Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 150

[p. 219]

Kamiel Vanhole
Zenne

Laat het met water beginnen.

En laat dat water een rivier zijn, die door het hoge gras op de stad komt aanrennen.

Laat ook de wind goed zitten, laat de bries uit dezelfde richting komen waaien als de rivier, opdat hij haar zachte draf zou kunnen aandragen.

En laat dat liedje ons elke dag opwachten, elke ochtend als we op ons werk verschijnen. Ook al is het zo vertrouwd dat we het niet eens meer horen.

We, dat zijn wij: twee jonge gasten uit Kaapverdië. We werken in een carwash aan de Veeartsenstraat. Eenvoudige spaceboys in krakende overalls. Wij hebben avondschool gevolgd, wij zijn ingeburgerd, wij kunnen Vlaams klappen. En zoals je ziet: we hebben werk. Bij een bedrijf in een van de voorsteden. Niet slecht gelegen eigenlijk, zo vlak bij het Zuidstation. En trucks wassen we ook, maar minder dan auto's.

Verder weten wij niet wat het lot ons nog te bieden heeft, we volgen de geschiedenis van onze zolen en we lachen graag, dat is ons aan te zien. Ja, we hebben nog veel op met het leven, ook dat is waar. Dat wordt naar 't schijnt bewonderd in ons.

Maar wij zijn geen engelen, net zomin als we fielten zijn. Zeker geen duivels. Al zijn er nog altijd mensen die dat willen geloven, vooral bij valavond. Kijk, zeggen we dan, wij zijn van de aarde: wezens met een tijdelijke verblijfsvergunning. Daarom zijn we hoffelijk. Omdat de anderen ook maar beperkt houdbaar zijn. Als er een agent passeert, zeggen wij: ‘Bonjour, monsieur l'agent.’ Dan moet zo'n man vaak glimlachen, zeker als hij een revolver draagt.

Voor de rest zien wij alles passeren, zowel binnen als buiten.

Binnen zijn het de karretjes.

Hun voituren, gelijk ze zeggen.

[p. 220]

De heilige huisjes, hun bunkers op wielen, hun snoepjes, hun monovolumes en décapotables, ze worden door ons ingesopt en schoongespoeld, opgewreven, gladgeboend en weer tiptop aan de trotse eigenaars afgeleverd. Wij houden van het woord tiptop. En ja, wij hebben onze beroepstrots.

Buiten zijn het vooral mensen die we zien passeren. Dat kunnen er veel zijn op één dag, de meesten laten geen indruk na. Maar er zijn er die terugkeren. Bekende gezichten, mensen uit de buurt, vaste klanten soms.

Haar kennen we al langer dan vandaag. Ze heet Bea en ze woont in de buurt. Telkens als ze voorbijkomt, zwaait ze naar ons. Vandaag ook, we hebben haar van huis zien gaan. Haast elke dag zien we haar van huis gaan. Meestal is ze alleen en dat was ze nu ook. En meestal zien we haar terugkomen.

Zelf verwachten wij niet veel, nee. We tellen amper mee. Wij zijn medewerkers, we doen onze job en verdwijnen weer. Maar wij gaan ook voor de trage weg. Eerst geld zien te verdienen en onze plannen voor later bewaren. Niet meteen alles willen, maar easy, easy, wel wetend dat het leven niet gul is voor gasten als wij. Nog niet. Maar we zijn geduldig, dat zou je niet zeggen van ons. We kunnen redelijk zijn. Weet je, ooit zijn we langs die gele, blinde muur naast het station komen aanlopen en toen hebben we gezworen: nooit meer. Nooit zullen we nog langs die gele, blinde muur komen aanlopen. We willen vooruit, we willen meer, geen luizenleventje, dat zou te veel ineens gevraagd zijn, maar we willen ook geen vissers zijn zoals onze vaders, we willen niet overboord vallen, we willen leren zwemmen. Hoe onredelijk is dat, denk je?

