Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 132

[p. 47]

[p. 48]

Hugo Bousset
Babylonische spraakverwarring

Dirk van Babylon, De zwarte bruidegom. Antwerpen/Amsterdam, Manteau, 1986, 420 p.

Het succes van Dirk van Babylons debuutroman De zwarte bruidegom is voor een groot gedeelte toe te schrijven aan extraliteraire gebeurtenissen. Er was natuurlijk de Leo J. Krijnprijs, die na twintig jaar opnieuw werd toegekend. Tot daar aan toe. Overigens zat in de eindronde ook Het scheermes van Ockham, een geestige sleutelroman over de Gentse universiteit van Willy van Poucke, en verder nog Het huis van Karen, een zich in vage magie verliezende slechte Lampo van Johanna de Vloed. Maar Dirk van Babylon is nog meer bekend geraakt door de hetze rond zijn ware identiteit. Omdat uit zijn debuut blijkt dat hij homofiel is en vooral om zijn kwetsbare artsenpraktijk veilig te stellen, wou de auteur zijn echte naam niet onthullen en ook zijn gezicht niet tonen bij foto's en t.v.-interviews. In januari 1987 verscheen in Knack en in de Haagse Post een stuk van Jeroen Brouwers, voor wie de zaak-Van Babylon ‘gefundenes Fressen’ was. Hij reveleert heel wat biografische gegevens van de auteur, gaat te keer tegen de ‘dubieuze’ rol van Angèle Manteau bij de toekenning van de Krijnprijs en zegt terloops dat het bekroonde debuut ‘volkomen mislukt’ is. Achteraf verdedigt Van Babylon zich nogal krampachtig tegen een in feite voorspelbare en daardoor geeuwvervelende aanval. Intussen heeft de auteur aangekondigd dat hij zijn dokterspraktijk zal laten varen en zich helemaal zal wijden aan de literatuur. Dat zijn debuut door de hetze beter verkoopt, is een illustratie van de uitspraak van J. Bernlef op het laatste Amsterdamse boekenbal: ‘Zelfs het boek is een instantprodukt geworden, iets dat snel moet vervangen worden door iets nieuws. Beginnende schrijvers worden met behulp van reclame en “personal interest”-journalistiek naar de top van de Olympos geschoten. Historisch besef maakt plaats voor de waan van de dag.’ Wat mij dan in de hele zaak interesseert: wat is De zwarte bmidegom literair waard?

Het meest opvallende thematische aspect van de roman is het doelbewust gebruik van dichotomieën, wat de auteur kortom ‘dicho's’ noemt. In de slottekst van het boek is er de dicho van Kaïn en Abel, twee tegengestelde manieren van leven. Kaïn werkt, ploegt, zaait, maait en oogst; hij draagt zorg voor huis, stal, schuur, molen en vijver. Abel heeft vriendschap gesloten met de dieren; voor schapen en rivieren heeft hij een naam bedacht. Een scène met Abel sluit de roman af: ‘hij danst, naakt, traag, het hoofd in de nek geworpen, de armen gespreid, als wilde hij de bron van alle leven omhelzen.’ In een interview kiest de auteur duidelijk de kant van Abel: ‘Je kan ook zijn als Abel en gewoon naar zon en wolken kijken, met een stukje

[p. 49]

verwondering en plezier je afvragen wat er gaat gebeuren in de nabije toekomst.’ (Kreatief, 1987/1). Dat verlangen naar een ongerept bestaan in een paradijselijke, mythische tuin is te interpreteren als een vlucht van de 27-jarige ik-persoon uit zijn narcistische persoonlijkheid. Schrijvend pelt hij zijn verdriet af als een ui, tot hij bij de kern van zijn identiteit komt. De eerste schil is het besef van een algemeen, diep verdriet om het bestaan, en het gevoel dat hij altijd en overal faalt. De tweede schil is de gebeurtenis met Marc, zijn mooiste homofiele liefde, die nu ten einde is omdat Marc hem heeft verlaten. De laatste schil is de pijnlijke herinnering aan de verlamde moeder. De onmogelijke liefde voor de moeder, die ‘menselijke puinhoop’, zet zich van lieverlede ziekelijk op zichzelf, maar ook de pijn om haar vreselijke lot: ‘Jaren later, toen ze al dood was, kon je daar niet over praten of schrijven tenzij ten koste van de schrijnendste psychosomatische toestanden.’ Dirks reizen en schrijven is een zoektocht naar contact, naar de ideale liefde van de ‘zwarte bruidegom’ ook, weg van de ketens van het verziekte moederbeeld en het daaruit resulterende narcisme. Die queeste moet hij geheel op eigen krachten vervullen, want een God van liefde kan er immers niet zijn.

