Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 132

[p. 57]

Koen Vermeiren
Hoe het paard van Troje een geit werd

Luc Vancampenhout, Met ons gaat alles goed. Antwerpen/Weesp, Standaard, 1986, 192 p.

In 1978 debuteerde Luc Vancampenhout (^o1947) met de roman Bijna tot La Mancha. Het boek, dat één lange associatieve aaneenschakeling is van onder- en nevengeschikte zinsdelen, en waarin de hoofdfiguur te maken krijgt met een identiteits- en geloofscrisis, werd in 1979 bekroond met de prijs voor het beste literaire debuut. In 1981 volgde De erfprins, waarin Kurd heen en weer wordt geslingerd tussen vitalisme en doodsangst, en twee jaar later Met het oog op de jaren negentig, over de huwelijksproblemen van een echtpaar, en geschreven in een toonaard die nu eens naar mysticisme, dan weer naar cynisme neigt. Maar in de roman Met ons gaat alles goed laat Vancampenhout pas goed alle cynische duivels in zich los.

Hoofdpersoon van het boek is Lou, een 35-jarige schrijver, ex-leraar, die in onmin leeft met zichzelf en zijn omgeving. Hij is gescheiden, heeft twee kinderen die hij maar af en toe ziet, en het bruisende idealisme waarmee hij 1968 heeft beleefd, is met de jaren weggekwijnd tot ontgoocheling, heimwee en cynisme. Van het hechte, bezielende samenhorigheidsgevoel waarvan hij en zijn vrienden ooit doordrongen waren, is nog slechts een wat vermoeide gewoonterelatie overgebleven. In de plaats van de strijdbare, kritische revolte is nu een bourgeoismentaliteit gekomen, die de schijn tracht hoog te houden met allerlei alternatieve, maar modieuze bezigheden, zoals biologisch tuinieren, acapunctuur, oosterse mystiek, aardstralen, enz. Materieel stellen al die ‘'68-ers’ het goed, maar stuk voor stuk hebben ze te kampen met een soort geestelijke leegte en een gebrek aan zingeving in hun leven.

En wat is er nog overgebleven van hun grote illusies en idealen? Zo te zien, nog maar bitter weinig. Zelfvoldaan, hypocriet, ontevreden, snobistisch en braafjes functioneren zij allen in de maatschappij waar ze ooit zo tegen gestreden hebben. Vancampenhout laat ze allemaal de revue passeren: Daan, ooit een actieve vakbondsmilitant, maar nu een kleinzielige brombeer die zijn vrouw, Annemie, op een bazige, minderwaardige manier behandelt; Edgar en Elly, beiden ongelukkig gehuwd geweest, durven niet met elkaar hertrouwen uit schrik dat ze dan hun baan in het onderwijs zullen verliezen; Karel en Leen, zéér burgerlijk, welgesteld, en vooral ‘een sprekend voorbeeld van engagement’ (p. 7); Adri, een uitgetreden jezuïet; Isabel, verstandig, mooi en - uit vrijheidsdrang - nog steeds ongehuwd; Rein en Erik, uitgeweken naar Frankrijk, en - door allerlei vieze zaakjes? - stinkend rijk teruggekeerd. Behalve de laatste twee zijn ze allemaal bij elkaar om oudejaarsavond te vieren en leuke plannen te smeden voor de komende zomervakantie. Maar Lou heeft er zo stilaan genoeg van en in stilte broedt hij een plan uit om hen allemaal te ontmaskeren. Het boek bestaat daarbij uit twee delen, waarvan het eerste thuis is gesitueerd (de Kempen en omgeving), en het tweede ergens in Zuid-Frank-

[p. 58]

rijk. Dààr, tijdens de vakantie nog wel, wil men immers, ‘individueel en als groep’, van '86 maken wat '68 is geweest (p. 117). In Deel I wordt Lous plan voorbereid, in Deel II zal het worden uitgevoerd.

