paolo Uccello staat bekend om zijn pionierswerk in de studie van het perspectief. Uit de geschapen wereld, zelfs uit een meisjesgezicht, trachtte Uccello de virtuele lijnen te extraheren waarmee de schepper aan de slag was geweest. Zijn perspectivisme steunde op de overtuiging dat alle lijnen samenkomen ‘in één enkele, ideale figuur’. Wanneer hij zijn meesterwerk uiteindelijk voltooide, zag zijn vriend Donatello er niets anders in dan ‘een wirwar van gebogen lijnen’.

Schwob haalde zijn inspiratie voor de Uccelloschets wellicht in een novelle van Honoré de Balzac, Het onbekende meesterwerk. Met die novelle opent dit nummer van Raster. De geniale kunstenaar Frenhofer bezwijkt onder het gewicht van zijn romantische idealen: in zijn levenswerk zien Poussin en Pourbus - bewonderende leerlingen - ‘niet meer dan een verwarde massa kleuren, bijeengehouden door een veelheid van grillige lijnen’. Veel verwarrende kleuren ook in dit nummer. Maar de lijnen zijn alvast helder.

De Gids
zomer 2007

De jongens- en meisjesgidsen zitten nooit om een leuk idee verlegen en dat siert hen. De redactie stuurt de trouwe lezers het strand op met een veelbladige ode aan Montaigne. Het essay past perfect bij het medium lite-

[p. 958]

rair tijdschrift. De essayist kan ons iets proberen te vertellen wat boven ons petje gaat, maar dat we toch willen begrijpen. Of hij kan iets vertellen wat we helemaal niet willen weten, maar dat op zo'n manier doen dat we het toch willen lezen.

Cyrille Offermans is een meester van de eerste categorie. Hij pleit voor een vorm van creatieve ledigheid die in de huidige, door betekenisarmoede geteisterde wereld door een dikke stroom vadsige en verveelde luiheid aan het oog wordt onttrokken. Offermans is een ‘voedende’ ledigheid op het spoor, geen luiheid maar een vorm van onthechte afwending die de basisvoorwaarde is voor elke schepping: ‘de onbereikbaarheid voor externe, verplichtende prikkels’. Atte Jongstra is dan weer een meester van de tweede categorie. Hij onderhoudt de lezer over een veronachtzaamd stukje cultuurgeschiedenis, ‘de geschiedenis van de schaamontharing’. Eens te meer verrast Jongstra door zijn mysterieuze eruditie. Voor wie in dit alles een vuistvol engagement mist: ‘Venus is veel actiever als er geen haar in het spel is.’ Dit essay is kennelijk niet geheel belangeloos geschreven.

Geert van Istendael heeft een lucide kritiek op de overconsumptie in petto, maar meent zijn scherpe pen te moeten watteren in vreemde formules als: ‘diep in mij borrelde een zwarte soep waarin krachttermen dreven’. Mare Kregting onderneemt een enigszins ambitieuze ‘deconstructie’ van het fair-tradediscours, een onderneming waarvoor een doorwrocht artikel wellicht een beter medium was geweest.

Sven Vitse