Terwijl Dirk lijfelijk op reis gaat naar Napels en Capri, reizen zijn gedachten terug naar het verleden, naar de mannen en vrouwen die hij heeft liefgehad, maar vooral naar Marc, in wie hij een spoor van de zwarte bruidegom meende te hebben ontdekt, maar die hem, net als alle anderen, na zowat drie maanden verliet. Marc is een scharniermoment in zijn bestaan, het mooiste wat hem ooit is overkomen. Tegelijk wakkert dit besef zijn zelfhaat aan, die even groot is als zijn eigenliefde: steeds weer speelt hij in het leven van zijn partners een verstikkende rol en komen ze na maximaal honderd dagen in een diepe depressie terecht. Het weggaan van de 20-jarige Marc gooit hem in de diepste der psychische inzinkingen: ‘Slapen is de enige menselijke activiteit die niet uitloopt op een desillusie of een frustratie’, schrijft hij in die onzalige periode. Toch is zijn verlangen naar de ontmoeting met de eeuwige geliefde, de zwarte bruidegom, onblusbaar: ze drijft hem voort door Europa, tot in Zuid-Italië. Tegen beter weten in blijft Dirk in het diepst van zichzelf in het mirakel van de liefde geloven. Het is niet toevallig dat de eerste werktitel van De zwarte bruidegom ‘Het mirakel’ was. De hele reis naar Napels en Capri drijft, spijts alle ontgoocheling en cynisme, op erotische verlangens. Ondanks Dirks biseksualiteit, is er geen twijfel mogelijk: het einddoel van de erotische queeste, de zwarte bruidegom, is een man, zeker ook een donkerhuidige man, want de Afrikanen staan dichter bij zijn Abel-levensfilosofie. Meteen zou dergelijke allesomvattende liefde, die deze keer een duurzaam karakter zou dragen, Dirk bevrijden uit de kerker van narcisme en zelfhaat. Het leven in vrede met zichzelf is een minimum-programma. De ik-figuur heeft negen maanden in Afrika doorgebracht en hij had geen verweer tegen de schoonheid van de zwarten. Hij werd ontroerd door hun lichamen; van de gespleten westerse cultuur, waar het vlees onzichtbaar hoort te zijn en alleen het hoofd burgerrecht heeft, is hier geen spoor. Dirk wil zijn hele leven samenvatten ‘als een queeste naar de schoonheid en het verlangen om er deel van uit te maken.’ Hij vindt van zichzelf dat hij slechts met dunne draadjes aan elkaar hangt. ‘Er zijn evenwel momenten dat ik mij heel voel, zonder reten en spleten, zonder het hele breiwerk: wanneer ik contact heb met het rijke weefsel, of met Marc, of met de zwarte bruidegom.’ Op een piazzetta ontmoet Dirk een donkere man, teint van melkchocolade, een prachtig lichaam en koninklijke gang. Is dat de langverwachte verlosser? Of is hij een papieren heiland, die ontstaat onder de verlangende pen van Dirk?

Zoals de ik-figuur Abel verkiest boven Kaïn, en de zwarte beschaving boven de blanke, zo ook verkiest hij Babylon boven Jeruzalem. Jeruzalem staat voor de liefde voor God en de minachting voor zichzelf, terwijl Babylon eerder de duivel oproept, maar ook het speelse bestaan vol liefde. Babylon is de stad van de divine décadence. En ook de auteur zal die voorliefde wel hebben, want ontleent

[p. 50]

