Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 142

[p. 381]

Atte Jongstra
Over het nut van wandelen
(Memoires van een spreker)

Mijn huwelijk heeft op breken gestaan. Ze was wanhopig en wilde ermee ophouden, zei ze. Er was veel voor haar wanhoop te zeggen, maar twintig jaar samenzijn van een bepaald type draagt niet bepaald bij aan de moed opnieuw te beginnen en ik hield mijn mond, zelfs over het enige dat we langzamerhand nog deelden.

‘Zeg eens wat,’ riep ze huilend.

Ik zweeg. Waarop ze haar snikken stopte, vastberaden zoals alleen een vrouw kan zijn.

‘Goed,’ zei ze. ‘Ik maak daar uit op dat je niet wilt scheiden. Aan met mij getrouwd blijven zit dus één voorwaarde: professionele hulp. Ik heb al een afspraak gemaakt.’

Zo bevonden we ons een week verder in een naar Oost-Europese ontsmettingsmiddelen ruikend wachtkamertje in een haveloze nieuwbouwwijk uit de jaren vijftig, ergens aan de rand van de stad. Eerst werden we gescheiden ontvangen. Mijn vrouw werd opgehaald door een vrouw met een anorexiaprobleem, grauw gezicht, anti-roos-shampoohaar waar alweer vet in glom, een mantelpak dat in dit stadsdeel geen ophef maakte. Ik werd in de spreekkamer genood van een zware man op spekzolen, slijtvaste zetstukken op de ellebogen van zijn Engels colbertje, een ribbroek onder zijn embonpoint die veel ruimte inhield.

‘Bon,’ zei hij, toen hij eenmaal achterover in zijn vraagstoel woog, de vingertoppen tegen elkaar, de ogen genoegzaam naar het plafond gericht. ‘Uw relatie loopt dus niet lekker. Daar gaan wij aan werken, U saampjes, mijn collega en ik. Maar eerst iets over de locatie van onze praktijk...’

‘Het ruikt eigenaardig,’ zei ik.

Hij knikte en plooide zijn gevulde gezicht in een verre van sympathiek lachje.

‘Zeker... Dat hebt U juist opgemerkt. Mijn complimenten. Het is de geurvlag van onze Tatjana. Poetsvrouwen werken niet

[p. 382]

graag in deze buurt. We konden zo gauw geen ander vinden dan een illegaal Russisch wijfje, maar de duivel moge me halen als ze niet lekker is. Kent U dat? Mijn collega - waar Uw vrouw nu zit - al naar huis, ik blijf nog wat na voor papierwerk, hoor na een tijdje gerommel in de bezemkast, wacht nog even, en als ik na tien minuten de gang instap ligt daar een vrouw op knieën meneer...’

‘Wacht,’ zei ik. ‘Ze dweilde de vloer met een schoonmaakmiddel dat ze van thuis kende...’

De psycholoog knikte.

‘Ik hoef die lucht maar te ruiken of ik krijg het benauwd in de broek. Hoe ze daar voorover lag, God! Men spreekt altijd van creoolse vleesbergen, maar in de Kaukasus mogen ze er ook wezen. Brede heuvels tussen de bijeengebonden slippen van haar mouws-chort, trillend en lillend van pure inspanning. En stelt U zich die bovenarmen eens voor, terwijl ze mijn hoofd van de schouders tilt, het in haar machtige schoot legt en “lik” zegt. Er zitten vast kuiltjes in.’

‘Wat? In haar schoot?’

Hij keek me geërgerd aan.

‘Wat bent U voor een man? In haar bovenarmen natuurlijk. Maar daar zit U hier niet voor...’

‘Mijn vrouw heeft ook kuiltjes in haar bovenarmen.’

‘Daar komen we in de dubbelsessies op terug,’ zei de psycholoog, ineens gretig. ‘Eerst U.’

Waarop een uiteenzetting volgde waarin ik de hand van mijn vrouw herkende. Ik was veel uithuizig, er waren gaten in mijn agenda die niet langer te verklaren vielen, afspraken die verdacht uitliepen, ik lag altijd met de verkeerde kant naar haar toe in bed, doof voor haar smeekbeden...

‘Noem dat nog maar smeekbeden,’ onderbrak ik.

Als een bok op de haverkist, anders kan ik het niet noemen.

‘U hebt het gevoel dat het wat anders is?’

‘Ik heb het gevoel dat ik weg wil,’ zei ik. ‘Maar ik weet niet hoe...’

