Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 719]

Tijdschriften

Oikos 40
1/2007

Dat het groene gedachtegoed meer inhoudt dan een hevig transpirerend pleidooi voor spruitjes uit de eigen tuin, mag blijken uit het verjaardagsnummer van het tijdschrift Oikos. Dit zelfverklaarde ‘forum voor sociaal-ecologische verandering’ bestaat tien jaar en viert dit met een nieuw redactiemanifest. Daaruit leer ik dat de sociaalecologist van tegenwoordig een ‘neogramsciaan’ is die zijn linkse en postmarxistische klassiekers kent, maar tezelfdertijd het politieke debat wil bevrijden van het dogma van de economische groei.

De sociaalecologie ziet in dat ‘de ecologische grenzen’ van onze planeet en de ‘structurele obstakels voor emancipatie’ de inzet zijn van een en dezelfde strijd. Kortom, een frisse stem die in het verkleuterde publieke debat maar moeilijk voet aan de grond krijgt. De heterogene wortels van de sociaalecologie tonen zich in een bijwijlen zwalpend discours: enerzijds wordt de burger op zijn individuele verantwoordelijkheid gewezen, terwijl anderzijds toch in de eerste plaats een economisch systeem verantwoordelijk wordt gesteld.

Erg vrolijk zijn de bijdragen aan dit nummer niet: met meedogenloze ernst gieten de auteurs hun woorden als emmers zout water over de lezer uit, tot die naar adem happend om genade smeekt. De kwestie is dan ook prangend. Dirk Holemans merkt op dat de protestbeweging van de jaren 1960 paradoxaal genoeg de weg heeft vrijgemaakt voor de marktdominantie, zodat we vandaag ‘allen gevangen zitten in het Stockholmsyndroom, gegijzeld door de consumptiemaatschappij’. Allen het slachtoffer van een vals bewustzijn dus - zeer marxistisch geredeneerd van Holemans - én van een ‘progressief’ ironisch relativisme dat elke vorm van ‘moralisme’ aan de schandpaal nagelt. Holemans' pleidooi voor ‘een vergrote autonome sfeer’ schuwt inderdaad het moralisme niet, maar wat is moreel relativisme in politiek anders dan de via regia van de status-quo?

[p. 720]

Johan Malcorps geeft een mooie bloemlezing van zogeheten ‘groenwas-maatregelen’: ecologische maatregelen die zorgvuldig binnen de grenzen van de economische groeilogica blijven en die in een modieus groen jasje stoppen. Dat groene jasje (uit duurzaam vlas) irriteert misschien de huid een beetje maar tast in geen geval het geraamte van het neoliberale model aan: eco wordt een blits merk en groene technologie is op weg om een rendabele business te worden. Politici en zakenlui hanteren ecologie als een hefboom om economische groei - en dus verdere vernietiging van het ecosysteem - te realiseren. Duurzame ontwikkeling, aldus Malcorps, wordt ‘een wollig consensusbegrip dat elk belangenconflict, laat staan politieke strijd wegmasseert’.

Om die duurzame ontwikkeling werkelijk te realiseren, zo argumenteert Dries Lesage in gramsciaanse termen, is een sociaalecologische ‘tegenhegemonie’ nodig. Het begrip hegemonie laat Lesage toe om een klassiek linkse kritiek op ‘het actuele economische model’ te combineren met een pleidooi voor een ‘diepgaande culturele omslag’. Hegemonie impliceert immers machtsuitoefening door economische én culturele, intellectuele dominantie: de hegemonische groep heeft zijn ‘particuliere belang’ als het ‘algemene belang’ en als de culturele doxa weten te presenteren. Zo is ook een streepje politieke marketing Lesage niet vreemd: behalve de politiek-economische strijd moet ook de moreel-culturele strijd gewonnen worden. Dat kan door op een haast populistische manier te appelleren aan ‘een besef van “te veel”, een appreciatie van het “genoeg”’ dat bij vele mensen zou leven.

Dirk Geldof tracht de sociaalecologie als politieke stroming te onderscheiden van de dominante politieke strekkingen. Hij stelt terecht vast dat geen van die strekkingen ‘de dominantie van de markt en van consumptie’ ter discussie stelt. Vooral de verhouding tot de linkse traditie lijkt de groenen uit hun slaap te houden: op een bijna pathetische manier tracht Geldof staande te houden dat de ‘vraagstelling van de politieke ecologie [...] actueler en fundamenteler’ is dan de maatschappijkritiek die

[p. 721]

in de traditie van de Frankfurter Schule werd geformuleerd. Terwijl hij die laatste een achterhaald begrip van ‘vals bewustzijn’ verwijt, betreurt hij zelf het verlies van ‘echte vrijheid’ en van ‘fundamentele keuzemogelijkheden buiten de markt’. Geldof heeft mijns inziens wel gelijk als hij aangeeft dat het marxistische geloof in ‘vrijheid door productie’ solidair is met de liberale groeilogica.

