Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 136

[p. 52]

Christine D'haen
Essay
Ach, wat klinkt dat Vlaams toch mooi!

Noord-België is, wat rijkdom aan taal betreft, een verbazingwekkend gebied; zowat elke vierkante kilometer spreekt een andere ‘taal’ (sommige overgangen zijn abrupt), in vele gezinnen weet men helemaal niet wat men spreekt: vaders dialect of moeders dialect, of dat van de kinderen op school?

Die rijkdom aan woorden, uitdrukkingen, syntaxis, intonatie, uitspraak, dient tot niets, zo gauw de spreker van plaats A met de spreker van plaats B in contact komt. Wat dan gesproken? Een algemene taal. Waar die geleerd? Dat weet niemand. Want wij leven in de zeldzame situatie dat onze ‘moedertaal’ niet onze vaderlandse taal is, maar de taal van een andere staat. Nu wordt het heel moeilijk: de Vlaming houdt niet van de Nederlander. De hele geestelijke attitude van de Nederlander is de Vlaming (de Westvlaming, de Oostvlaming, enzovoort enzovoort) vreemd. Ik zal het fluisteren: in feite haat of bespot de Vlaming de Nederlander; hij kan tegenover het Nederlands alleen met afkeer ofwel serviel optreden. Maar, zo gauw wij over iets serieus willen spreken, moeten we toch iets spreken. Erger nog: we moeten schrijven! Hoe dan? Tussen ‘Vlaanderen’ en Holland (waar ons Model heerst) ligt niets; dat hele stuk, Zuid-Nederland, waarmee de doorsnee Vlaming zich nog wel verwant zou voelen, vormt geen culturele referentie. We moeten Hollands schrijven, of anders moeten we het verzinnen.

Van mijn twaalfde tot mijn achttiende sprak ik, op weg naar en van school (twee uur per dag) en op school (Sint-Bavo te Gent) alleen ‘Nederlands’. Dat gaf geen enkel probleem. Dat is voor mij nu nog een mysterie: de leerlingen kwamen uit verschillende steden, de leraressen ook, sommigen waren van huis uit Franssprekend, en wij allen spraken zonder enig probleem ‘Nederlands’. Het klonk, en het klinkt mij nu nog als ik ze terugzie, zeer goed in de oren. Wat was het toch? Geen ABN, maar ‘Nederlands’(?).

In 1947-48 besliste ik dat ik dichter zou zijn; ik erkende dat dat mijn levensstaat was. Dichten doe je in een taal. In mijn overmoed dacht ik, verkeerdelijk, dat ik evenzeer in het Frans, Engels, Duits, zelfs Italiaans of Spaans zou kunnen dichten, als ik maar in dat land ging wonen en die taal ging leren en spreken. Ik overlegde toen met mijzelf, en bedacht dat in al die talen al zoveel mooie gedichten bestonden, dat die talen zelf al zo rijk en mooi waren, en het dichten daarin gemakkelijker was. Misschien kon ik beter het Nederlands verrijken met gedichten, en een taal die ik nu als relatief onwelluidend en stug aanvoelde, tot poëtische taal transformeren. Hoe moeilijker de opgave was, hoe hoger de verdienste. Ik woonde toen in Nederland, en kiezen voor het Vlaams had iets exotisch. Ik maakte toen heel bewust de keuze in het Vlaams te dichten (de taal van de Reinaert en de Beatrijs, de taal van Hadewijch en Van de Woestijne). Voor de poëzie is het gebrek aan een algemene taal een voordeel.

Een algemene taal veronderstelt socia-

[p. 53]

lisatie, standaardisering, imitatie, cliché, bevestiging van de groep. (Toen ik Engels leerde in de Savaenstraat, oefende de Ierse leraar langdurig de intonatie in van ‘what time is it by your watch’, en toen ik jaren nadien de boot naar Engeland nam zei een Engels kind op dek precies dat zinnetje met die allereigenste intonatie). Een algemene taal verhindert dus juist de vernieuwing, de zeldzaamheid, de uniciteit van de poëtische taal. Zo ervoer ik het. Ik zou mijzelf een poëtische taal maken die Vlaams zou zijn, maar niet het Vlaams van een Vlaamse gemeenschap van nu. Het was een liturgische taal, alleen dienend voor het ceremonieel, het ritueel, van het gedicht.

Moeilijk werd het toen ik in Brugge ging wonen, toen ik kinderen moest opvoeden, en toen ik essayistisch en later literair proza zou schrijven. Niet moeilijk, maar onmogelijk. Ik spreek in Brugge, in de winkels, op de markt, geen Gents maar een ‘algemene taal’. Als mijn aa te veel klinkt als aa kost mij dat 50 of 100 F meer want dan denken ze dat ik een Hollandse ben, tweemaal echt gebeurd. Wat moet ik mijn kinderen leren? Een ‘algemene taal’. Maar welke? En nu hebben ze geen dialect, en dialect is zo lekker!

En wat moet ik schrijven? Elke zin, elke uitdrukking is problematisch. Daarnet zegt mijn zoon dat ik niet mag vragen om welk uur? maar hoe laat? Om welk uur is een gallicisme. Ik heb niets tegen gallicismen a priori (het Engels is een gallicisme), maar als ze niet aanvaard zijn, of als er te veel zijn, of als ze lelijk zijn... Lelijk, dat is het ergste. Ik vind vele manieren van dialect spreken lelijk (niet het dialect zelf, maar sommige manieren om het te spreken). Maar WAT is LELIJK aan een manier van spreken? Ik vind ABN lelijk, en het allerlelijkst vind ik de intonatie van het ABN; maar is dat gefundeerd? Waarom voel ik dat zo? Ik weet het niet, ça me prend aux tripes, maar waarom toch die viscerale afkeer? Omdat wij altijd een mislukt toneelstukje opvoeren.

Ik schrijf dus gedichten, essay en proza in een maatschappij waarvan ik wel vele mensen individueel bemin, maar geenszins het maatschappelijke image. Het is een conflictueuze, een dramatische situatie.

Als ik wil weten of een woord of een uitdrukking ‘Nederlands’ is, kan ik alleen maar in het woordenboek kijken, of het vragen aan Nederlandse familie of vrienden. Dan zegt mijn Amsterdams-Joodse vriendin: Ach, wat klinkt dat Vlaams toch mooi!