Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 142

[p. 537]

Stukjes

De dood van een dichter
Bij de uitvaart van Herman de Coninck

Troost. Wanneer Herman nadacht over de functie van poëzie, dan kwam hij telkens weer daarop uit: troost. ‘De troost van pessimisme’, ‘de troost van een vergelijking’:

Ach, de troost van een vergelijking,
het helpt. Zodra ik nog maar ‘zoals’
hoor, wordt alles minder alleen.

Door de dingen bij elkaar te brengen in de taal, rond ‘zoals’, lijkt het erop dat zij samenhoren en dat wij ze een beetje kunnen begrijpen. Het helpt, bijna. Zijn hele werk door is Herman op zoek geweest naar de zin van poëzie. Behalve troost noemde hij dan ook begrip, aan-vullende mensenkennis. Poëzie ‘leert de dingen die je nergens elders in deze maatschappij te leren krijgt’: traagheid, aandacht, zijn, verliezen. Maar uiteindelijk ‘niet begrijpen’.

Dat was voor hem tegelijk een visie op de poëzie en een ethische levenshouding, die hij telkens weer uitsprak in zijn pleidooien voor de aarzeling, de nuance en de twijfel, tegen elke vorm van dogmatisch denken in. Leren niet te begrijpen en daaruit troost halen, dat heeft Herman zijn hele schrijvende leven geprobeerd. En nu hij er zo plots niet meer is, staan wij er alleen voor om te leren niet te begrijpen. Maar als troost heeft hij ons zijn gedichten gelaten.

De gedichten van Herman hebben vele duizenden lezers aangetrokken en gecharmeerd door hun virtuositeit, hun gevoeligheid en weemoed, en door hun humor. Ze lijken zo gemakkelijk en vanzelfsprekend, maar de kern ervan is het besef dat wij alleen staan in een zwijgende wereld, tussen ‘bergen van onverschilligheid’. Hij deed daar niet zwaarwichtig of tragisch over. Hij liet het er niet bij, maar gebruikte al zijn talent, zijn buitengewone gevoeligheid voor taal, zijn verbeelding, zijn grappen en woordspelingen, zijn vergelijkingen, om vat te krijgen op wat hem voortdurend ontsnapte. Meer kan een dichter niet doen.

Het gedicht over die ‘bergen van onverschilligheid’, die het allemaal over zich heen laten gaan, eindigt zo:

(...) Zij blijven,
werken 's nachts aan steenkool,
zoals ook mijn dromen werken aan zwarte
inkt, waarmee ik morgen schrijf.

Eerst is er die domme, onbegrijpelijke werkelijkheid, maar dan komt de troostende vergelijking en komt het schrijven, dat niets oplost, niets verandert. Of misschien toch. Het maakt er schoonheid van, zoals vruchten veranderen in confituren.

Het is niet te begrijpen, maar het geeft troost.

Zijn gedichten zo te herlezen, het helpt, bijna. Immers,

(...) De dingen gebeuren.
Zonder woorden zouden ze ook gebeuren.
Maar dan zonder woorden.

Hugo Brems

[p. 538]

De laatste strohalm

Toen de Belgische tennisser Filip Dewulf vorige week, begin juni 1997, in Parijs de halve finale bereikte van het tornooi van Roland Garros, was dat voorpaginanieuws. De natie houdt zich aan een strohalm vast. Ook de Franse kranten staken ons land een hart onder de riem. ‘Dewulf zorgt voor straaltje hoop in geteisterd land,’ zo werd daar in alle ernst geschreven.

We hebben van onze sportlui niet te klagen. In de periode na het losbarsten van de zaak-Dutroux in augustus 1996, verzamelden ze het ene succes na het andere. Ze werden wereldkampioen op de fiets en in de triatlon, behaalden alles wat blinkt op judokampioenschappen in Oostende, en gingen met 1-3 winnen in een Turkse heksenketel waar niet alle zitjes aan sponsors en vrienden van de sponsors waren uitgedeeld - zoals een paar maand eerder voor een interland op de Heizel.

En ja, een jongeman met groene ogen gaat voor strohalm van de natie spelen op een graveltornooi. We kunnen het natuurlijk wel gebruiken, af en toe een opsteker. Als zelfs dichters beginnen te sterven... (Vreemd dat niemand Herman de Coninck met Pessoa associeerde: ook een dichter die over meeuwen schreef en in Lissabon bezweek aan het roken dat het kletterde. Maar hij hield wel niet van voetbal...)

