Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 147

[p. 563]

[2002/5]

Beste lezers,

Deze aflevering werd geïnspireerd door de expositie ‘Meesterlijke Middeleeuwen. Miniaturen van Karel de Grote tot Karel de Stoute | 800-1475’, die een overzicht wil geven van de Zuid-Nederlandse miniatuurkunst van de negende tot de vijftiende eeuw. In die tentoonstelling werden handschriften geselecteerd die door hun technische perfectie en iconografische rijkdom tot de topcreaties van de miniatuurkunst kunnen worden gerekend. Ze vindt plaats in het Leuvense Stedelijk Museum van 21 september tot 8 december. Op 22 oktober wordt DWB er gepresenteerd.

Brigitte Dekeyzer formuleerde de mogelijke links, en schrijvers en plastisch kunstenaars pikten er gretig op in.

Huid en scheur

In de Middeleeuwen zijn de meeste manuscripten uit perkament gemaakt. De dierlijke huid is de natuurlijke drager van de tekst en het beeld. Maar in tegenstelling tot houten, stenen en glazen dragers is de huid soepel en uiterst beweeglijk, geschikt voor het openen en sluiten van het boek, het omslaan van de folio's.

Een aantal op de tentoonstelling aanwezige miniaturen leidt naar een reflectie op de huidproblematiek. Martelscènes en voorstellingen van lijden en dood veruitwendigen zich in de Middeleeuwen via de huid: de huid wordt opengereten of door boord (doornkroning en kruisiging van Christus), onrechtvaardige rechters worden gevild, afschrikwekkende naakte geraamten bedreigen de levenden, ongedierte baant zich een weg door de huid van de doden.

Ook vandaag wordt de huid door sommige kunstenaars als drager van woord en beeld gebruikt, zoals overtuigend blijkt uit Le corps mutant (Galerie Enrico Navarra, Paris, 2000): tatoeage, kalligrafie, henna, scarificatie, permanente maquillage, piercing, implantatie, met namen als

[p. 564]

Nick Knight, Orlan en Walter van Beirendonck. Of uit The artist's body (Phaidon, London, 2000), met de sadomasochistische performances en foto's van Marina Abramovíc, Gina Pane en Cindy Sherman.

Huid, litteken, mutilatie, bloed en lichaamsscheur zijn in deze aflevering de thema's van Dirk van Bastelaere (de erotiek van de autocrash), Jan Fabre (‘Ik ben bloed’), Saskia de Coster (‘Tear us apart’) en Elke Boon (videostills).

Palimpsest

Ondanks de waarde die de middeleeuwer aan het geschreven woord hecht, blijken sommige teksten na jaren of eeuwen niet langer relevant.

Om zuinigheidsredenen worden passages weggeradeerd en overschreven. Hier en daar blijven de sporen van het hergebruik zichtbaar.

In de hedendaagse kunst is de palimpsest de metafoor geworden voor de vergankelijkheid van generaties en voor het bewuste en het onderbewuste van de psyche. De joodse kunstenares Bracha Lichtenberg schildert intieme palimpsesten als transportzones van het trauma. Het eerste weggeduwde beeld of de eerste verwijderde tekst fungeert als de therapeutische drager van het zichtbare beeld.

In dit nummer maken Jan van Imschoot en Peter Verhelst met kleur en woord een palimpsest, terwijl Bas Groes de rol van de palimpsest onderzoekt bij Iain Sinclair en Peter Verhelst.

Sommige auteurs zoomen ook nauwer in op de Middeleeuwen zelf: Jan Fabre noemt zijn theatertekst een ‘middeleeuws sprookje’, Leo Pleysier schrijft ‘miniatuurtjes’, Koen Peeters houdt een (ironisch) pleidooi voor handleeskunde en Leon Gommers legt ons uit hoe die prachtige kleuren op olieverfdoeken totstandkwamen.

Hugo Bousset