Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 141

[p. 3]

[1996/3, Watou '96]

Beste lezers,

Lang heb ik me tot op de rand van mezelf gejankt. / Waar begint de wereld die niet eindigt?

Spiegel tussen mijn doodssnuit / en mijn vissestaart mijn lief / mijn krokodil.

U hebt het gedicht De hond van plastisch kunstenaar Marcel Broodthaers gelezen, vertaald door Stefan Hertmans. U vindt overigens in deze DWB-aflevering een complete bundel van Broodthaers: La bête noire. Een postume eerste druk in Nederlandse vertaling.

Vroeger al publiceerden we dagboekfragmenten van Thierry de Cordier en we doen dit jaar wat met teksten van Juan Muñoz. Omgekeerd hebben we de laatste paar jaar allerlei schrijvers uitgenodigd om als dubbeltalent op te treden: Huub Beurskens, Armando, Leo Vroman, Charlotte Mutsaers, Koen Peeters.

Een beetje zelfbestuiving mag wel, maar nog vaker hebben we kruisbestuivingen tussen kunsten tot stand gebracht. Zo schreven Peter Verhelst en Stefan Hertmans elk vier gedichten bij vier zeer verontrustende foto's van Reinhart de Grendel. Zo'n combinatie heeft vele voordelen: de meerwaarde voor de lezer / kijker, die zijn verbeelding kan laten spelen tussen en in die kunstvormen, het ontstaan van acht mooie gedichten die er anders niet waren geweest, en natuurlijk het eigengereide en ondefinieerbare kunstwerkje zelf, dat meer is dan de optelsom van vier foto's en acht gedichten. Mocht iemand vragen hebben bij de rol die literaire tijdschriften (nog) kunnen spelen, hij kent hierbij een deel van het antwoord. Want er zijn eindeloos veel mogelijkheden, evenveel als er talen zijn: er zijn DWB-afleveringen in aantocht over de taal van het beeldverhaal, de taal van een woning, de taal van video, de taal van klankvelden, de taal van al wat vliegt. Zo gezien moest er vroeg of laat lets moois ontstaan tussen DWB en Watou, het Vlaamse dorp in de

[p. 4]

Westhoek waar dichter en redacteur Gwy Mandelinck jaarlijks een poëziezomer maakt. Sinds 1991 heeft hij telkens weer één van de origineelste kunstevenementen van het jaar tot stand gebracht. In steeds wisselende combinaties: elke dichter een eigen kunstenaar toekennen (1991), een kunstenaar nieuw werk bij bestaande gedichten laten maken (Roger Raveel in 1993), een dichter centraal plaatsen (Hugo Claus in 1994) of een plastisch kunstenaar (José Vermeersch in 1992 en Jan Fabre vorig jaar).

Dit jaar heeft Mandelinck duizelingwekkende combinaties uitgeprobeerd. In de vier elementaire ruimtes waarin licht, wind en aarde de kunstwerken brutaal op zichzelf teruggooien - verweg van de vriendelijke, oppervlakkige sfeer van vernissages in galerieën - laat hij vier zeer uiteenlopende kunstenaars tegen elkaar opbotsen, uiteenlopend van generatie en artistieke opvatting. Maar alle vier hebben ze één ding gemeenschappelijk: ze gummen grenzen weg, soms die tussen plastisch werk en poëzie, soms die tussen kunst en realiteit. Marcel Broodthaers is plastisch kunstenaar én dichter en bekend voor zijn assemblages met stukjes realiteit. De jonge Nederlandse kunstenaar Aernout Mik onderzoekt in zijn werk de steeds wisselende relatie tussen mens en ding, mens en omgeving; voor hem moest Watou als het ware uitgevonden worden. Roel D'Haese, de beeldhouwer met steen, ijzer, hout, brons en goud, leerde gedichten uit het hoofd, leefde ermee; zijn literaire keuze voor Watou is zijn laatste artistieke daad voor zijn overlijden. De installaties van de jonge Vlaming Carlo Mistiaen ontstaan bij de gratie van woorden en papiersoorten.

Alles lijkt mooi te kloppen, maar gelukkig vloekt het ook. De hemelse polyfonie wordt verstoord door helse dissonanten, ook bij de dichters: in de Watou-selectie zitten op wandelafstand poëten bij elkaar als Luuk Gruwez en Dirk van Bastelaere, Paul van Ostaijen en Piet Paaltjens, Anton van Wilderode en Gerrit Kouwenaar, Kees Ouwens en Benno Barnard, Herman de Coninck en Peter Verhelst. Ik vind dat prachtige duo's, omdat ze op het eerste gezicht met compatibel zijn, en vermoedelijk ook niet op het tweede.

De lokaties met werk van de genoemde plastisch kunstenaars en dichters werden voor deze DWB-aflevering - tevens de catalogus van Watou '96 - door Patrick de

[p. 5]

Spiegelaere gefotografeerd. Een eigenzinnige blik van De Spiegelaere op kunstenaars die niet bij elkaar passen, op gedichten die met elkaar vloeken, op lokaties waar geen kunst in thuishoort. Een gekmakende dooltocht in een idyllisch, vredig, wat ingeslapen Vlaams grensdorp. In het tweede deel van het nummer - de overgang wordt gevormd door de reeds vermelde poëziebundel van Marcel Broodthaers -, brengen enkele dichters en essayisten nog andere kruisbestuivingen tot stand; bovendien knipoogt T. van Deel naar de centrale figuur van Watou '93, Roger Raveel, en Frank Reijnders naar die van Watou '95, Jan Fabre. Misschien moeten we zowel Watou '96 als deze DWB-catalogus benaderen na lectuur van Rutger Koplands speelse ‘inleiding in de patafysica’, dat is - zo schrijft hij - de wetenschap die zich bezighoudt met datgene waarmee noch de fysica, noch de metafysica zich bezighoudt. Maar dat houdt wel in dat de patafysica enkel kan bestaan omdat ook de fysica en de metafysica bestaan. Zo gaat het volgens mij ook met die zogenaamd onverenigbare kunstenaars in DWB en in Watou. Allen willen ze zich losmaken, de enen van de wetten van de fysica, de anderen van de inzichten van de metafysica, maar daardoor zijn ze zonder dat van elkaar te weten allen bezig met de ‘patafysica’.

Nog eens Rutger Kopland - die met ‘Wereld je bent een geduldig woord’ Watou '96 zijn thema bezorgde: ‘Gwy Mandelinck slaagt er steeds weer in onbegrijpelijke gebeurtenissen te doen plaatsvinden, ja, zelfs te tonen dat de onbegrepen wereld de enige échte wereld is.’ Mandelinck in Watou = een patafysicus in Patagonië.

Hugo Bousset