‘Stop,’ zei de psycholoog. ‘First things first. U bent hier om Uw huwelijk te lijmen, was het niet zo?’

‘Er lijkt niks anders op te zitten...’

Om kort te gaan: de gesprekken die psychologen ‘dubbelsessies’ noemen bleken uit een spelletje te bestaan, met reglementen die mijn vrouw maar niet kon begrijpen. Een vraag- en antwoordvorm, doodsimpel. Zij antwoordde als ze moest vragen of andersom, de kurkdroge aanwijzingen van de anorexia-raadsvrouw hielpen niet, zodat ik zelf het vouwblad met de spelregels maar ter hand nam en de psychologe haar toevlucht zocht in samenvattin-

[p. 383]

gen van het gezegde, die volgens haar compagnon uitblonken in bondigheid.

‘Werkelijk collega, mijn complimenten.’

‘Wel,’ zei ik. ‘Met jullie huwelijk zit het goed, zo te horen.’

Ze wisten niet hoe snel ze moesten vertellen dat ze het al tien jaar bij een strikt collegiale verhouding hielden.

‘Anders worden de dingen zo troebel.’

Mijn vrouw zweeg, ik moet enthousiast hebben geknikt.

Ik zie ons na afloop van het eerste groepsgesprek nog tussen de grijs betonnen flats lopen. Wasrekjes aan de vensterbank, armetierige struiken in platgetreden perken voor de bebouwing.

‘Je verdoet onze duurbetaalde tijd met geouwehoer,’ zei mijn vrouw, wat de opening bleek voor een zoveelste tirade over mijn slechte inborst.

‘Wil je eigenlijk nog wel?’

Wilde ik nog wel?

Met die psychologensessies zijn we snel gestopt. Niet eens zo bewust, de psychologen gingen met vakantie.

‘Stel je die vrouw eens voor in bikini,’ zei ik tegen mijn vrouw. ‘Geen wonder dat hij niet met haar getrouwd is.’

Waarop vrouwelijke solidariteit in het geweer werd gebracht, en stille kwaliteiten die de raadsvrouw wel degelijk bezat. Genoeg stof voor een echtelijke monoloog van algauw een kwartier. Maar goed: de psychologen gingen er elk afzonderlijk even tussenuit en wij zouden bellen voor een nieuwe afspraak.

‘Eigenlijk vind ik ze te dom,’ zei ik. ‘Ik word depressief van hun werkgebied, de kerel die ik heb is een zelfingenomen kwast terwijl ik bij God niet zou weten wat hem zo voor zichzelf doet innemen. Ik heb nog niks aardigs kunnen ontdekken. Hij wordt geil van een Lysolpoetswijfje, en een grapje kun je aan hem niet kwijt.’

Dat laatste zat hij ook niet voor, zei ze.

‘Ik vind dat psychologen...’

Hier legde ik mijn vingertoppen tegen elkaar, de blik ging richting plafond en mijn vrouw zei ‘gadverdamme’.

‘Je begrijpt me niet,’ zei ik. ‘Ik doe die die vent alleen maar na.’

Jaja, ze kende mijn uitvluchten.

‘Ik vind dat psychologen minstens even intelligent moeten zijn als hun patiënten. Waar zijn ze anders goed voor?’

Intelligentie bestaat in soorten, betoogde mijn echtgenote, met het vuur dat ik van haar ken.

Herinnerde ik me die vrouw in het vliegtuig uit Tunesië?

[p. 384]

Wij waren in Tunesië. Niet voor werk, ik moest er even uit en kon mijn echtgenote niet thuis laten.

‘Waarom zijn we anders nog getrouwd?’

Ik vond niet de kracht haar van repliek te dienen en zo kwamen we in een landrover terecht, zo'n luxe toeristenwagen die je drie dagen lang door de woestijn sleept. Van zandduin naar zout-vlakte, van steppe naar steenplateau, enfin, woestijnen blijken dus in soorten te bestaan. Hier en daar een oase, armoede overal, en bedelhandjes. We hadden een gids. Een gestudeerde vent, die tien jaar lang in Duitsland had gewoond.

‘Wat bewoog je in godsnaam terug te keren naar deze zandbak?’ vroeg ik.

‘Een vrouw.’

. Die vrouw was een Duitse, hij had met haar gewoond, zijn grote liefde. Zij wilde geen kinderen, hij meende dat een leven zonder nageslacht geen leven was, Allah had het anders bedoeld en nu had hij dus een landgenote, en een zoon.

‘Het licht van mijn ogen...’

‘Zo. En je eega dan?’