Het trage vuur 37
maart 2007

Het ‘tijdschrift voor Chinese literatuur’ is behalve een platform voor Leidse sinologen/vertalers ook een alternatieve toegangspoort tot een land dat we - enkele maoïstische zonderlingen daargelaten - alleen via goedkoop textiel en namaaktechnologie kennen. Over sinomarxisme en staatskapitalisme lees je in Het trage vuur weinig, maar de literaire teksten zijn bij momenten bijzonder exquis.

Zeer fraai is de prozatekst ‘Xiao Erhei gaat trouwen’, een verhaal uit 1943 van Zhao Shuli (vertaald door Yves Menheere). Het verhaal schokt en trilt als een papierrol uit onheuglijke tijden die door een moderne tikmachine wordt gehaald. In een volkse fabel over een dorp in een onbestemde tijd, doorspekt met mythologisch aandoende elementen en opgebouwd als een reeks van orale vertellingen, dringen onverwacht figuren uit het maoïstische en militaristische China binnen. Het land is in oorlog met Japan en in het dorp worden ‘raadshuizen, steunbonden en gewapende milities’ opgericht. De revolutionaire orde ontwricht een schijnbaar eeuwenoude orde, brengt willekeurig geweld met zich mee en doorbreekt de culturele codes. ‘Tegenwoordig is iedereen vrij om zelf te bepalen met wie hij trouwt.’ Een klein beetje duiding bij een dergelijke tekst zou wonderen doen, maar de lezer moet het stellen met een vage

[p. 722]

verwijzing naar de ‘door Mao Zedong verkondigde richtlijnen voor de literatuur’.

Het verhaal ‘Uitgemaakt’ van Yu Shi (vertaald door Audrey Heijns) is van recentere datum en toont een heel ander China: dat van eenzame internetjunkies in de metropool. In de tekst valt even weinig te beleven als in het leven van het hoofdpersonage, maar het contrast van beide verhalen is wel treffend. Nog een ander China verschijnt in de gedichten van Wang Wei en Pei Di (vertaald door Silvia Marijnissen). Die dateren uit de achtste eeuw en bezingen op fluistertoon een wereld die vervat ligt in rimpelingen, in het gras, op een meer, op een bergflank, op een pad. Een van de vele prachtige strofen: ‘Avondstrijklicht valt het dichte bos in, / op het blauwgroene mos glanst het weer op.’ Hoewel Marijnissen in de gedichten ‘een rijke filosofische en boeddhistische ondertoon’ signaleert, gaat ze er volgens mij iets te vlot van uit dat die gedichten, met een onmiskenbare retorische kracht, zomaar voor zich spreken. Hetzelfde geldt voor de bijdrage van Jan de Meyer, die twijfelt tussen een essay en een bloemlezing van taoïstische fragmenten.

Yang - Drijfvergunningen
1, april 2007

De titel van dit nummer, ‘Drijfvergunningen’, komt uit de vertaling (door Piet Joostens) van het erg merkwaardige gedicht ‘Azurenkust’ van de Franstalige Belgische dichteres Gwenaëlle Stubbe. Een ogenschijnlijk ‘heilzaam klimaat’ wordt opgeschrikt door walgelijke ‘inktvisongevallen’, die een bevreemdend gevoel van dreiging introduceren in een door zorgeloosheid bezeten decor. ‘In dit type van (heilzame) sferen zitten soms slijmerige excessen van inktvis.’ Achterlijke regelmaat, machinale stupiditeit en bizarre excessen bevolken het fascinerende universum van deze dichteres.

[p. 723]

Yang wisselt hecht gecomponeerde themanummers - zoals het recente dossier ‘Feit in fictie’ (3, oktober 2006) - af met heterogeen samengestelde nummers zoals dit. De redactie verwelkomt een nieuwe writer-in-residence, Saskia de Jong, die haar aanstelling aanvaardt met een soort inaugurale rede en twee sterke, elliptische en understated gedichten. Uit de nalatenschap van Jeroen Mettes publiceert de redactie enkele prozafragmenten, obsessief overstated, een dreunende discursieve cirkelzaag, een chaotisch en chaotiserend kruispunt van gedachten, uitroepen, formules die aandringen, vastlopen, claxonneren. Kritisch en kritiek tegelijk. ‘IK WIL DE DISCUSSIE NIET AANGAAN’ staat er ten overvloede - de taal krijgt geen twee zinnen de tijd om tot een discussie te stabiliseren.

Nog in dit nummer staat een voorpublicatie uit de nieuwe roman van redacteur Mare Reugebrink die dit najaar verschijnt. ‘Che’ evoceert de wat vreemde, beduimelde wereld van enkele plattelandsjongeren die De Internationale en nog wat meer ontdekken. Qua sfeer ietwat verwant aan sommige verhalen van Huub Beurskens en met een opzichtig afzijdig blijvende ik-verteller, die een grotere romanconstructie suggereert. Liselotte Vandenbussche hakt Dirk Verhofstadt in de pan, in een goed gemotiveerde kritiek op diens pamflet en interviewbundel over het feminisme in de moslimgemeenschap.

Sven Vitse