Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 253]

Leen Huet
Nadenken met Pascal, op een decembermiddag

‘Le coeur a ses raisons, que la raison ne connaît pas’. Dat zei mijn vader lang geleden eens, en ik voelde me trots. Zomaar een spreuk, terug te voeren op die strenge, onverzettelijk wiskundige filosoof Pascal (hij schreef point in plaats van pas). Bij die voorbeeldige zeventiende-eeuwse denker ging het over het dovemansgesprek tussen geloof en wetenschap. Zijn op een strook papier neergekrabbelde zinnetje werd uit de context gelicht, een beroemd citaat, nog steeds iets wat je af en toe glimlachend kunt opmerken, in gezelschap, wanneer mensen mysterieuze dingen doen als trouwen of scheiden. Maar is het waar, vraag ik me plotseling af: zijn de beweegredenen van het hart werkelijk duister, gewoon niet toegankelijk voor het verstand? En wat zegt dat over ons? Ik geloof niet in een strikt onderscheid tussen verstand en emotie. Ze voeden elkaar. Toch, of precies daarom, ben ik geneigd Pascal gelijk te geven.

Is het hart dan een symbool voor emotie? In het vergeten Antwerpse Volkskundemuseum haal ik een ingelijste prent uit een lade. Een rijk rood hart van vilt of wol, in reliëf, met een slordig genaaide doornenkroon van groene zijde. Onbeholpen, welsprekend. Emotie? Neen, een filosofisch systeem, een mensbeeld, een bespiegeling op het lijden. Een groot verhaal van duizenden jaren oud, hier vertolkt door huisvlijt. Bijna koddig.

Er zat een paars meisje in onze klas. Het eerste studiejaar. Haar lippen, wangen, handen, knieën waren paars. Ze had donkerblond haar, met een weerborstel in haar froufrou (allemaal woorden uit die tijd). Toen wij haar vroegen waarom ze eruitzag zoals ze eruitzag, antwoordde ze: ‘Ik heb iets aan mijn hartje. Ik zal rap doodgaan.’ We bleven er met zijn allen zorgeloos bij, want we hadden geen besef van tijd of sterfelijkheid. ‘Ik zie haar nog voor me’, zegt mijn moeder nu. ‘Diane.’ Ze is inderdaad allang dood. In wat ze zei, hoorde je de echo van wat haar ouders tegen haar zegden om haar toestand uit te leggen: ‘Jij hebt iets aan je hartje.’ Gij hebt iets aan uw hartje. Een orgaan. Ik heb later nooit meer paarse

[p. 254]

kinderen gezien. Is de geneeskunde erop vooruitgegaan of was haar ziekte zeldzaam? Omdat mijn hart is blijven kloppen, mijn pomp is blijven pompen zonder dat ik daar ooit over heb gepiekerd, herinner ik me haar vandaag. Niet met verdriet. Maar ze bestond, ze was in hetzelfde jaar als ik geboren, ze is er niet meer. De wereld is vreemd en er zullen meer en meer van die kleine holtes, laconieke leegtes komen.

En een zwaard zal uw hart doorsnijden, opdat gij de verborgen gedachten van velen zult kennen. Een oude religieuze tekst. Lijden kan een verblindende bezigheid zijn, maar het kan je ook attent maken op wat er in andere hoofden omgaat. (Hetzelfde met geluk.) Zelfs gewoon denken aan iemand die ontbreekt, doet je beseffen hoeveel mensen er voor anderen ontbreken, hoeveel er ontbraken voor degenen die nu zelf ontbreken.

Als ik het in gesprekken met mezelf over mijn hart heb, denk ik nooit aan het orgaan.

Als ik oude gedichten lees, bijvoorbeeld uit de negentiende eeuw, van Victor Hugo, benijd ik elke moeiteloze expressie van gevoelens, van wat harten in die gedichten meemaken en doorstaan. Alles vloeit en stroomt in die poëzie, van het ene hart naar het andere. En het is niet belachelijk. ‘Si mes vers avaient des ailes’ ... Kwam dat omdat men in het dagelijkse leven niet over emoties sprak, schroomvallig bleef? En kunnen wij ons niet langer zo uitdrukken, omdat je geen krant meer openslaat zonder een interview te vinden met een volslagen onbekende die het over zijn of haar zogenaamde diepste gevoelens heeft, geen radio meer aanzetten zonder te zwelgen in ongevraagde jeugdherinneringen, roddels, analyses van liefdesrelaties, alles in het ijle te grabbel gegooid? ‘Wij beleven het einde van de romantiek’, zei een beroemde schrijver me. Ik wou dat de doodsstrijd al voorbij was.

De kerstboom hangt vol rode en gouden harten van glas. Waarom worden ze gemaakt, waarom worden ze gekocht? Staan harten symbool voor het wezenlijke van de mens? (Er hangen ook glazen engelen in de boom, vogels, muziekinstrumenten, bollen, snoepjes - bij nader inzien een heel wereldbeeld, bijeen geknutseld in een den.) Is dit symbolische hart het belangrijkste wat iemand heeft? Een op povere grond gevallen kiem van fatsoen misschien? Hangen die rode en gouden harten daar omdat de dichter W.H. Auden terloops schreef: ‘You must love your crooked neighbour, with your crooked heart?’ Bemin je klotenaaste, met je klotehart?

De uitdrukking die ik al bij al het hoogst aansla: ik kon het niet over mijn hart krijgen.