En dus gaan we soms naar het water kijken.

We doen dat als we genoeg gewaxt hebben, we lossen elkaar af. Officieel bedraagt de gemiddelde personeelsbezetting in ons bedrijf één voltijdse kracht. Zo staat dat in de boekhouding vermeld. Getweeën vormen wij het equivalent van één kracht.

‘Regelen jullie dat maar ondereen’, zei de baas en dat deden we.

Wij, zwarte zangvogels.

Om de beurt gaan we naast het water staan. Eerst steken we het brede stuk asfalt over dat zich naast de carwash uitstrekt, we lopen langs een pakhuis dat vroeger aan de Société Anonyme des Usines à Cuivre et à Zinc de Liège toebehoorde, maar waar nu putdeksels liggen opgeslagen, zware gietijzeren gevallen van wel tweehonderd kilo. Dan passeren we een schutting van hemelsblauw beton en klimmen een berm op. We hebben de witte zakken met afval zien liggen, en ook de vuiligheid op de oever, maar dat is ons werk niet, wij laten de dingen zoals ze zijn.

[p. 221]

Het water ziet er vriendelijk uit, té vriendelijk misschien.

Het is een kleine, onaanzienlijke waterloop die in het noorden van Europa van een heuvel is komen springen, vervuld van zijn eigen ritme. Een rivier die maar één stad hoeft aan te doen. Die Vuilbeek en Moerriool wordt genoemd.

Wekt ze ons medelijden? Soms wel ja, ook al zeggen we dat niet graag. Onze weerzin soms.

Kan ze 't helpen?

Nee.

Je hebt vrolijke rivieren en ondankbare.

Er zijn rivieren die in de loop der eeuwen zo breed en majestueus zijn geworden dat ze zich alleen nog door dictatoren laten overspannen.

Je hebt er die prat gaan op de kastelen langs hun oevers of de wijngaarden die ze bevloeien, en andere die zich wegsteken, snelvlietende stroompjes, te onbekommerd om van zich te doen spreken.

Je hebt rivieren die mensen scheiden, koningskinderen, vluchtelingen, legerdivisies.

En je hebt de grote stromen natuurlijk, die binnenschepen dragen en als middeleeuwse studenten van land naar land trekken, beladen met geschiedenis en liederen.

De rivier die wij zien behoort zeker niet tot de laatste soort. Haar stroomgebied is beperkt, de enige grens die ze tijdens haar tocht naar zee passeert, is een onzichtbare. Ontspringen doet ze in een groen, noordelijk landschap, op een goede vijftig kilometer ten zuiden van de stad waar we ons bevinden en die in de tijd waarin ons verhaal zich afspeelt, het kleine, nerveuze hart van een tripelmonarchie vormt. De zomers zijn er vet en vochtig, haar brongebied staat nooit droog. Snel babbelend in een Henegouws dialect komt ze van een heuvel gedoken. Ze zuigt kracht uit haar zijbeken, passeert oude, verdwenen watermolens en begint zich dan behendig tussen de zachte verheffingen in de brede vallei van een oud, verdwenen woud te slingeren. Zo boldert ze snel en stenig voort, tot ze de industrieterreinen rond Quenast bereikt. Daar schiet ze langs oude porfiergroeven, ze groet de hoogovens van Clabecq en merkt opgelucht dat de stad niet veraf meer is. Ze voelt zich jachtiger worden en gaat als een springerige hond langs het kanaal rennen, vrolijk meedansend met haar gehaaste, rechtlijnige baasje.

Maar haar kristallen dagen, toen ze nog model lag voor schilders en zich als een glinsterend lint zo fier door de velden slingerde, liggen ver achter haar.

Wij weten dat, ze heeft ons dat verteld.

Wij zijn zelf van ver komen aanspringen.

[p. 222]

En hoe naïef waren wij niet. Iemand zei tegen ons: ‘Va t' faire cuire une chope!’ en wij deden dat, wij gingen een pintje koken.

