Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 133

[p. 270]

Ludo Simons
Rosalie en Constant: ook een idylle?

Voor A.v.E.

Met enige jaren vertraging - hoe gaat dat soms? - heb ik nu het hele dagboek van Constant Jacob Hansen gelezen, dat zijn nakomelingen mij in 1983 ter hand stelden, toen ik bezig was het tweede deel van mijn proefschrift (Vlaamse en Nederduitse literatuur in de 19de eeuw) persklaar te maken. In een voetnoot van het boek (62 bis, p. 224) kon ik nog even naar het onbekende document verwijzen om te bevestigen dat mijn hypothese over een in de kiem gesmoorde idylle tussen de onbemiddelde Antwerpse schrijvelaar C.J. Hansen (die later stadsbibliothecaris werd) en de zoveel fijnere Nevelse juffer (die helaas zo jong zou sterven) met de feiten klopte. Niet dat het biografisch detail op zichzelf zoveel belang heeft, maar het verklaart mede het interessante aandeel dat Rosalie én Virginie Loveling in de vertaling en de bekendmaking van de Platduitse literatuur, en met name van het proza van Klaus Groth, in Vlaanderen hebben gehad.

Ik heb nu het hele dagboek gelezen dat C.J. Hansen er van 1 juni 1855 tot 4 januari 1865 op nahield en dat geen echt dagboek is, maar een soort memoriaal, waarin de auteur enkele keren per jaar de feiten van de voorbije maanden noteert (b.v. op 10 maart 1859: ‘Sinds febr. 1.1. ben ik vrijmetselaar geworden’ ) en uiting geeft aan zijn verzuchtingen over zijn subalterne positie in de maatschappij, de onbetrouwbaarheid van zoveel tijdgenoten en de aspiraties van zijn rusteloze geest. Het heet op de titelbladzijde Mijne Gedenkschriften, begonnen den in Juni des jaars 1855 en draagt als motto het (door Hansen gearrangeerde) vers van Battista Guarini (uit Il Pastor fido): O Primavera, gioventù dell'anno, o Gioventù, primavera della vita.... De auteur is dan 21 jaar.

In het voorjaar van 1860 zijn Hansens Reisbrieven uit Dietschland en Denemark verschenen bij Van Doosselaere in Gent, en een paar maanden later, als vervolg daarop, zijn bloemlezing-met-inleiding Noordsche Letteren. Op de toezending van de Reisbrieven reageert Klaus Groth met een uitvoerige brief, die door Hansen in Nederlandse vertaling wordt gepubliceerd in het Gentse blad De Eendragt. Helemaal onbekend is Hansen, ondanks zijn jeugdige leeftijd, in 1860 dus al niet meer, maar maatschappelijk gezien is zijn toestand ellendig. Zijn vader en broer zijn op zee omgekomen, hij moet instaan voor het levensonderhoud van zijn moeder en zijn zuster, en dat met het ‘armzalig jaargeld van 600 fr.’ dat hij als hulparchivaris - sinds 1 juni 1859 - op het Stadhuis verdient (M.G., 27.8.1859 ). En ook zijn hart is ‘verscheurd’, zo noteert hij op 8 september 1860: ‘Ik wil zoo weinig mogelijk meer daaraan denken, ik wil mij laten voortleiden gelijk het halmpjen op den stroom, ik wil niet meer vloeken, ik wil ook niet meer weenen, ik wil niet wanhopen, maar zoo het zijn kan, ongevoelig worden. - (...) Den 28 & 29 Aug.

[p. 271]

zijn de Lovelingen hier geweest. - Rosalie heb ik gesproken.’ Rosalie is dan 25 jaar, Hansen bijna 27.

