Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 144

[p. 559]

[1999/5]

Beste lezers,

Op donderdag 13 oktober 1949 werd het eerste nummer van het spraakmakende avant-gardetijdschrift Tijd en Mens gepresenteerd in Mechelen, waar ook dichter, mede-oprichter en redactiesecretaris Remy C. van de Kerckhove woonde. De jonge, polemische essayist Jan Walravens, mentor van het tijdschrift, sprak er over de vernieuwing in de schilderkunst en Louis Paul Boon over de stand van zaken in de Vlaamse literatuur. De twintigjarige Hugo Claus droeg gedichten voor.

Op donderdag 14 oktober 1999, vijftig jaar later, wordt in de Hoofdstedelijke Bibliotheek van Brussel, in samenwerking met Het beschrijf en bijgestaan door de familie Walravens, een DWB-aflevering voorgesteld die aan Tijd en Mens is gewijd. Maar het gaat om meer dan een DWB-nummer: Tijd en Mens is het thema van een installatie in de Hoofdstedelijke, van zes Brusselse Middagen van de Poëzie en van rondreizende mappen, met een facsimile-uitgave die ten minste één pagina uit elk van de 23 nummers van het tijdschrift bevat.

Redacteuren Paul Buekenhout, Frank de Crits en Belle Kuijken plaatsten de genoemde anthologie ook - uiteraard zonder enige correctie - in deze DWB-aflevering, onder de titel ‘Tijd en Mens 24’, naar het nooit verschenen ‘zelfmoordnummer’ van dat tijdschrift. Over de context van Tijd en Mens en wat eraan voorafging (Janus bijvoorbeeld) schrijven Jos Joosten en Georges Wildemeersch.

Deze laatste verwerkt in zijn stuk ongepubliceerde teksten van Jan Walravens en Hugo Claus.

Een van de verrassingen van het nummer zijn de titelbladzijde en twee gedichten + tekeningen uit de ongepubliceerde bundel Herbarium van Claus. De bundel bevat in totaal zestien pagina's, en is geschreven en getekend voor Elly Overzier tijdens de nacht van 9 op 10 december 1949. De surrealistisch geïnspireerde gedichten waren ronduit revolutionair in het toenmalige neoclassicistische literaire klimaat van Vlaanderen. En de Cobra-tekeningen waren dat evenzeer. In het najaar verschijnt de complete bundel

[p. 560]

bij uitgeverij Peeters, met een begeleidend essay van Wildemeersch.

Maar Tijd en Mens is meer dan Walravens, Claus en Boon. Deze laatste vertelt iets over de redactievergaderingen:

‘Onvergetelijk zijn de avonden geweest, die we voor ons tijdschrift samen doorbrachten in die smalle straat te Brussel, steeds vol kratten en wegwaaiend inpakpapier, achter de hoge muren der magazijnen van de grootwarenhuizen. Een donker huis met een verraderlijke trap waar bijna iedereen van Tijd en Mens gevallen is of zich de voet verstuikte. Daar zaten we dan, de enthousiaste Jan Walravens, Ben Cami en Marcel Wauters en Maurice D'Haese, Albert Bontridder stil en zwijgend in een hoekje, Remy C. van de Kerckhove met weer totaal andere opvattingen en ideeën, die met haast niemands opvattingen en ideeën strookten, en af en toe verscheen ook die jonge man die Hugo Claus heette, alsof het een prins was die zich in een onderontwikkeld gebied waagde. En alsof dat niet voldoende was, ook nog met een blonde en zwijgende filmster aan de arm verscheen.’

Dit DWB-nummer wil juist uitdrukkelijk aandacht vragen voor vergeten Vijftigers, meestal met een reactie van een jong auteur. In haast alle bloemlezingen ontbreken (ten onrechte) de namen van dichters als Marcel Wauters, Albert Bontridder, Ben Cami en Remy C. van de Kerckhove. Wie spreekt er nog over de spectaculaire theatervernieuwing van Tone Brulin en de schitterende verhalen van Maurice D'Haese?

Een tijdschrift over een tijdschrift: dit gegeven is de aanleiding om in een paar essays te reflecteren over de plaats van zo'n tijdschrift in het literaire bedrijf. Centrum of periferie? Traditie of avant-garde? Het is haast te verwachten en te voorzien: de stelling luidt dat de grote, gezeten tijdschriften het ‘beste’ uit de kleine, experimentele opnemen, en daardoor dat ‘beste’ canoniseren en onschadelijk maken.

Dat de realiteit te velde minder simpel is, moge misschien blijken uit DWB 99/4, de aflevering over elektronische literatuur. Het oudste, en samen met het NWT meest gecanoniseerde literaire tijdschrift van Vlaanderen dat nieuwe vormen van literatuur aanreikt: eigenlijk kan het niet, en toch gebeurt het.

Wie sommige adressen van literaire sites nog eens wil bezoeken, en tevens zien hoe die intussen al zijn geëvolueerd, kan binnenkort op onze door Jos Smeets ontworpen website terecht. (Elektronische) literatuur stroomt en heeft meer dan één gezicht. Zoals Janus.

Hugo Bousset