Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 141

[p. 125]

Roland Jooris
Solesmes

voor Rein Bloem en Gwy Mandelinck

Teruggetrokken. Afgezonderd. In wat hij een ‘affreux petit village réel’ noemde.

Het dorp Solesmes, waar Pierre Reverdy van 1926 tot zijn dood in 1960 woonde, werkte en wachtte in de geladenheid van de stilte. Waarop? Waarom? Waarvoor? Solesmes. ‘Ici, les horloges même ont l'air de sonner les heures solennellement,’ schreef hij.

Solennellement, dat letterlijk plechtig of statig betekent en in Van Dale staat het vernederlandst tot solemneel.

Het verbasterde solemneel hoor ik in het Franse Solesmes weerklinken als een galm in zijn toren.

Solemneel. Een woord waarin het Vlaamse klokzeel hangt dat het brons klaar en ingetogen doet luiden in de druilerige ochtend, ver hiervandaan, dicht in mijn oor, slag op slag, een afstand in de tijd gemeten, altijd tussen de korte afgepaste zinnen en regels, tussen de uitgebeende woorden van Reverdy.

Solesmes. Ik ben er nooit geweest. Het schuilt (om Albert Alberts te parafraseren) als een dorp onder mijn schedel. Het zit er: geborgen, onveranderlijk. Het beeld dat ik ervan heb is het beeld van het gedicht dat ik ooit bij wijze van hommage schreef:

een kei

zijn vorm
in hun zingen
vindt

zinkt
het zwart

waaraan ik diepte
geef

tot in de klaarte
uit de aarde
in het donker
van hun mond

[p. 126]

Een hommage aan de zelfbepaalde en bewust gekozen eenzaamheid van de poëzie.

Een koppige kei in de tijdeloze zwijgzaamheid: de dichter, levend als een wereldse monnik, in de nabijheid van een abdij waar het gregoriaans in zorgvuldig geslepen stemmen binnen de kale muren wordt bewaard.

Schreef hij niet dat in Solesmes ‘les oiseaux sont disciplinés comme des moines silencieux et leurs notes comme assourdies.’

Zou hij ook niet ergens gezegd hebben dat in Solesmes zelfs de vogels gregoriaans floten?

Hoor ik ditzelfde gregoriaans samen met het gezang van de vogels, met het geluid van een aanhoudende regen, met de stappen in de lege straat in zijn opengewerkte versbouw?

Ik zit in de kamer van zijn gedicht en zie zijn woorden: in het wit in het raam in de deuropening.

Hubert Juin heeft in een inleidend opstel bij ‘Plupart du temps’ gewezen op het monotone karakter van Reverdy's poëzie. Het is volgens hem een monotonie die nooit eentonig wordt. Een monotonie die haar kracht put uit haar steeds verrassende en wel onuitputtelijk lijkende variatie. Een naar de ascese van het monochrome neigende monotonie, zou ik er willen aan toevoegen.

Als schilder zou Reverdy zeker geen uitgesproken kolorist geweest zijn. Dit verklaart ook zijn verwantschap met het kubisme van zijn vrienden Georges Braque, Pablo Picasso en Juan Gris. In hun kubistische periode hielden ze hun palet beperkt tot grijswaarden, tot aardkleuren als oker en bruin, tot tanend wit en valend zwart. Het zijn die kleuren die de sfeer van Reverdy's werk bepalen.

In een interview uit 1955 met P. Guth zei hij: ‘Van 1910 tot 1914 heb ik de lessen van het kubisme gekregen. Deze zo onthechte, zo eenvoudige doeken... ik heb de ambitie gehad dit ook in de literatuur te bereiken.’

Reverdy, die uit een familie van beeldhouwers en houtsnijders stamde, is voor mij de dichter die het dichtst van allen bij de beeldende kunst staat. Ik betrap me erop dat ik zijn gedichten betast, ernaar kijk, dat ik ze als schilderijen lees.

Een gedicht van Reverdy is een vlak.

Het staat er ook letterlijk:

Een zelfde vlak sluit de hoek.

Binnen dit vlak blijft alles onbestemd in zijn hoekige of afgelijnde aanwezigheid.

Lijnen vluchten in de oneindigheid van hoog en laag, de verte is frontaal en zonder perspectief, zonder illusie. De diepte

[p. 127]

ligt in de nabijheid van een beklemmende aanwezige afwezigheid, die vanuit diverse gezichts- en invalshoeken tot stand wordt gebracht.

Later zal hij zoals Picasso en Braque dit kubisme vaarwel zeggen door het expressiever en bewogener te maken.

De realiteit van Reverdy is de realiteit van zijn taal. Een taal die van een geheimzinnige eenvoud getuigt.

‘Het is niet zo eenvoudig als het lijkt, eenvoudig te zijn,’ heeft hij ooit genoteerd.

Met telkens opnieuw opduikende woorden als: schaduw weg grens wind water lucht schreeuw lamp deur donker licht hand, schept hij een universum dat zich nooit helemaal prijsgeeft.

Met scherpe, ver uit elkaar liggende en dwingend in elkaar grijpende en tegen de werkelijkheid botsende beelden zet hij de lezer op onverwachte sporen.

De helderheid van het gedicht licht op, maar lost het mysterie niet op, het maakt het aangrijpend voelbaar en laat ons in verstomming achter.

Achter en voor de muur van zijn poëzie. In durende wanhoop. Tot de rand. Zonder grens. Zonder bestemming. Buiten elk bereik.

‘Main d'oeuvre’ is de titel van een verzameling gedichten van Pierre Reverdy. Hij zou boven zijn gehele werk kunnen staan. Handwerk. Duurzaam en statisch. Zoals hij het zelf eens omschreef: ‘Duurzame kunst kan alleen statisch zijn.’ Statisch, maar dan van een inwendige niet te achterhalen en steeds rusteloze beweeglijkheid.

Een lamp die wankelt in haar verschoven vastgelegd schijnsel.

Een schaduw die vlucht naar zichzelf.

Iets dat samenvalt met het niets.