Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 142

[p. 119]

Stukjes

De stilte in het stadion

1.

Een maand of drie geleden ging ik voor het laatst naar het voetbal. Vroeger gebeurde dat vaker, altijd samen met vrienden. Halfweg de jaren zeventig, die periode. Onze ploeg deed het toen goed, speelde zelfs al eens een Europese finale.

We zorgden dat we al om vier uur aan het stadion waren. De wedstrijd begon pas vier uur later, maar de poort ging open om zes uur. Wie eerst binnen was, kon met rappe benen de beste plaats bezetten. En de beste plaats, zeker voor wie nog niet volgroeid was - en dat waren we niet - dat was: achter het muurtje boven de trap die uitkwam in het midden van de tribune achter het doel. Zo kwam het dat ons hoofd uitstak boven een reclamepaneel van Salami Imperial. Maar daar hadden wij geen oog voor. We keken naar wat zich voor ons op het veld en naast ons in de tribunes afspeelde. En achter ons, want we stonden vlak voor het orkestje, de Spionkop genaamd.

Drie kwartier voor de aftrap deed de Spionkop zijn ronde langs de zijlijnen. Een mevrouw met een handtas stapte voorop en jutte het al talrijk opgekomen publiek goedaardig op. Ze gingen eerst langs de stille overkant, en kwamen pas dan bij onze tribune, waar ze extra lang bleven staan. Tegen de Club goâ je nie wiinnen, hali-halo, nie wi-innen, omda to keijarte zien...

Vanop het houten podium bovenin onze tribune, die de naam van het orkest erfde, bleef het ensemble de hele wedstrijd lang, tot aan het eindsignaal, doorspelen. Als de wedstrijd gunstig verliep tenminste, wat meestal het geval was. De tribune zong mee. Soms zong het hele stadion: dat waren de grote dagen.

Een kwartier voor het begin van de match kwamen de spelers zich opwarmen. Ze werden een voor een begroet. We scandeerden hun namen. En ze zwaaiden terug. Voor elke speler speelde en zong de Spionkop een apart melodietje, en ondersteunde dat vaak met handgeklap. Fons Bastijns, de bescheiden rechts-back, werd onderschat, vonden we. Zijn liedje ging daarom zo: ‘Fons, dat is een nationaal; Fons, dat is een nationaal...’

Fons is nooit nationaal geworden. Nu doet hij in verzekeringen. Of werkt hij op een bank, zoals Raoul - Lotte - Lambert.. ‘Bie ne goal van Raoul stoât de Klokk' in vier en vlam...’ (Zoals Pour un flirt avec toi je ferais n'importe quoi...) Raoul Lambert was de lieveling van het publiek omdat hij zo vaak geblesseerd was en het snelst van allemaal kon lopen ondanks zijn zestien sigaretten per dag. En ook omdat hij hondstrouw bij zijn club bleef en niet zwichtte voor het grote buitenlandse geld. (En toch werkt hij voor een bank, nu...?)

Na de opwarming verdwenen de spelers nog even van het veld. De spanning werd opgebouwd. Straks zouden ze in twee lange rijen het veld oplopen, naar

[p. 120]

de middencirkel. De stadionomroeper maakte eindelijk een einde aan alle speculaties: ‘En ziehierrr dan de samenstelling derrr ploegen.’ De eigen spelers werden toegejuicht, de namen van de tegenpartij gingen verloren in een fluitconcert. De omroeper liet z'n r'en rollen: ‘De samenstelling derrr ploegen werrrd u aangeboden door Rrreizen De Zwaluwen’.

Er waren nog andere mededelingen. De tussenstanden op de andere velden tijdens de rust bijvoorbeeld. Die werden ons aangeboden ‘door de firrrma Georrrges Himpe’ (Zjorrrzjimpe). Dan werden we ook aangemaand een zak frieten te kopen bij de firrrma Verrrkinderrre, die toen - en als ik me niet vergis nog steeds - het alleenrecht had om op het domein van de club waar ik supporter van was enkele kramen uit te baten. Eerst van frieten natuurlijk, later kwamen daar de hotdogs en de hamburgers bij. Wie op de tribune bleef staan - en daar waren wij altijd bij want we hadden geen zin om het plaatsje dat we zo duur bevochten hadden, zomaar te laten schieten - kon rustig nakaarten over de voorbije speelhelft en vooruitblikken op de volgende.

