Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 143

[p. 461]

Koen Peeters
Vijftig existentiële vragen te Brussel

Een nauwe straat loopt dood tegen den hoogen botten achtergevel van een pakhuis. Het is er stil. Het zoemen van een graanzuiger achter den blinden muur, en het roepen van een paar spelende kinderen, maken de stilte nog dieper. Den laatsten tijd hoort ge ook het vaag gerommel, het verre kappen en breken voor de Noord-Zuid-verbinding. En soms, heel dof: boem.

De Brusselse wijk die Boon geïnspireerd heeft voor zijn Vergeten straat, is opgeblazen, boem, maar het doodlopende steegje zou naar verluidt nog bestaan. ‘Als enig overblijvende getuigenis,’ schreef Maurice Roggeman. ‘Het is de Vertinnersgang die uitgaf op de Kanonstraat.’

Maar het gangetje blijkt ook weg, boem, en aan de Kanonstraat is er slechts een grasplein, weids en leeg met twee propere berken bij wijze van vergissing. Veel wind ook, net als in de Kruidtuinlaan waar alles openligt voor auto's en neon. Sheraton, City 2. Op de billboards verschijnt epifanisch Welkom/bienvenue in the future, en nog zoveel dagen tot het jaar tweeduizend.

Eerste existentiële vraag te Brussel: wat loop ik hier te zoeken? Als iedereen pronkt met zijn voorgevel, dan is er een ruimte waar je alleen maar achtergevels ziet. Façadisten: de achterkant van de aslk, het hoekig ruggetje van hotel Sleep Well en de achterschonken van de Franse en de Vlaamse Gemeenschap. Hier werken ministers, presidenten en bedienden van een bank als dwergen in de mijn. Hier staat ook een school Le marais, in drift bespoten met okay en heat en ronny, en alles dichtgespijkerd met roofing.

Een bediende leest aandachtig een dienstmededeling, onder de Vlaamse leeuwenvlag. Op de grijze parkeergarage van de Inno hangt een manshoge P. Dit is de lof der netheid. De hoofdstad is plaatselijk gesaneerd: alles wat niet netjes was, is weggeschaafd. Ziehier de ingangen voor leveranciers, de liften naar de parkings, en het warenhuis dat alles verkoopt. Een buitenlandse bus draait stationair en koelt zichzelf en stinkt. Wat loop ik hier te zoeken? Nog steeds de eerste existentiële vraag.

[p. 462]

toot. Aan het zebrapad staat een auto luid te hijgen. Onder zijn motorkap broedt wellustig een straalvogel. Drie Afrikanen in de wagen roepen naar de vrouw naast me. Ze gebaren naar de prachtige plooien in haar horizontale-strepentruitje, haar slanke ribben. En haar donkere ogen vol met schrik.

Ik - die altijd al een dappere ridder ben geweest - vraag aan de zwarte putters: ‘Ça va la frustration?’ Dat is de tweede existentiële vraag te Brussel.

Vliegt één van die distelvinken uit de wagen, pakt me bij mijn jas, vraagt me keskitidi, waarop ik zeg dat het groen licht is, en dat alles best meevalt.

Qu'est-ce que tu dis: derde existentiële vraag.

We are the happy boys and happy girls, zingt het Aqua-meisje op de autoradio. Vannacht sprong plots mijn wekkerradio aan, onverklaarbaar, met datzelfde liedje.

In dat geval is het in orde, zegt de zwarte broeder.

Trillend steek ik de straat over met de vrouw die me dankt. Ze grijpt mijn ridderhand en zegt dat alles mag tegenwoordig. Dat alles moet kunnen. Zoveel dagen nog tot het jaar tweeduizend. Zo zijn ze, op zo'n moment zetten ze alle tellers terug op nul. Misschien zijn die zwarte jongelui gewoon boys op zoek naar girls, opgewekte merels of opvliegende eksters.

Vergeten straat, Boons roman van 1944, gaat hierover: een doodlopende straat wordt toevallig afgesloten door arbeiders die aan de noord-zuidverbinding werken. boem. Eerst met planken, dan met een betonnen wal waarover treinen rijden. De bewoners blijven geïsoleerd achter. Ze heten Koelie en Dikke Wis, Hermine, Gaston en Roza, Louisken en Vieze. Ze trachten een kleine commune op te richten, met gemeenschap van alles. Ze noemen zich de Bond der Vergeten Straat.

Boon vertelt hoe plots iets nieuws groeit in de uitzichdoze straat. Volksmensen die zelf iets opbouwen. Boon beschrijft het zeer idyllisch, primair socialistisch: iets met een groentetuintje, wat tulpen en een geit die melk geeft. Samen bakken ze brood, leggen hun geld samen, dat de menschen niet meer als machine's zullen werken, maar dat ze zullen werken uit liefde. Dat ze hun werk als een spel zullen aanzien.