We gingen aan haar oever zitten en zongen een liedje:

Mon père est né là-bas, ma mère est née là-bas.

We hebben Doc Gyneco dat zien zingen op de kasseien vóór het paleis van de hiermalige koning.

Wij die de grote trek van onze ouders hebben meegemaakt.

Wij die gezien hebben hoe ze door het land te verlaten hun eigen kracht de nek omdraaiden.

Wij die opkomen tegen de woestijn in hun hoofden, tegen dat heimwee naar oude cirkels.

Die verantwoordelijkheid en vooruitgang zouden willen preken.

Die er met onze twee handen voor willen zorgen dat onze zonen kansen krijgen, zonder op de familie te moeten terugvallen of op de sociale zekerheid of wie dan ook.

Zonen én dochters.

Wij die niet willen terugverlangen, geen gevoelens willen verbijten.

Wij die niettemin zien hoe bang ze voor ons kunnen zijn, omdat wij nog kunnen geloven in een groter verband dan waartoe zij in staat zijn.

Wij die zij zeggen, zoals zij ons tot een wij herleiden.

Wij die 's nachts tegen de dingen zijn waar we overdag naar verlangen.

Wij praten met de rivier, want haar geheugen deugt nog. Ze weet hoe aardig de houten huisjes geweest zijn die langs haar oevers werden opgetrokken, en ze weet ook hoe snel die in krotten veranderden, waar mossen en wilde anjers weer vrij spel kregen.

Ze kent de molens nog die ze heeft aangedreven.

Het graan dat ze heeft platgewreven, de boomschors voor de leerlooierijen.

Ze heeft slijpmolens doen draaien en vollersmolens waar laken werd gewalst, tot het soepel en viltig aanvoelde, delicaat op een verhitte huid. Ze was de kracht van een streek en zoals elk provinciaaltje droomde ze als beek van die verre stad met z'n doezelige wirwar van straten en steegjes, die ze met haar nevels zou vervullen, opdat de zon er gouddraad doorheen zou kunnen schieten.

Zo danst ze voort, voor zichzelf, in stilte, zoals iemand met een koptelefoon op. Een gordijn op de wind in de halfschemer.

Want met de jaren is ze zich trager gaan voelen, met steeds meer koppigheid moet ze alles voortkruien wat ze onderweg te slikken krijgt, de uitwerpselen net zo goed als de autowrakken, de verwelkte metalen en de zielen van dichters die zichzelf gingen zoeken in het tweedehandscircuit, de condooms en het badschuim, de restjes jus, het smegma, de

[p. 223]

rimmel, de zooi die een paar miljoen mensen te lozen hadden. Een open riool werd ze genoemd, haar stank was geraffineerder dan het duurste melange van Dior. En dus besloten de vroede vaderen haar de toegang tot het grondgebied te ontzeggen. U bent niet langer welkom, sprak de burgemeester, u wordt schuldig bevonden aan overstromingen en epidemieën en dus bij decreet ondergestopt. En zo geschiedde. Nadat ze in de cuype van Brussel was gedoken en vlak voordat ze de oude binnenstad kon bereiken om deze met haar zwarte glinstering te tooien, moest ze onderduiken en het donker van een kelder inglijden.

Daar staan wij in de buurt van Veeweyde naar te kijken. Waar eertijds het vee werd geweid, denken wij aan de fantoomrivieren uit de verhalen van onze voorvaderen, die voor hun verrukte ogen door het zand werden opgezogen. Aan de rivieren, aan wier oever wij zaten en huilden.

Achter het Zuidstation, op een wat onbestemde plek naast het rangeerterrein van de spoorwegen. Daar klopt het water in onze oren. Daar denken wij aan alles wat wij nog zouden willen en wat elders wordt gedumpt.

Gsm's met broomhoudende vlamvertragers.

Vrouwenparfums met synthetische muskverbindingen.

Playstations met ftalaten.