Van nu af zijn de namen L(oveling) en N(evele) in het dagboek niet meer van de lucht. Op 18 december 1860: ‘Wat mijnen zielentoestand betreft, zoo tracht ik de ongevoeligheid aan de werkzaamheid te verbinden. (...) Den 23 Septber ben ik te Nevele geweest, sedertdien ben ik in briefwisseling gebleven.’ Op 6 maart 1861: ‘Ik leef op den goeden uitval, zonder lust maar zonder ontmoediging, zonder wanhoop maar toch bijna zonder hoop! - Den 6/8 Janⁱ ben ik te Nev. geweest; R^e wil wachten.’ Op 30 april 1861: ‘Den 7/9 April ben ik te Nevele geweest; Mevrouw was koel.’ Op 30 juni 1861: ‘Hoop op vooruitkomst en Nevele maken mij het leven dragelijk.’

Nu raakt Klaus Groth in de zaak gemengd. In augustus 1861 woont hij in Antwerpen het Kunstcongres bij; van daaruit maakt hij, in gezelschap van Hansen, een uitstap naar Gent en Brugge en bezoekt met hem te Nevele de dames Loveling - moeder en dochters -, op wie hij een grote indruk maakt. Wordt Groth na afloop door Hansen gesolliciteerd als voorspreker bij de fijne dames, in wier gunst hij tracht te komen? De demarche loopt in elk geval slecht af, want op 30 september 1861 noteert Hansen in zijn dagboek: ‘In Nevele ziet het er maar aardig uit. Ik heb Groths brief opgezonden die van gebrek aan vertrouwen spreekt, en ik vrees dat men dit kwalijk genomen hebbe: - ik vrees het ergste, maar denk daarbij dat de liefde maar klein moet zijn die zich aan zoo weinig stoort. - (...) Den 7/8 Juli ben ik te N. geweest en insgelijks d. 24/26 Aug. Zij scheen mij terughoudend. - (...) Het laatste wat ik aan R. geschreven heb, nog zonder antwoord, is dat ik mij geheel op haar verlaat. (...) Alhoewel ik alle reden heb om wanhopig te zijn ben ik het niet. Ik zie geene uitkomst en laat de toekomst aan den goeden God over. (...) Hopen! hopen! hopen!’

Hansen krijgt antwoord uit Nevele, maar niet het verhoopte. Op oudejaarsavond 1861 noteert hij: ‘Te N. staat het maar heel aardig. R. heeft mij geschreven dat onze inborst niet overeenkomt. V. neemt de mogelijkheid van eenen terugkeer aan. (...) Ik vrees dat ik te N. deerlijk bedrogen ben!’

Per drie maanden legt hij nu rekenschap af, zonder in zijn toenaderingspogingen één stap verder gekomen te zijn. Op 31 maart 1862: ‘Zeer nevelachtig te N. waarschijnlijk word ik verraden.’ Op 30 juni 1862: ‘Zeer waarschijnlijk verraden te N. en toch is 't wonder dat ik Brieven en boeken niet terug krijg en de Brieven aan Eveil Nidneirv [ = Lieve Vriendin] schoon onbeantwoord, ontvangen worden. (...) Den 10ⁿ Maert ben ik te Landeghem geweest met V. maar niet te N. De laatste brief van R. 31 Jan. luidt dat zij bij vroeger besluit blijft en de laatste van V., 11 April, vroeg inlichtingen over vertalingen, met groetenissen van allen. Den 9. Maert verjaardicht jen opgezonden, 2 April Hou & trouw en 22 Mei: Het Geloof.’ Op 30 september 1862: ‘Sinds Jan. heb ik in de laatste dagen den 1ⁿbrief van R.L. ontvangen. Wat wil zij? Ik begrijp er niets van; maar er moet een eind aan komen: ik lijd te veel. - Brieven worden ontvangen, boeken worden gehouden, krijg ik geene vaste uitkomst binnen eenigen tijd, dan ga ik er naartoe om te zien hoe het zit.’ Op 31 december 1862: ‘Te N. schat ik alles verloren; men heeft mij leelijk bedrogen; het doet mij veel leed, maar ik ken de minste reden niet waarom ik zoo behandeld word! - (...) Den 1ⁿNov. ben ik te Nevele & te Brugge geweest. Ik heb haar niet mogen zien, en ik vrees dat deze stap mij noodlottig geweest is, omdat ik aan V. heb laten merken dat ik van R. 's liefde voor mij overtuigd was.’