Maar alles mislukt. En Boon roept daarmee alle vragen op die een mens zich kan stellen. Vergeef me mijn radeloosheid hier in de Kanonstraat, maar wie legt mij de bedoeling uit? Is er een bedoeling? Als er iets is, zullen ze het ons dan zeggen? Hoe dit bolwerken? Is dit een film? Een slechte film? En wie ben ik? (Dit zijn meteen mijn eerste tien vragen.)

Ik bedoel: voortaan wonen en werken we tussen verplaatsbare wanden, en de kabels liggen onder de vloer en in de muren. Alles is

[p. 463]

in een netwerk geschakeld. Niks te protocollen, en welkom aan boord. Wat is er dan nog te bouwen? Te versieren? Voor hoelang?

Al die mogelijke vragen overvallen me in de Kanonstraat. Waarom doen we nooit iets nuttigs? Zoals wat, uitslover? Waarom werken wij zo hard, moeder? Wanneer is de laatste trein? Hoe raak ik thuis?

De graanzuiger zoemt achter de blinde muur, nergens roepen spelende kinderen en op de billboards staat intussen How do you do? Wie is hier aansprakelijk? Wat kunnen wij redelijkerwijs verlangen? Wat is onze marktwaarde? Hoe kunnen we de ernst kwijtraken, voor altijd? Wie schrijft er eens een Brussels boekje ‘Existentiële vragen voor beginners’? En het Aqua-meisje zingt opnieuw met haar Barbiestem: ‘We are the happy boys and happy girls.’

In de Koolstraat, Rue aux Choux, staat het atheneum Gatti de Gamond. Section maternelle. Voor de ramen hangen groenige foto's van kinderopvang, alsof dat een industriële activiteit is. Boekentasjes en kinderjasjes wachten op de tafels. Wanneer komt mama? (Dit is de vijfentwintigste vraag.)

In de Dambordstraat, Rue du Damier, troepen mensen samen. Op de straatstenen ligt, neergevallen van een stelling gindsboven, van een Noord- naar Zuidverbinding een zwarte dakwerker, boem. Ruggelings, als een dode kraai. Alleen zijn ogen kan hij nog bewegen. ‘De ambulance is verwittigd,’ fluisteren de omstanders heel behulpzaam, en het is nu wachten.

Is hij al gestorven? Nee, nog niet.

Dag bijna dode zwarte man, hoe kunnen wij je helpen?

Waar ben jij nu je nergens bent? Ben jij boven of beneden? Kan jij ons zien zoals wij zijn?

Iemand gebaart dat er lucht en ruimte nodig is. Allez, circulez, loop door!

Heb jij nog lucht en ruimte nodig, zwarte dakenman? Wat doe jij met de lucht tenzij van Noord naar Zuid doorklieven met je lichaam?

Il est mort déja? (Dit telt niet voor een nieuwe vraag.) Non, il vit encore.

Kan jij ons zien zoals wij zijn, zwarte lotgenoot? Zijn wij niet allemaal een neergestorte mens, komend van elders? Troost die gedachte je? En wie zal ons terugbrengen?

Is 'm al dood? (Telt evenmin als vraag.) Nee, hij leeft nog altijd. Hij gaat toch niet sterven met al die mensen errond? Zo'n held is de dakwerker niet, dit is geen film.

Ben je zeker dat dit geen film is? Een verfilming van een boek? Niemand zegt wat. De zwarte man komt van het hoge woord daarboven. Vragen we het hem: hoe is het te sterven?

[p. 464]

Maar iedereen zwijgt en hoest en wacht, op perfecte wijze, ook al kan alles beter, in maatpak met bedrijfsnaam op de das. In onze ogen de onverzadigbare blik. Hier komt nooit een einde aan. En het Aqua-meisje danst weer voorbij op een autoradio, met het zilveren zuigstemmetje, alles spannend en glad, en niemand die hoort dat ze dit doet voor iedereen. En in haar microfoon fluistert ze dat het niet makkelijk is een vrouw te zijn.

Het is ook niet gemakkelijk om een man te zijn.

In alle stadsgeluiden klinkt pendulegetik, het is de tijd. Een man strijkt neer van een gebouw en sterft. Er klinkt een sirene aan-uit, ver weg en dan vlakbij. De existentiële vragen vallen op ons neer van de buildings met de vlaggen. Moeten wij hogerop? Is dit de bodem? Moet je jezelf afmatten op subtiele wijze? Ga je 's avonds de stad in? Hoe beoordeel jij het leven? Ben je tevreden? (Want die indruk geef je natuurlijk wel.) Hoe verwijder je vlekken?

Op het eind van zijn boek laat Boon de pakhuisdirecteur joviaal de straat weer openbreken. Er komt een mooi hol in den vorm van een boog, een tunnel En de vergeten straat krijgt weer een naam: Blindedarmstraat of Hoogevliegers-Diepevallersstraat, zegt Boon. Ja wat is dat gerommel in je, dat kappen en breken, boem? Waar zit de knop die het verval regelt? En die van de stilte? En van de snelheid, ja hoe schieten we hier wat op? Et à quoi ça sert finalement? (Maar een vraag van die strekking heb ik al gehad.)

Alle citaten komen uit Louis Paul Boon, Vergeten straat en Brieven aan Morris.