Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 143

[p. 417]

[1998/4]

Beste lezers,

Honderd jaar geleden werd Gerard Walschap geboren, die tussen 1933 en 1938 deel uitmaakte van de dagelijkse redactie van Dietsche Warande & Belfort. In 1938 nam Walschap min of meer gedwongen ontslag, wegens een aanhoudende lastercampagne uit conservatief-katholieke hoek. Vergeten we niet dat de roman Adelaïde (1930) in Vlaanderen insloeg als een bom. De vredige, idyllische dorpjes uit de heimatliteratuur werden bij Walschap bevolkt door neurotici, dementen, sadisten en gedegenereerden. Belangrijk hierbij is dat Walschap voor 1932 - toen hij zich van kerk en geloof afkeerde - kan worden beschouwd als een modern katholiek auteur, à la François Mauriac, Georges Bernanos en Julien Green in Frankrijk. De ontmaskering van het rurale Vlaanderen kwam dus uit eigen kamp. Vandaar de dubbel hevige reacties, zoals in Jong Dietschland (1930): ‘Tientallen meisjes en vrouwen die dit boek lezen gaan zich een Adelaïde voelen, gaan zich kronkelen in pijn en ongerustheid. Weg met die bezetenheid, want dit is niets voor ons, katholieke Vlamingen.’ En Ernest van der Hallen in Boekengids (1930): ‘Adelaïde is een crisisboek dat ik niemand als lectuur durf aanbevelen, wel liefst ontzeggen zou aan ieder die de eeuwige driften in zich niet wenst te wekken.’ Maar in Nieuwe theologische studiën (1931) noemt men ‘dit moderne Vlaams-roomse boek’ een meesterwerk en Urbain van de Voorde - een gezeten Vlaams criticus - schrijft in de Nieuwe Rotterdamsche Courant (1930): ‘Walschap met wie de Vlaamse katholieke zedenroman wellicht definitief aan zijn traditionele, pietluttige bekrompenheid en vromerig-brave onbeduidendheid ontgroeit.’ We zitten duidelijk in volle ideologische strijd, zo typisch voor het interbellum. Toen Walschap in 1934 - het jaar waarin hij de roman Celibaat publiceerde en redactielid van het Nederlandse Forum werd - een lange studiereis door Italië maakte, kwam hij in contact met een nieuwe ideologie: het fascisme. Hij schrijft over zijn impressies

[p. 418]

in de Italiaanse brieven, waaruit we in dit DWB-nummer een selectie maken. In een andere bijdrage schrijft Elke Brems over haar Walschap-impressies vanuit de roman Sibylle (1938). Het is alsof de auteur door de ogen van zijn vrouwelijk romanpersonage wordt bekeken en geïnterpreteerd.

Engageren kunstenaars en auteurs zich nu nog, in dit fin de millénaire? Ja, maar zijdelings. Peter Verhelst over zijn roman De kleurenvanger (1996): ‘Mijn boek speelt in een van bloed doortrokken, zichzelf vernietigend Europa. Maar op een direct engagement zul je mij niet kunnen betrappen. Dat leidt slechts tot beperkte, want bevooroordeelde literatuur die nog het meeste weg heeft van fundamentalistisch pamflettisme. Engagement leidt tot eenduidigheid’ (in De Groene Amsterdammer, 20.11.1996). Of nog anders: ‘De megafoon vernietigt de boodschap van de kunst’ (Stefan Hertmans in De Standaard, 5.3.1998). Franse intellectuelen en kunstenaars, die in een open brief aan Lionel Jospin protesteerden tegen de drastische verlaging van het cultuurbudget 1997, schreven over het thema van het engagement iets naar mijn hart: ‘A quoi bon lutter contre le Front national par des prises de positions morales, si nous n'entreprenons pas de faire activement circuler du sens dans tous les secteurs de la société?’ (in Libération, 23.7.1997).

Uitzaaiing van betekenissen dus: en daarom blijft DWB een literair tijdschrift. Nu ook met de creatieve inbreng van de Nederlandse dichteres Elma van Haren, die in de kernredactie Brassinga vervangt. Anneke Brassinga verhuist op eigen vraag naar de redactieraad.

Hugo Bousset

Anton van Wilderode (1918-1998)