Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 133

[p. 444]

Joris Gerits
Gedicht geopend

Liefde en het besef
van liefde daartussen bouwen
mensen een warmende woonplaats

en sprekende zeggen ze: liefste
open je ogen nu langzaam en eet
ik heb het licht voor je aangesneden
of: open je ogen niet drink nu het donker
ik heb de nacht voor je omgekocht

want liefde en het besef
van liefde daaraan ontsteken
ogen en stemmen hun licht
daarin ontbloeien de lippen
daaruit ontstaat het gedicht.

Uit: Aldert Wabrecht
Grote Poëzie Bloemlezing
Eindhoven, Citroenpers, 1987, p. 145.

1. Wie met een structuralistische bril op dit gedicht leest zal bijv. zeggen dat de construerende activiteit van het bouwen volgens de dichteres plaatsgrijpt tussen ‘liefde’ (een menselijke dieptestructuur) en ‘besef van liefde’ (liefde die aan de oppervlakte gekomen is, waarvan men zelf bewust is of een ander bewust gemaakt heeft). Fenomenologen zullen ‘liefde’ en ‘besef van liefde’ dan weer liever interpreteren als een wisselwerking tussen b.v. ‘expérience’ en ‘expérience vécue’. Hoe dan ook, het resultaat van de activiteit, een woonplaats, blijkt een tussengebied en veronderstelt twee polen.

Heeft de eenzame dan geen woonplaats? Toch wel, maar geen ‘warmende’ woonplaats, zegt de dichteres met de warme mond. Want in een latere bundel, Tegenspeler tijd (1979), zal ze de warmte bij de algemeen menselijke bestaansvoorwaarden rekenen:

Je bent gewoon je bent
gewoon een mens dat is
een warm en onontwarbaar wezen

Opvallend is toch wel het gebruik van het tegenwoordig deelwoord ‘warmende’ bij woonplaats. Het drukt uit dat de handeling van het verwarmen nog bezig is en dat de activiteit van warmte geven en krijgen blijft voortduren. Mocht de spanning tussen ‘liefde’ en ‘besef van liefde’ ooit wegvallen, dan koelt de woonplaats onherroepelijk af.

[p. 445]

2. De tweede strofe begint met een pleonasme: mensen zeggen iets sprekende. Die pleonastische formulering maakt de lezer erop attent dat mensen ook op vele andere manieren iets kunnen zeggen, bijv. bevelend, roepend of wenend. Maar als schepsel dat de logos bezit zegt de mens al sprekende wezenlijke dingen die met ‘het licht’ en ‘het donker’ te maken hebben. Licht snijd je niet aan zoals een taart en donker drink je niet als wijn, dat moeten dus wel metaforen zijn, processen waardoor een nieuwe werkelijkheid gecreëerd wordt, niet omdat iets gezegd wordt met andere woorden, maar omdat iets anders tot stand komt met dezelfde gewone woorden als licht, donker, eten, drinken.

Leven (licht, dag) en dood (donker, nacht) horen samen in de menselijke ervaring. Daartussen, tussen leven en dood, licht en donker, bouwen mensen een warmende woonplaats. Het licht wordt er aangesneden om de grootste portie aan de geliefde te geven en de nacht wordt er, zoals in de wachterliederen, omgekocht opdat de geliefde zolang mogelijk respijt zou hebben.

3. In de communicatie van liefde gaan ogen glanzen, stemmen helder klinken, lippen openbloeien. In de communicatie van liefde ontstaat het gedicht. Dat is Warmonds overtuiging en ze spreekt ze uit. Andere dichters, zoals Leo Vroman in de aanhef van het bekende ‘Voor wie dit leest’, kunnen zo niet spreken met hun warme mond, alleen maar smeken, hopen dat het is, zoals Warmond zegt dat het is.

Elders heeft Ellen Warmond ook nog dit geschreven:

Poëzie is een steen
die een steen ontmoet
en moet slikken van ontroering

een wonder maar nog onvertaald

want zonder taal zijn er alleen
een steen en een andere steen.

Met stenen zonder taal kan je wel een woonplaats bouwen, maar geen warmende woonplaats waar liefde besef van liefde is.