De aankondiging op 27 februari 1997 dat de Renault-vestiging in Vilvoorde wordt gesloten vormde - voor wie positief wil blijven denken - een welkome afwisseling in de lange rouwstoet van minder strikt economisch getinte berichten over vermoorde kinderen, van hogerhand beschermde pooiers en partouze-specialisten, al dan niet in de doofpot gestopte milieubox-, Dassault-, Agusta-, Superclub-, smeerpijp- en wat weet ik al niet welke andere schandalen, ministers met een openlijke hidden agenda in Atoma-schriftjes (als ze al doen of hun neus bloedt, dan kunnen ze toch niet beletten dat hun bovenlip zweet), door cynische partijstrategieën doorkruiste onderzoekscommissies, liberale democraten die meer dan welvoeglijk is spenderen aan een voorzittersverkiezing, omkoopschandalen in de voetballerij (waarbij alleen de rijkste ploeg er vakkundig in slaagt de doofpot te laten aanrukken - in elke loge staat er wel een, dus dat was niet zo'n klus), VT4 dat naar België komt (van een smeerpijpschandaal gesproken), hautaine radioreclame voor I Fiamminghi, kinderen die uit pure verveling vanop een brug over de snelweg met beton naar auto's mikken, enzovoort, enzovoort, enzovoort.

En dan komt op 28 februari Tony Vandeputte, patroon van de Vlaamse patroons, met een pokerface verkondigen dat de drieduizend jobs die in Vilvoorde verloren gaan - en samen met de toeleveringsbedrijven zijn het er veel meer -nu eenmaal een mogelijkheid is die zich kan voordoen ‘gegeven de logica van de vrije-markteconomie’.

Ondertussen - maar dat even terzijde; het valt me moeilijk het niet te signaleren - zitten Van den Brande en co met de handen in het haar. Door de sluiting van Renault, natuurlijk, maar ook door de blijken van solidariteit van de Franse Renault-arbeiders: die laten solidariteit over de grenzen heen primeren op de door nationalisme ingegeven strategie van hun bazen. En dat vlak na een periode waarin de Vlaamse regering

[p. 539]

verscheidene keren heeft laten verstaan dat ze van federale, laat staan internationale solidariteit zeker geen prioriteit maakt - om het zacht en nog enigszins welwillend uit te drukken.

Gisteren hoorde ik op het nieuws dat een of andere V.N.-organisatie heeft uitgerekend dat de armoede wereldwijd kan worden uitgebannen. Dat hoeft de landen van de westerse wereld niet méér te kosten dan een tien jaar aangehouden inspanning van, hoeveel was het, 0,5 of 1 procent van hun B.N.P. 't Was ontroerend om zien: die man die dat zo mooi kwam zeggen, maar die ook wel besefte dat, voor zover zijn verhaal al klopte, tussen droom en daad nationale reflexen in de weg staan, en ‘de logica van de vrije-markteconomie’.

Ik weet niet of u het ook heeft, dat gevoel, maar bij mij is het nogal acuut: ik wil er af, ik wil er niets meer mee te maken hebben. Ik heb geen boodschap aan die vrije-marktlogica, aan dat onbeschaamde nationalistische egoïsme, aan die kinderen die mij op de radio om het uur in de strot duwen dat ik iets moet consumeren wat ik niet nodig heb, aan die maatschappij die kinderen doet doden omdat ze zich vervelen.

Maar dat kan dus niet. Ik kan er niet af. Want ik heb kleine kinderen, en ik moet alles in het werk stellen opdat ook zij niet gaan doden uit verveling.

Ik koester een hoop. 't Is maar een klein, burgerlijk hoopje, een straaltje hoop in een geteisterd land. Maar hij is er toch. Hij is mijn strohalm, mijn Dewulf. Die hoop is dat we nu toch echt diep genoeg in de stront zijn gezakt om met z'n allen te beseffen dat het zo niet verder kan, dat we nood hebben aan een andere, minder totalitaire, minder smakeloze, minder dodende logica dan die van de vrije markt en van enggeestige, antisolidaristische nationalismen.

En voor het overige hoop ik ook nog dat er geen dichters meer sterven. Zeker nu niet.

Pascal Cornet