Het was alsof ik mezelf hoorde praten.

‘Men moet toch een vrouw hebben, nietwaar? En de een heeft dit, de ander dat. Overal is wat.’

In diezelfde Landrover zat nog een ander stel. Een houthandelaar en een vriendin waar hij dolverliefd op was. Hij kon niet van haar afblijven en praatte alleen over neuken. Misschien is het mijn beroep, maar ik kon niet nalaten die vriendin met iets te vergelijken. Een treurwilg, of een treurberk. Ze zal ergens vroeg in de vijftig zijn geweest, alles droop aan dat mens. Mondhoeken, kapsel, verkoudheidsneus, haar lange takken... Heel interessant. Als ze even vrij van hem was zat ze in een boek over emotionele intelligentie te lezen. In het vliegtuig terug zeiden ze geen woord meer tegen elkaar.

‘Wat erg voor zo'n vrouw,’ zei mijn echtgenote, die het ook zag.

‘Niks aan te doen,’ antwoordde ik. ‘Het werkelijke leven loopt zoals het loopt, je hebt het niet in de hand.’

Nou, op emotioneel gebied was ik dus net als de vriend van die vrouw, op het imbeciele af. Mooie praatjes genoeg, maar als het om gevoel ging...

‘En nu zijn die psychologen weer te dom. Moet jij nodig zeggen!’

Domme mensen heb je in elke beroepsgroep. Je treft ze aan onder Kamervoorzitters, boeren, tuinders, ik heb zelfs eens een collega

[p. 385]

ontmoet die het stopgaren bepaald niet had uitgevonden. Intelligente broeders en zusters kun je evenmin aan de hand van hun broodwinning onderscheiden: er zijn ook zeer respectabele Kamervoorzitters, boeren, tuinders en sprekers in het openbaar.

‘Zoals mijn psychologe samenvatte wat ik bedoelde,’ zei mijn vrouw, ‘zo had jij dat nooit gekund.’

‘Klopt. Ik begreep er niks van.’

Mijn raadsman had zich tijdens de sessies evenzeer bewezen, zei ze, wat ik eveneens onmiddellijk bevestigde.

‘Ik ben niet voor niks geen psycholoog geworden. Weet je wat het is? Ik vind die psychologen vaak te...’

‘Dom...’

‘Erg slim zijn ze niet, nee.’

We moesten boodschappenlijstjes maken. Opsommingen van klachten, onvervulde behoeften, verlangens.

‘Heel eenvoudig eigenlijk,’ zei de anorexia-psycholoog. ‘U noemt ze op, wij noteren.’

De volgende schrede in de stappentherapie was een doorloop van de wederzijdse rijtjes. Een trieste balans van ons huwelijk. Ik was debet aan afwasachterstand, harde korsten op het fornuis, stof der eeuwen in het trappenhuis, verwaarlozing over de hele linie.

‘Beste mensen: daar gaat het toch niet om?’ vroeg ik. ‘Is dat soms de crux van de echt?’

Hij begreep wat ik bedoelde, zei de gevulde slijtstukkenpsycholoog, ‘maar wrijving tussen twee mensen begint vaak op heel basaal vlak.’

‘Over de basis van het samenleven gesproken,’ riposteerde ik. ‘Dan heb ik nog iets voor de creditzijde. Wat dacht U van seksueel verkeer?’

Meteen viel mijn vrouw in. Daar wilde ze ook afspraken over maken.

‘Hoho,’ zei de doorschijnende raadsvrouw. ‘Laten we bij het afwassen beginnen.’

Maar mijn echtgenote hou je niet tegen.

‘Na elven 's avonds leg ik het verkeer stil. Geen gepruts aan mijn lijf na dat uur, anders kom ik niet aan mijn slaap.’

Even werd het stil in de spreekkamer, tot de mannelijke helft van het psychologenduo de vingertoppen samenbracht en een afleidende samenvatting bracht van beginselen en vervolg van de therapie.

‘Allemaal leuk en aardig,’ zei mijn echtgenote toen hij was uitgesproken en glom na collegiale lof, ‘maar ik wil beslist vastgelegd hebben dat er na elf uur 's avonds niet meer wordt geneukt.’

[p. 386]

Wat ik er dan van vond...

‘Daar zitten complicaties aan,’ zei ik. ‘Stel het geval dat om vijf voor elf een opgewonden toestand ontstaat, wat dan? Is er bijvoorbeeld compensatie bij de overgang van winter- naar zomertijd en andersom, om aan het nieuwe ritme te wennen? En wie houdt in de gaten of de klokken in huis gelijk lopen?’

