Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 199]

Tijdschriften

Revolver
131, september 2006

Koen Rymenants heeft een themanummer samengesteld over de Vlaamse schrijver Raymond Brulez (1895-1972). Brulez leverde in de jaren dertig van de vorige eeuw een aanzienlijke bijdrage tot de romanvernieuwing, zo schrijft Rymenants, maar zijn werk geldt tot op de dag van vandaag als een minority taste. Ondanks besprekingen in ‘klassieke overzichten’ van de Nederlandstalige literatuur en ‘recente pogingen tot herwaardering’ van zijn werk, lijkt het iets bredere publiek in een hogesnelheidstrein voorbij de halte ‘Brulez’ te razen. Gelukkig rijden in het literaire landschap behoorlijk wat boemeltreintjes en belbussen rond - de tijdschriften - die op kleinere schaal voor de verspreiding van een minder bekend oeuvre kunnen instaan.

Bart Vervaeck analyseert Brulez' roman Sheherazade of Literatuur als losprijs (1932). Hij peilt naar de verhouding van de roman tot ‘het moderne’: ‘de modernistische kunst, de moderne maatschappij en het moderne individu’. In Sheherazade neemt Brulez afstand van zowel de economische logica van de ‘Nieuwe Zakelijkheid’ als van het moraliserende pathos van de humanitaire kunst. Beide stromingen impliceren dat de kunst zich onderwerpt aan een groter geheel en zich ‘moet aanpassen aan de maatschappij’. Kunstkritiek valt in deze roman dan ook niet los te denken van kritiek op de moderne maatschappij, die het verlangende individu vernietigt ten gunste van ‘de economische machinerie’. Brulez' beeldende en muzikale stijl zorgt er echter voor dat Sheherazade nooit kan worden gereduceerd tot een eenduidige of prekerige cultuurkritiek.

Jan Lensen bespreekt de verwerking van de Tweede Wereldoorlog in Het mirakel der rozen (1954), het laatste deel van Brulez' autobiografische romanvierluik Mijn woningen. De impact van de oorlog op de verteller, aldus Lensen, uit zich in de vorm van verticale en horizontale bewegingen in de ruimte. Die conceptuele dichotomie maakt scherpe

[p. 200]

observaties mogelijk, maar loopt ook het gevaar los door de tekst heen te snijden en onderweg weinig substantieels aan het spit te rijgen: verticaal is bijvoorbeeld de val van de bommen, de vlucht in de schuilkelder en het psychische verval van de verteller. Een andere, organiserende tegenstelling is die tussen het ‘arcadische verleden’ en het escapisme van de verteller, en het heden van de oorlog, waarbij Lensen ons enigszins overbodig leert dat ‘het bijwoord plots [...] de abruptheid van de aanval aangeeft’. Daarnaast bespreekt Lensen de waardering van de verteller voor het verzet en zijn afkeer van de collaboratie en de ‘passieve houding’ van de bevolking.

Matthijs de Ridder onderzoekt de bijdrage die Brulez vóór de Tweede Wereldoorlog leverde aan de Vlaamse beweging. Hoewel Brulez zichzelf steevast flamingant noemde, leest De Ridder zijn literaire werk vooral ‘als een kritiek der Vlaamse Beweging’. Biografische aspecten en interpretatie van prozateksten als ‘literaire vertaling’ van politieke en filosofische ideeën gaan hierbij hand in hand. Uit dat literaire werk leidt De Ridder af dat Brulez zich, ondanks zijn jeugdige activisme, van jongs af aan meer verwant voelde met de individualistische, stirneriaans geïnspireerde Vlaamsgezindheid van August Vermeylen dan met het populistische of militante discours van sommige anderen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog trapt hij niet in de val van het activisme, maar wel is het flamingantisme volgens De Ridder ‘de drijfveer [...] voor zijn eerste roman’. Voorts tracht De Ridder de spectrale contouren te tekenen van Brulez' niet-bewaarde brieven en schetst hij een boeiend beeld van de literaire en politieke schakeringen in het flamingantisme tijdens het interbellum.

Kris Humbeeck gaat in op de verhouding tussen Raymond Brulez en Louis Paul Boon. Hoewel Brulez' roman André Terval (1930) nogal wat indruk maakte op Boon, kon deze tegendraadse arbeiderszoon zich niet neerleggen bij de individualistische lijdzaamheid van Brulez' hoofdpersonage. Paul Pelckmans bespreekt Brulez' dramatekst De beste der werelden (1953). Stefan Brijs ten slotte liet zich gedurende drie weken marineren in

[p. 201]

het autobiografische proza van Mijn woningen en hield van zijn leeservaring een jammerlijk naar spruitjes geurend dagboek bij. Brijs mist ‘drama’, ‘zinnelijkheid’, personages die ‘tot leven komen’ en verlangt ernaar Brulez' ‘ware aard’ te zien. Hij struikelt net niet over de drempel tussen fictie en werkelijkheid in De woningen, maar acht dit proza zonder ‘een inleiding [...] die de lezer verplicht tot zich moet nemen’ toch wel moeilijk te begrijpen.