Zo begint Lou al dadelijk met zich een geit aan te schaffen. Er was immers, op oudejaarsavond, sprake geweest van een alternatieve, kleinschalige geitenboerderij in Limburg waar iedereen toch zo enthousiast over deed. Lous geit wordt dus enerzijds het symbool van de geëngageerde, antikapitalistische levenswijze, terwijl ze anderzijds als een soort katalysator moet fungeren in heel het ontmaskeringsproces. Daarom ook dat hij haar Cassandra doopt. Als mythologische figuur was Cassandra diegene die de val van Troje en de list met het houten paard voorspelde, zonder dat iemand haar geloofde. De geit, Cassandra, zal nu het paard van Troje spelen (p. 92), want Lou heeft zich vast voorgenomen met ‘die kleffe vriendenkliek’ te breken, maar dan op een ingewikkelde manier, waarop hijzelf eigenlijk buiten schot blijft (p. 49). Zo is Adri al dadelijk bereid, in alle ernst, op zoek te gaan naar de symboliek van de geit in de oosterse mythologieën (p. 51), en eens in Frankrijk krijgt Lou Edgar en Elly zo ver dat ze zijn (meegereisde) geit met acapunctuur en wichelroede behandelen, tot het dier letterlijk van zich afbijt. Eén voor één weet Lou hen te compromitteren en te treffen in hun eigen zwakheden. Alleen Isabel vindt genade in zijn ogen, en het komt zelfs zo ver dat hij op haar verliefd wordt.

Maar vanwaar nu die afkeer van zijn vroegere vrienden? Om deze vraag te kunnen beantwoorden, is het nodig Lous gecompliceerd karakter wat verder te ontleden. Eigenlijk is hij een zeer emotionele én impulsieve man, die echter heeft afgeleerd zijn gevoelens ook te tonen. Dit heeft hem immers al te dikwijls narigheid bezorgd in het verleden. Hij is iemand die aan het leven lijdt (p. 54), en tegenover de grote, diepe passies en gevoelens stelt hij voortdurend relativerende ironie en blokkerend cynisme. Deze tweeslachtigheid, die in deze roman heel uitgesproken aanwezig is, was ook al terug te vinden in Met het oog op de jaren negentig. Emoties moeten onschadelijk gemaakt worden, vóór ze pijn gaan doen. Het duurt dan ook een hele tijd alvorens Lou wil bekennen dat hij van Isabel houdt - maar of hij het meent? - nadat hij ‘het spook van de liefde’ uit zijn huis heeft gejaagd (p. 98).

Tevens zit Lou met een soort schuldgevoel, in de zin dat hij indertijd - in '68 - niet tot het uiterste is durven gaan; de veilige, burgerlijke weg had het ten slotte gehaald op het onzekere idealisme. ‘We hebben niets gedurfd’, bedenkt hij, ‘We zijn teruggekeerd naar ons Kempenland, de dorpen, de families. (...) We waren te jong, het ging allemaal te vlug en het was voorbij vooraleer het echt tot ons was doorgedrongen. We zijn te vroeg klaargekomen.’ (p. 82). Dit citaat is overigens ook een illustratie van wat ik daarnet al heb aangehaald; de ernst waarmee naar de kern van een probleem wordt getast, wordt plotseling ondergraven door een ironische opmerking of bedenking. In die zin werkt de ironie bij Vancampenhout heel dubbelzinnig; ze daagt uit, en beschermt tegelijkertijd. ‘En vóór wij goed beseften wat er aan de hand was, lag 1968 begraven in buurtcomités, alternatieve geneeskunde, biologische tuintjes, de lectuur van Humo, dat Bobbejaanland van het progressieve Vlaanderen’ (p. 83), besluit Lou, en wie Met het oog op... gelezen heeft, zou aan heel die reeks nog ‘de praatgroepen’ kunnen toevoegen. Lous afkeer van zijn vrienden is dus eveneens heel ambivalent, want hoort hij in feite niet zélf bij de groep? Ook hij rijdt met een dure BMW, die beslist niet moet onderdoen voor de Alfa van Karel en de Volvo van Adri. ‘Jullie zijn een deel van mij, ik ben een deel van jullie’, weet hij, al wil hij met dit verleden afrekenen; ‘ik sla het eerst aan stukken, het zal zeer doen als jullie eraan terugdenken.’ (p. 150)

En als hij in Frankrijk geconfronteerd wordt met Peter (een junkie uit het opvangcentrum van Rein en Erik, die er door Lou van verdacht worden dat ze zélf drugdealers zijn geworden) en zijn vriendin Sonja, beseft Lou pas goed dat de hedendaagse generatie helemaal niet met bewondering opkijkt naar

[p. 59]

de ‘idealisten’ van '68. Integendeel. ‘Wij wilden het allemaal anders, maar wij wilden er nog in. Voor hem hoeft het al niet meer, hij wil eruit’ (p. 166), meent Lou als hij de zelfvernietigingsdrang en het morele nihilisme van de verslaafde Peter bemerkt. Al moet hier toch aan worden toegevoegd dat er ook heel wat voorbeelden te vinden zijn van (bekende) slachtoffers in de jaren '60 zelf (Brian Jones, Jimi Hendrix, Jim Morrison, enz.).