Nu, en u raadde het al, is de lol ervan af. Ik ga niet meer naar het voetbal. En met mij vele duizenden anderen. Doordat er zo weinig volk is overgebleven en doordat de zitjes genummerd zijn - je mag niet meer staan, je moet zitten - volstaat het dat je een kwartiertje voor het begin van de match aanwezig bent. Het opwarmen - van de stembanden en van de spelers - maak je niet meer mee. De Spionkop is een kooi geworden waarin alle heethoofden zijn samengedreven: je waagt het niet daar bij te gaan zitten. Ze zingen trouwens niet meer. Ze stoten alleen Engelstalige slogans uit, die ze met obscene gebaren kracht bijzetten. Ze zien er erg agressief uit, met hun kortgeschoren haar en verbeten koppen.

Het orkestje is verdwenen. Eerst mocht het tijdens Europese matchen niet meer spelen: de trompet zaaide, in combinatie met het scheidsrechtersfluitje, verwarring. Vond de Fifa. Maar op den duur bleef het ook bij gewone wedstrijden weg. Het probeerde het eerst nog een tijdje op een andere plaats in het stadion, maar de gekooide East-side of X-side of weet-ik-veel welke side trok zich van het oubollige orkestje niets meer aan. Net zomin als de luidsprekers, die elke stilte voor en na de match en tijdens de rust opvulde met reclameboodschappen en loeiharde muziek, die het praten onmogelijk maakten. ‘We are the champions...’ Van Queen. Ze spelen het nu overal. Neen, praten kan je niet. Snel naar huis moet je. ‘No time for loosers cause we are the champions of the world.’ In de loges worden flessen gekraakt, afspraken gemaakt en wordt er over contracten genegotieerd. ‘Wat was nu de eindstand?’, vraagt een van de genodigden.

2.

Telkens voor het uur horen we op de radio, die we hebben opgezet om naar het nieuws te luisteren, de reclameboodschappen. Velen hebben er al hun gal op uitgespuwd, dat ga ik hier dus niet overdoen. Dat brengt trouwens toch geen zoden aan de dijk: het is algemeen bekend dat de doeltreffendheid van de boodschappen recht evenredig is met hun irriterende stompzinnigheid. Toch één vraagje. Waarom worden de reclameboodschappen luider uitgezonden dan hetgeen ervoor en erna komt? Is dat omdat mensen dover worden voor reclame? Omdat ze de manifeste leugens niet meer willen aanhoren?

[p. 121]

Wie zegt dat autorijden niet gelukkig maakt?

Ik wil ik wil een sta-aatsbon, ik wil ik wil een sta-aatsbon (op de wijs van Radetzky)

Doe-het-zelvers doen het met Gamma

(volwassen mannenstem:) Sorry, papa moet werken

(kinderkoor met Brabants accent, vrolijk- verwijtend:) Leugenaar, jij moet zondag naar IKEA om cadeautjes te kopen!

3.

Het verband tussen het geluidsvolume van de muziek en de reclameboodschappen in het voetbalstadion en van de reclameboodschappen voor het radionieuws is duidelijk. Dat verband is: de leugen. De leugen die het zwijgen oplegt; elke dictator is een harde roeper. Dat verband lag ook besloten in de woorden van Carlo Gepts, directeur van de Britse slijkput VT4, die zich onmiddellijk na de Europese veroordeling van het reclamemonopolie van VTM bereid verklaarde om met zijn medeplichtigen naar Vlaanderen terug te keren en zich hier te onderwerpen aan de reglementeringen betreffende - onder meer - reclame voor, tussen en na kinderprogramma's. Dat verband, de leugen die het zwijgen oplegt, ligt in de woorden van Carlo Gepts, directeur van de Britse slijkput VT4, omdat je in zijn woorden al hóórt hoe die man nu al zijn medewerkers opdracht heeft gegeven om naar achterpoortjes te zoeken. Wat zou ik, hoor je hem denken, mij moeten bezighouden met het weren van reclame uit kinderprogramma's, als zelfs de BRTN, die dan toch de officieel verankerde plicht heeft om het volk op te voeden, dat niet doet?

