Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 152

[p. 163]

Jan Baetens
Een lege kast, maar wel een kast

De films die in mijn leven echt hebben geteld, ‘zie’ ik nog heel goed. Tussen aanhalingstekens, want in sommige gevallen is de herinnering aan de film zelf zeer vaag: ik herinner me beelden, geen verhalen, en als ik me verhalen herinner, zijn de beelden meestal weg. Het gebeuren zelf - de zaal, het moment van de dag en de periode van het jaar, de andere bezoekers, de dingen ervoor en de dingen erna - is daarentegen bijna fotografisch blijven hangen en de kracht van de herinnering bestaat natuurlijk uit de verknoping van al die elementen. India Song van Marguerite Duras bijvoorbeeld, één week in normale Belgische roulatie gebleven, heb ik even na de release in 1975 ontdekt tijdens een feministisch filmfestival. We zaten met twee toeschouwers in de (college)zaal en de dame bleek alleen Frans en Spaans te spreken; ze was meer dan een hoofd kleiner dan ik, had halflang opgestoken zwart haar, droeg een blauwe jeansbroek en een zwarte anorak en (en verder niets, maar toch)...

Nee, u heeft gelijk, daarover gaat het hier niet. Boeken dus, de ‘belangrijkste’ boeken meer bepaald. De oude boeken die nieuw blijven. Op dit punt laat mijn geheugen mij serieus in de steek, en wel dubbel. Ten eerste omdat ik zelf twijfel aan de ‘oorspronkelijkheid’ van dit type ervaringen. Toegegeven, mijn eerste Faulkner was echt iets. Dat boek waar de personages geen hemd, maar, in de Nederlandse vertaling, een ‘shirt’ droegen, een voor mij vreemd woordding, iets waar mijn oog in bleef haken en dat absoluut het enige is dat voor mij nog bestaat van Intruder in the Dust, want zelfs de Nederlandse titel is me ontglipt. ‘Shirt’ bij Faulkner: een haarscherp woord in een mist van verder absoluut niets. Had die ervaring ook iets met de tekst van Faulkner zelf te maken? Het is moeilijk om dat te geloven. Een leeservaring valt niet uit de lucht, hoe compleet de tekst ons soms ook verrast. Elk boek en elke auteur worden gemaakt door een ketting van voorafgaande boeken zonder werkelijk beginpunt, tenzij voor wie nostalgisch vaste grond onder de voeten wil krijgen. Ten tweede, en dit punt intrigeert me veel meer, omdat ik niet anders kan dan constateren hoe pover het materiële aura van mijn grote

[p. 164]

boekenervaring wel is: ik weet niet meer waar of wanneer ik dit of dat boek heb gelezen dat mijn leven heeft veranderd, evenmin weet ik nog op aanraden van wie, of om indruk te maken op welke vriend of vriendin, ik toen ‘dat’ boek heb gelezen. Ik zou à la limite een lijstje kunnen produceren van boeken die iets met mij hebben gedaan, maar in de verste verte niet wie het ‘ik’ was dat door die boeken zo is veranderd, hoe dat ‘ik’ leefde, hoe dat ‘ik’ als wezen van vlees en bloed sprak met wezens van papier.

Dit allemaal in tegenstelling tot mijn filmleven, waar ik om zo te zeggen nog heel exact weet op welk moment ik pijn in de linkerarm kreeg op de houten klapstoeltjes tijdens de projectie van Vivre sa vie van Jean-Luc Godard, welke kopzorgen ik had bij mijn eerste kennismaking met La jetée van Chris Marker, hoeveel bezoekers er na tien minuten weggevlucht waren bij The Dead van John Huston, een heel rumoerige vertoning overigens, mijn eerste traumatiserende confrontatie met de chipsgeneratie in de zalen, en, om dit lijstje af te sluiten, welke film ik niet was gaan zien om naar Les 400 coups van François Truffaut te kunnen gaan.

Dit zijn slechts anekdotes en daarbij blijft het natuurlijk niet. Tussen de ervaring van films en die van boeken bestaat immers een nog veel fundamenteler verschil. Om een of andere reden heb ik film snel aangevoeld als iets retrospectiefs, alsof het medium film in de allereerste plaats samenhangt met een vorm van coming of age. Niet alleen zijn de écht grote filmmomenten samengeklonterd rond een bepaalde, weliswaar vrij lange periode van mijn leven, misschien wel die periode waarin ‘alles’ in de film indruk op mij maakte, maar ik heb vooral sterk de indruk dat ik sinds lang niets meer verwacht van het medium, behalve dan amusement. Ik kijk nog naar bijna evenveel films als vroeger, maar het is voor mij nu vrijwel ondenkbaar dat ik ooit nog een echte schok ga voelen bij welke film dan ook. La chair est triste, hélas! et j'ai vu tous les films. Voor literatuur ligt dat vreemd genoeg heel anders. Terugkijken is er amper bij, maar ik blijf nog steeds even nieuwsgierig en ongeduldig wachten op wat zou kunnen komen. Literatuur is in die zin voor mij niet afgesloten. Ik heb geen behoefte aan een koffertje boeken dat ik op het welbekende eiland zou willen herlezen (of eindelijk lezen). Voor literatuur is er niet de verleiding om terug te kijken naar een verloren Eurydice. Literatuur is anders: time is now.