‘Laten we de laatste vraag noteren,’ zei de vingertoppenpsycholoog. ‘Daar kunnen we een heldere afspraak over maken.’

Aan die afspraak kwamen we niet meer toe, in het laatste uur voor hun vakantie. Ze wensten ons veel vruchtbare gesprekken toe tijdens hun afwezigheid en zouden na twee weken wel zien hoe ver we waren gekomen.

De ogen van mijn vrouw waren leeg, toen we naar buiten stapten, mijn blik werd onmiddellijk opgeëist door grijs prozabeton met wasrekjes aan de vensterbank en de armetierige struiken waar droogstaande dichters van dromen.

Je hoeft geen ouderwetse predikheer te zijn om vol te houden dat ieder mens op zijn eigen manier wordt gestuurd. De vrije wil, de maakbaarheid van je eigen samenleving zoals ze in de jaren zeventig zeiden, heb ik nooit als factor van belang beschouwd. In alle toespraken die ik op een of andere manier met dit onderwerp in verband kon brengen gebruikte ik de beeldspraak van de meanderende rivier. Traag van boven naar beneden stromend, het leven. Je kunt tasthandjes vol klei meenemen en je daarmee op termijn in allerlei bochten wringen, maar de hele bedding verleggen lukt je niet. Alles blijft binnen de bedijking die voor je is opgeworpen. Als er een rotssteen op je pad komt van het formaat dat mijn echtgenote belichaamt, dan moet je daar wel langs stromen - anders hoop je jezelf op. Het water blijft die steen echter raken. Niks aan te doen. Onvermijdelijk.

Ik heb in onze huwelijkse jaren veel troost aan die beeldspraak ontleend, gesteund door vrienden die op een andere manier hetzelfde zeiden.

‘Die heeft dit, een ander heeft dat, overal is wel wat. En men moet tenslotte toch een vrouw hebben, nietwaar?’

Wordt water moe door om een steen te stromen?

Nee, water wordt nooit moe.

Hoe vloeibaar is mijn karakter?

Als ik aan mijn vrouw denk, zie ik geen water. Eerder steen.

Wat voor een steen? Er is zandsteen waar je met nagels in kunt krassen, er is de familie der Emmenthaler pyroclasten waarin water blijft staan, je hebt graniet met kleine doorzichtige stukjes

[p. 387]

erin, en naast alle verdere soorten is er kalksteen, liefst niet te rein, niet te maagdelijk, graag met fossielen erin, anders valt er niks te graven voor een psycholoog. Zoals ze ook liefst troebel water hebben om met hun netten in te vissen. Afhankelijk van hun intelligentie: of ze kijken met kennersblik naar hun vangst, of ze zijn als een kind zo blij dat ze ongeacht wat hebben opgeduikeld.

Vannacht droomde ik dat we terug in Tunesië waren. Zij zat op een kameel, die geleid werd door een man met omwonden hoofd en soepjurk. Tijdens een rustpauze, mijn vrouw had zich achter een zandduin teruggetrokken voor een plasje, drukte ik hem een dik dinarbiljet in de hand en fluisterde wat gebrekkig Frans in zijn oor. Ik vroeg me af of hij me had verstaan en na de pauze gebeurde er een hele tijd niks. Toen bleek de boodschap te zijn aangekomen. Vanonder zijn soepjurk haalde de drijver een zweep, waarmee hij kameel met echtgenote de Sahara in joeg, onder luid gelach en gejuich van de andere drijvers. Ik maakte de gebaren die ontsteltenis uitdrukken, sprong van mijn rijdier, trok links en rechts drijvers aan hun jurk, speelde alsof ik de man die ik omkocht iets aan wilde doen, en zonk tenslotte in gedreven krokodillengehuil op mijn knieën in het zand.

Het moet in het stadium zijn geweest waarin men al half uit de slaap is opgedoken en min of meer bewust, met enige verbazing, zulke droomgezichten volgt, want spoedig daarna werd ik wakker. Monter, verkwikt, handenwrijvend omdat er een nieuwe dag was aangebroken, die zo op het eerste gezicht alles in zich heeft voor een schitterende wandeling: strak blauw boven, wind weg, niet te koud, niet te warm.

Er is één gulden regel voor de spreker in het openbaar: nooit te lang thuis zitten, anders komt er een moment dat de taal je vergaat. In de tijden dat er geen publiek klaarzit, is de wandeling een uitstekend alternatief.