Nieuwzuid
2006, #19

Zoals gewoonlijk kiest Nieuwzuid voor de principes van horizontaliteit en discursieve montage: verschillende tekstsoorten verschijnen naast elkaar zonder onderscheid, hiërarchie of thematische ordening. Dit biedt het voordeel dat Nieuwzuid zich de ruimte schept om elk discours te analyseren of aan bod te laten komen en aldus een cultureel én maatschappelijk spoor te trekken met meer diepgang en finesse dan dat van de rupsbanden van de reguliere media. Het nadeel is dat het ankerpunt dat al die teksten samenhoudt uiterst vaag blijft. Maatschappelijke duiding is er van de hand van Nezha Haffou. Zij buigt zich over de nieuwe wind die waait in het Marokkaanse familierecht: de onlangs aangenomen Code Familial is het voorlopige eindpunt van enkele decennia strijd voor vrouwenrechten in Marokko. Haffou plaatst de progressieve aspecten en de beperkingen van het nieuwe familierecht in zowel de lokale context van de Marokkaanse politiek - een evenwichtsoefening tussen emancipatie en islamisme - en de internationale context van globalisering en migratie.

Benjamin de Cleen ontleedt het discours dat de muziekindustrie hanteert in haar strijd tegen de uitwisseling van muziekbestanden op het internet. Met hartverwarmende ernst woelt De Cleen dat discours open

[p. 202]

op zoek naar de verzwegen vooronderstelling ervan: ‘muziek is eigendom’. Alle praktijken die de kapitalistische bezitsverhoudingen in de muziekindustrie ontwijken, vormen samen de ‘constitutieve buitenkant’ van dat discours. De industrie gooit in haar discours de illegale verkoop van namaakproducten en de niet-commerciële uitwisseling van muziekbestanden op één hoop, met de bedoeling die laatste in diskrediet te brengen en te integreren in een online economie naar kapitalistisch model.

Johan Sonnenschein tekent voor een scherpzinnige analyse van de poëzie van Erik Lindner en Jan Baeke. Sonnenschein borstelt zijn zorgvuldig gekozen woorden over en langs de gedichten van Lindner en Baeke heen, zodat af en toe heldere beelden ontstaan. Lindners strijd met de onmogelijke waarneming mondt uit in ‘het inzicht dat de rand van de blik niet alleen beperkingen oplevert, spelbreker is bij het waarnemen, maar ook spelmaker’. Baekes poëzie ontstaat uit de spanning tussen de tautologische betekenisloosheid van de werkelijkheid en de talige drang naar betekenis. Het komt eropaan ‘in de buurt te blijven van de stroom waaruit betekenis zich onttrekt’.

Behalve voor essay en analyse is in dit nummer ook plaats voor verhalend proza. C.C. Krijgelmans publiceert een fragment uit een onuitgegeven roman, Het geheugenkasteel. Krijgelmans was in de jaren zestig een belangrijke figuur in de romanvernieuwing en schrijft nog steeds merkwaardig, bevreemdend proza, waarvan de zinnen worden voortgestuwd door de puls van de dood en van een onwelvoeglijke seksuele drang. De verteller van dit verhaal dwaalt in een labyrintische, imaginaire wereld die opgebouwd is uit zijn bewuste en onbewuste gedachten, maar onophoudelijk bedreigd wordt door zijn voortschrijdende geheugenverlies. De grenzen tussen werkelijkheid, geheugen en waan, tussen bewustzijn en onbewustzijn verdwijnen. Dit smaakt naar meer.

[p. 203]

Poëziekrant
5, oktober-november 2006

In dit nummer traceert Anneleen de Coux de geschiedenis van een belofte. In 1987 publiceerden Dirk van Bastelaere, Bernard Dewulf, Charles Ducal en Erik Spinoy Twist met ons. De Coux relativeert echter het groepskarakter van de publicatie: ‘Een gezamenlijk project was er in 1987 niet.’ Ze snuift het poëtische werk tot dusver van deze dichters op, ademt de kwaliteiten in en laat de eventuele gebreken bezinken. Dewulf komt er als enige nogal bekaaid van af: in zijn poëzie blijft hij al te gemakkelijk steken in anekdotiek. Charles Ducal valt op door zijn evolutie van ‘verheven narcisme’ van de ivoren toren naar engagement en ‘een band met de realiteit’. Van Bastelaere omarmt de postmoderne deconstructie van de identiteit. In zijn werk ligt ‘het centrum van de ervaring [...] verspreid over alle teksten’ en staat het gedicht open voor de buitentekstuele werkelijkheid. Volgens De Coux is hij echter ‘dogmatisch in het ondogmatische’. Spinoy van zijn kant slaagt erin ‘de vraagtekens van het postmodernisme’ te combineren met ‘een klassieker gevoel voor schoonheid’.

Michel Bartosik herleest de gedichten ‘Goevrijdag’ van Guido Gezelle en ‘Church Going’ van Philip Larkin. Hans Vandevoorde verwelkomt Els Moors als ‘een jonge vrouwelijke dichter die er toe doet’. Voorts bespreekt Hanneke Klinkert de verzamelde gedichten van Esther Jansma en spreekt Jooris van Hulle met Koen Peeters over diens poëziedebuut.

Sven Vitse