En dan heb je de hormoonpreparaten nog, de uitgepiste restjes prozac en valium, de lieve luxe die ons elke dag in deze synthetische vrijstaat wordt voorgespiegeld en waarnaar wij natuurlijk ook verlangen. Want zo zijn we. Beladen met fijne vleeswaren en kostbaar reukwerk willen wij terugkeren naar onze woonst in de stad, waar we met zijn achten of tienen samenhokken op een etage met uitzicht op een binnenkoer. Waar de etensgeuren van onze mama's zich mengen met de behaagzieke luchtjes van onze kijvende jonkvrouwen. En als onze buit dan is uitgestald, wordt er aangebeld en blijkt daar ineens een oude slons voor de deur te staan. Maar ze schrikt niet, ze zegt: Meneer, zoudt gij mij niet aan een beetje geld kunnen helpen alstublieft? En aan haar stem kun je horen dat ze zich schaamt en je geeft haar een stuk van twee euro en nu verschiet ze toch, haar ogen blinken en dan krast ze op, maar ze is beleefd, ze zegt dank u, twee keer zegt ze dat en dan is ze weg.

Zo'n rivier is dat.

We zien haar een laatste slome bocht tussen het groen nemen om vlak daarop de gewelven in te duiken, te beschaamd om nog onder de mensen te komen. Want ja, ze hebben haar vuilgemaakt onderweg, haar ogen zijn flou geworden, zelfs de felste zonnestralen weerkaatst ze niet meer. Dweilwater lijkt het, dik en vlokkig. En daar gooit ze zich tussen de spijlen van een hek de ondergrond van de stad in, zodat haar eentonige

[p. 224]

gemurmel ineens aanzwelt tot een wild borrelen, alsof een reus vier, vijf bruistabletten in zijn glas heeft gegooid.

Dit is wat ons aantrekt, dat geluid. En dat blijft maar doorgaan, dat is van een bezwerende monotonie, die ons telkens weer lokt en die, omdat er zoveel variatie in zit, ook rustgevend werkt, bedwelmend zelfs. Maar we kunnen ons voorstellen dat andere mensen daar kregelig van worden.

Als we ons omdraaien, zien we op een betonnen platform dat verderop langs de oever is gebouwd een metalen huisje staan, niet veel groter dan een rechtopstaande doodskist. We weten niet waarvoor het dient, wellicht is het een meetpunt van een van de zuiveringsstations die stroomopwaarts liggen. Ernaast ligt een matras te rotten, helblauwe plastic scherven, blikjes. De laatste plekken waar nog lang, stug gras kan opschieten.

Wij en het water.

Geduldig in naam van de druppels.

Cloaca.

Onze baas droomt van osmose, hij zou willen dat we tijdens de volledige wassing osmosewater gebruikten. Dat droogt vlekvrij op, zodat de auto's met nog meer diepglans zijn carwash zouden verlaten.

En wij? Waar dromen wij van?

Wij wassen en deppen, we brengen hotwax en glansdroger aan, we gebruiken turbinestofzuigers. We proberen zuinig te zijn, tachtig liter vers water per gewassen voertuig is de norm, zegt de baas.

Wij willen geen sprinkhanenwolken meer zien, we willen niet aan de baxter van het heimwee hangen.

Wij dromen ervan op een van de boulevards te wonen die bovenop de overwelving van de rivier zijn gebouwd. Ja, dat willen wij: boven het water wonen. Waar zich ooit de betere heren en dames vertraden, willen wij vreemd gekleed gaan. Op de hoek van de Anspachlaan en de Bijstandsstraat, vlak naast een reisbureau, daar staat een pand dat wij wel zouden willen opknappen.

En nog later dromen wij ervan op het platteland te gaan leven. Eenvoudige landheren te zijn, met een hond en een wandelstok, en lange wandelingen door het naburige bos te maken. Gelooft u dat?

Nee, de spons is ons brood, muziek is voor later.

Water is het werkwoord van ijs.

En ooit zal de zee weer tot hier reiken.