hij aan Babylon niet zijn schuilnaam? In het genoemde interview zegt hij daarover: ‘Met Babylon heb ik heel wat leuke associaties. Ik denk aan een van de verhalen van J.L. Borges over de “Bibliotheek van Babylon”. Als student was ik wild van dat verhaal. Ik denk ook aan Babylon zoals de heilige Augustinus die term gebruikt. Babylon is een stad in het huidige Irak, een stad die een heel eigen beschaving had, die in de oudheid werd beschouwd als een plaats waar de mensen wel wisten hoe ze moesten leven. Ze hadden rijkdom, parfums, balsems, tuinen. Alexander de Grote, die in mijn boek een belangrijke rol speelt, is er ook geweest. Babylon komt voor in de bijbel, als Babel, als een toren vol mensen die elkaar niet meer begrijpen omdat ze verschillende talen spreken - nou, dat vind ik een schitterende metafoor voor Brussel en voor mijn situatie hier.’ De zwarte bruidegom bevat, vooral in de eerste tekstblokken, een ware éloge aan Brussel, een Babelse, labyrintische stad, de enige plaats in België waar hij zich thuis kan voelen. Ook Napels ademt die tristesse fondamentale uit en is dat geliefd-decadent ‘onoverzichtelijke mengsel van schoonheid en vuilheid’. Dirk voelt zich thuis in dergelijke chaos, waar iedereen vrij rondloopt omdat er geen orde mogelijk is: ‘De kaart van Brussel heeft veel gemeen met mijn eigen karakter. Het is onleesbaar.’ Brussel, dat ‘zuiders eiland in een nors land’, het ‘Marseille van het Noorden’, die ‘vooruitgeschoven post van de mediterrane cultuur’ heeft het homoërotische bestaan met Marc en met vele anderen mogelijk gemaakt. Het is de enige Belgische stad des duivels, zoals Babylon: ‘Alles aan mij verlangt naar de stad van de duivel, de stad van de mensen die op deze aarde voorspoed smaken en niet het ongeluk zullen kennen van aangezicht tot aangezicht met god te verkeren. Ik wil behoren tot de mensen die genieten en van zichzelf houden, die een lichaam hebben en er vrij en soeverein mee omgaan, zonder schuldgevoelens en teleurstelling.’ De identificatie met steden als Brussel en Napels gaat ontroerend ver: ‘Mijn gebit is een pittoresk kwartier met charmant scheefgezakte huizen. Napels en Brussel in je eigen mond.’ Brussel zit, net zoals het verkavelde Europa en de hele chaotische wereld ‘zo rommelig in elkaar, dat er pret aan te beleven valt.’ Geen wereldregering, geen deutsche Ordnung, geen allesoverkoepelende God, maar de cultus van het meervoud, het babelisme, de ‘kerk van Allerheiligen zonder god’, elke persoon zijn eigen ‘kerk’, in volle vrijheid.

Het is Dirk van Babylons bedoeling zijn debuutroman ook zo samen te stellen. Zijn boek is een ruw brok totaalproza, dat het beeld oproept van het Palais idéal te Hauterives, gebouwd door de postbode Ferdinand Cheval, en dat ook reeds op de omslag van Ranonkel (1969) van Jacques Hamelink staat. En alweer staat Brussel model: ‘Ik wil een tekst, geschapen naar het beeld en de gelijkenis van deze stad, verrassend, onmogelijk, opwindend, vermoeiend, onverstaanbaar. Ik wil een boek van beginnen en losse eindjes, een boek van bouwen en slopen, van talen die tegen elkaar opbotsen zoals drijvende continenten, met grensvlakken die een vulkanische activiteit vertonen. Ik wil het pathos in eer herstellen. Ik wil een opera van eenzaamheid.’ In De zwarte bruidegom is er tussen de tientallen tekstblokken zelfs geen cement te zien: ze zweven vrij rond in het luchtledige. De Babylonische spraakverwarring heeft ook hier toegeslagen. De lezer krijgt de opdracht zich vrij in de tekst te bewegen. In een Ten geleide verklaart de auteur dat hij de lectuur kan beginnen waar hij maar wil. De snelle lezer krijgt zelfs de raad meteen te beginnen bij p. 179, d.i. bij De boodschappentas of: een blik achter de schermen, de focus van de roman. Die tekst bevat een terugblik en een vooruitblik plus de mededeling dat de lezer de teksten met een kop die op elke bladzijde weerkeert, gerust mag overslaan of later lezen. Op die wijze streeft de auteur naar een ‘allerindividueelste leeservaring’. Nu is De boodschappentas zelf een tekst met een weerkerende kop, zodat je eigenlijk ook die mag overslaan. Zo wordt de verplicht te lezen tekst steeds maar vooruitgeschoven, te meer daar het deel na De boodschappentas heel wat teksten-met-weerke-

[p. 51]

rende-kop bevat. Zodat je eigenlijk haast niets meer van dit 420 p. tellende boek hoeft te lezen. Het ziet ernaar uit dat Dirk van Babylon zelf heeft ingezien dat zijn debuutroman veel overbodigs bevat en vooraf alle kritiek heeft willen ondergraven door enkele handige auteursmededelingen. Zo bevatten de tekstblokken Logboek en Loggboek verzamelde nonsens en heeft het stuk N'importe quoi zijn titel niet gestolen. Maar eigenlijk botst de lezer in alle delen soms op banale faits-divers en oeverloos geouwehoer. De auteur noemt zijn techniek die van de ‘duizend beslissingen’, en hij verwijst daarbij naar de invloed van de tekstverwerker (?).

Hoe dan ook, in De zwarte bruidegom is de spanning tussen de chaotisch-verbrokkelende wereld en de scheppende vorm van het boek geheel en al afwezig; de lezer blijft in zekere zin met lege handen achter, als hij al niet de neiging gehad heeft het hele ding over te slaan, in plaats van alleen maar de door de auteur voorgestelde stukken. Dirk van Babylon is onmiskenbaar een schrijver, met veel authentieke ontroeringskracht en stilistische verve, maar compositorisch gaat zijn roman ten onder in Babylonische spraakverwarring.