4.

Of neem Cees Middelhoff die vanuit Nederland bericht over het kapseizen van de sportzender van de Koninklijke Nederlandse Voetbalbond. Hij heeft het over oververzadiging, over de nostalgie van de supporters naar volle, onoverdekte stadions; naar écht voetbal, zonder commerciële poespas.

Het hoge woord waar je tegenwoordig zo voorzichtig mee moet omspringen - nostalgie -, is gevallen. Het stuitert door de kamer, dreigt de postuurkes omver te kegelen van onze zelfgenoegzame kritische zin - die geen plaats laat voor nostalgie want in het verleden ligt toch de kiem van alle huidige kwaad, niet? Wel, ik laat dat woord toch maar eventjes stuiteren en kegelen. Als ik de vergeelde zwart-wit foto's zie van een overvol voetbalstadion waarin de toeschouwers gedisciplineerd - nog zo'n beladen woord - net achter de zijlijn blijven zitten en waar het duidelijk zo stil is dat je kreten van bewondering, zuchten van verlichting of, tijdens de pauze, het warme geroezemoes der duizenden kunt horen - wel, dan weet ik dat ik me niet hoef te schamen als ik beken dat ik zoiets graag had meegemaakt.

5.

Begin december 11. hield de Raad voor de Reclame een persconferentie. In De Morgen werd dat een klein berichtje: ‘Raad voor Reclame slaat minister met verstomming’. Ik las het bericht en moet toegeven, hoewel het om mediaminister Eric van Rompuy gaat: je zou van minder.

Want wat zegt de organisatie die, als het van haar zou afhangen, graag élke menselijke communicatie en activiteit zou verstoren met het inspelen op hebzucht en apathie en onvermogen om tegen

[p. 122]

deze smerige indoctrinatie te reageren - de ‘mimetische gehoorzaamheid, nurkse verzadiging’, zoals Claus het in De geruchten treffend omschrijft? Zij anticipeert op het mogelijke terugschroeven van Naar gewoonterechten - in feite vaak niets anders dan het met cynische volharding schaamteloze overtreden van bepaalde richtlijnen, bijvoorbeeld inzake het weren van reclame uit kinderprogramma's - door of te kondigen, op die persconferentie dus, dat de reclame, doordat ze schrijvende en audiovisuele media jaarlijks 21 miljard toestopt, het voortbestaan van deze media verzekert en dus - ik citeer - onrechtstreeks een garantie vormt voor het voortbestaan van de democratie.

6.

Een conclusie is overbodig. Dat weet ik. Maar ik weet ook dat ik nu nog de kàns heb om te schrijven dat democratie - een vorm van gesprek toch? - alleen kan bestaan als er een consensus heerst over de waarheid waarop zij moet steunen - en dat zij dus niet kan bestaan wanneer zij tegelijk een apparaat gedoogt dat systematisch die waarheid ondermijnt en besmeurt. Dat apparaat - ik heb het uiteraard over de commercie - doet dat door systematisch de waarheid te verdraaien - er bestaat geen aanwijsbaar verband tussen autorijden en geluk; ik hoef geen staatsbon; ik doe het niet met Gamma - en door het gesprek tussen mensen fysiek onmogelijk te maken, wat ik als een cynische en arrogante veraanschouwelijking van zijn macht ervaar. Ondertussen worden het vertrouwen en de argeloosheid van de mensen vernietigd, tot en met de eenvoudige bereidheid om elkaar aan te spreken en naar elkaar te luisteren. Alleen daarom al kan de democratie niet langer functioneren: omdat de mensen niet meer kunnen spreken. Daarom vormen sommigen onder hen groepen van kaalgeschorenen, die zich, blind voor de betekenis ervan, met de symbolen van de verschrikking tooien. Voorlopig laten zij nog hun agressie kooien.

Pascal Cornet