Het jaar 1862 eindigt dus even troosteloos als het voor Hansen begonnen was. Wel had hij, blijkens zijn notitie van de laatste dag van het jaar, enig soelaas gevonden in ‘het Spiritism’, waarmee hij ‘sedert korts’ kennis had gemaakt. Maar over de zielsgesteltenis van zijn levende medemensen kon het hem niets leren. ‘Wat van N. denken’, noteerde hij op 30 maart 1863; ‘ik schrijf aan R. om antwoord en M^d zendt den brief terug; ik zend een' ruiker op verjaardag, hij wordt aanvaard; men vraagt de boeken niet terug die ik nog

[p. 272]

heb, men zendt mijne oude brieven & mijnen lateren brief aan R. niet terug! - De tijd zal leeren.’

Vermoedelijk gaat het om andere jongedames als Hansen op dezelfde dag noteert: ‘Den 30/1 leerde ik Streyew kennen en den 1/2 Erekca.d.v.’, en ook deze codenamen zullen we wel omgekeerd moeten lezen. Maar alvast de tweede is geen lang rijk beschoren: ‘Erekca.d.v. liet ik varen omdat die mij niet beviel’, noteert Hansen op 30 juni 1863, en hij vervolgt: ‘ik zoek mij zelven rond en vind mij alleen te N. wel.’ Zijn positie te Antwerpen is wat verbeterd (‘Sedert 1 Juni ben ik op het 1^e B[uree]l van 't Stadhuis geplaatst; den 4n Juli kreeg ik te weten dat ik 800 fr. heb, maar d'Hane belooft mij 1200 in Sept. & 1500 het volgende jaar’), maar dat helpt hem te Nevele maar weinig vooruit: ‘Ik zond in den beginne van Juni den Laokoon naar R. op en kreeg hem terug. Ik schreef daarop dat ik, binnen kort misschien, eene laatste poging wagen zoû; dien brief behield men.’ En in dezelfde adem: ‘Buijsse is over geweest.’

Kwam Cyriels vader Louis Buysse, die in 1858 met Rosalies oudste zus Pauline getrouwd was, het definitieve neen overbrengen? In elk geval, op 7 januari 1864 luidt het in het dagboek: ‘Te N. is alles gedaan; ik heb alle boeken teruggezonden & mijne brieven teruggeeischt.’ En ook: ‘Nu heb ik laatsmaal de kennis van K. B^le voortgezet; A. G^ts schijnt mij genegen.’

K. B[...]le blijkt een jongedame uit Middelburg te zijn, waar Hansen, die zelf in Vlissingen geboren was uit een Zeeuwse moeder, nog familie had wonen, want op 9 april 1864 vernemen we: ‘Te N. is alles gedaan; toch wil ik weten wat men over mij denkt. K. B^le schijnt niet graag overtekomen en Midd. te verlaten.’

En A.G.[...]ts? We weten het niet: in het dagboek duikt ze verder niet meer op.

Wèl - nog één keer - R. uit N. Hansen is een laatste maal de weg naar Canossa gegaan, ditmaal vergezeld van zijn zuster. Op 29 juni 1864 luidt het: ‘Ik ben den 19. met Jacoba te N. geweest; - zij wierd slecht ontvangen & heeft R. niet gezien - alles is uit & ik ben er blij om, omdat ik toch niet gelukkig zoû geweest zijn & R. zooveel genegenheid niet verdient.’

Dat was dan óók een troost.

Op 11 maart 1870 - vijf jaar na de laatste notitie in het dagboek - meldt C.J. Hansen in een brief aan Klaus Groth zijn verloving met mejuffrouw Theresia Holsteyn, dochter van de burgemeester van Meppel, een ‘onder alle opzichten beminnenswaardig meisje’. Begin 1871 wordt de verloving verbroken. Datzelfde jaar verlooft Hansen zich met Emma Torfs, dochter van de Antwerpse historicus K.L. Torfs; op 4 juni 1872 trouwen ze. Hansen is dan bijna 39 jaar. Op 4 mei 1875 sterft Rosalie Loveling, ongehuwd, in de leeftijd van 41 jaar.

[p. 273]