Sonja, daarentegen, wordt zowat het symbool van de onschuld, nadat zij zich heeft weten te onttrekken aan de destructieve invloed van Peter. Zij fleurt weer helemaal op (mede dank zij Lou), tot zij tijdens het orgieachtige afscheidsfeest in Frankrijk door een van de mannen wordt verkracht. Adri? Daan? Karel? Lou weet het niet, want hij lag daar zelf, suf van een dope-pil, in het stro te neuken met Leen... In een vlaag van woede en onmacht tegelijkertijd doodt hij Cassandra op een afschuwelijke manier, met een riek. Deze bloeddorstige daad is opnieuw heel dubbelzinnig te noemen. Aan de ene kant voelt hij ze aan als een soort ultieme bevrijding (hij verlaat immers het schuurtje met de woorden ‘Het is uit mijn systeem’ (p. 192), maar aan de andere kant identificeert hij zich meer dan ooit met de anderen, voor wie de frustraties zwaarder wegen dan de verwachtingen, en die ‘op de rand van de razernij’ balanceren (p. 171). En in die zin is Lous daad natuurlijk zeer symbolisch geladen. Om helemaal te breken met zijn ex-vrienden (wellicht met inbegrip van Isabel, zoals de voorlaatste zin van het boek suggereert) moet hij eerst en vooral het beeld dat zij van hem hebben bruusk vernietigen, al maakt hij ook een gedeelte van zichzelf daarmee kapot, door zich te wreken op een onschuldig dier.

Lou fungeert bovendien duidelijk als spreekbuis van de auteur. Luc Vancampenhout doet namelijk flink zijn best om af te rekenen met enkele collega's uit de literatuurwereld, en vooral dan met de schrijvercriticus Leo Geerts. Maar ook (de boeken van) Paul Koeck, Wolkers, Hamelinck, Portocarero en Schouwenaars worden zonder pardon aan de geit gevoederd, terwijl Alsteins en Geerts' proza dient om het vuur aan te maken. Zou die gemene Lou dan misschien wat lijken op Luc Vancampenhout zelf? Op p. 128 staat in alle geval vermeld dat Lou alleen maar Pepsi drinkt, iets wat Annemie had kunnen weten, meent hij, indien ze hem beter had gelezen. Iets wat een impliciete verwijzing inhoudt naar Vancampenhouts vorige roman, waarin Pepsi niet alleen gretig gedronken werd door de hoofdfiguur, maar waarop de auteur zelf tweemaal staat afgebeeld met een flesje Pepsi in de hand. De afrekening met de voornoemde schrijvers in Met ons gaat alles goed mag dan wel grappig zijn, ze is óók wat kleingeestig, en daarmee sluit ze dan wellicht volkomen aan bij Lous dubbelzinnig karakter.

Het boek in zijn geheel mag echter zeer geslaagd worden genoemd. Vancampenhout toont zich een meester in het onderuit halen van pseudo-intellectuele burgertypetjes, en de nu eens ironische, dan weer cynische manier waarop hij dit doet heeft mij meer dan eens doen denken aan een boek als Onder professoren, van W.F. Hermans, en ja, ook aan de betere boeken uit het onmetelijke oeuvre van... Clem Schouwenaars (al zal Vancampenhout dit, gezien de speciale eetlust van Lous geit, misschien niet als een compliment beschouwen). Stilistisch krioelt de tekst van allerlei modieuze uitdrukkingen uit het alternatieve en pedagogische milieu, zoals ‘betrokkenheid’, ‘luisterbereidheid’, ‘iets beleven’, ‘evalueren’, ‘een probleem duiden’, enz. Vancampenhout brengt hiermee een ironische, maar scherpe analyse van het taalgebruik van de linkse bourgeois. De structuur van de roman - twee grote delen, elk bestaande uit hoofdstukken die soms verrassende sprongen maken - is functioneel en evenwichtig, al is er toch een klein slordigheidje in de namen geslopen: op p. 127 gaan Adri en Daan namelijk naar het dichtstbije dorp om proviand in te slaan, maar het zijn Adri en Lou die op p. 130 terugkeren. Gauw, gauw verbeteren, Luc. Vóór Leo Geerts het ziet.

Koen Vermeiren