Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 132

[p. 1]

[1987/2]

Afscheid van Pieter G. Buckinx

Pieter Geert Buckinx, die ons zo pas is ontvallen, behoorde sinds 1939 tot de redactie van Dietsche Warande en Belfort. In het najaar van 1938 verzochten August van Cauwelaert en Marnix Gijsen hem tot de kernredactie toe te treden. Voor de drie betrokkenen was de stap niet zonder betekenis. Voor de oudste, Van Cauwelaert, die de leiding van het tijdschrift in handen had, was het een kwestie van voorzichtig bijsturen. Voor Gijsen was het een gebaar van pacificatie: hij had zeer recent een speciaal Warande-nummer met gedichten van de jongste generaties zonder veel geestdrift samengesteld en daarvoor een ongegeneerde inleiding geschreven, die hem door de gebloemleesden niet in dank was afgenomen. Buckinx, nauwelijks aan het begin van de nieuwe weg die hij was ingeslagen, aanvaardde. In zijn autobiografie, Het ligt voor de hand, wijdt hij een korte alinea aan dat moment. Men moet tussen de regels lezen om te vatten dat hij even omkeek naar zijn medestrijders, die van De Tijdstroom, daarna die van Vormen, met wie hij een nieuwe trend in de poëzie had gebracht. Het is tekenend voor de discretie die hem sierde. Hij hoefde niet te vrezen dat hij, zoals hij het zich voorstelde, te vroeg tot de ouderen gerekend zou worden, wat impliceerde - maar wat hij niet zei - dat hij zijn vrienden in de steek zou laten en de poëtica van '30 zou verloochenen. Hij had niets van een opportunist, nog minder van een streber. Bovendien kwam hij terecht in een tijdschrift dat geen esthetische normen voorschreef en zich blijkbaar erbij neerlegde, in de persoon van de ‘twintiger’ Gijsen althans, dat het tij voor de zoveelste keer verlopen was en de generaties weer op elkaar inhaakten.

Buckinx aanvaardde niet alleen de opdracht, hij stond Van Cauwelaert terzijde bij het karwei van lezen en schiften van de vele ingezonden gedichten. Het wederzijds vertrouwen bij de uitvoering van een gemeenschappelijke taak stimuleerde, zeker in het geval van de jongere redacteur, de ontplooiing van de eigen persoonlijkheid volgens de eigen inzichten, die niet met de traditionele van Van Cauwelaert en de ethisch geaccentueerde van Gijsen overeenstemden. In een tijdschrift met een breed platform kan dat. Toen Vormen, dat hij in 1936 met René Verbeeck en Paul de Vree had opgericht en dat hij mee tot bloei bracht, in 1940, al bij het begin van de oorlog, zijn verschijnen staakte, stond hem niets meer in de weg om van Dietsche Warande en Belfort zijn thuis te maken.

Het klinkt een beetje vreemd, in verband met Buckinx van een thuis te spreken. Toen hij negentien was, verliet hij de geborgenheid van zijn Limburgse geboortedorp Kortessem voor een job in Brussel: afgesneden van zijn wortels, kweekte hij een ongeneeslijke nostalgie. De emigrant verhuisde er dertien keer. Graag dwaalde hij door de stad, maakte lange wandelingen in het Zoniënwoud en het

[p. 2]

Brabants heuvelland en doorkruiste Luxemburg te voet. Heimwee en zwerfzucht slopen de poëzie weer binnen via zijn eerste, in de vergeethoek geraakte bundels. In Het dorp in de lente schilderde hij zich wit en zwijgzaam aan de tapkast staand, de boeren en de meiden op afstand bekijkend, hij zelf vervreemd en in droom gezonken. Hij schikte zich niet in de werkelijkheid van alledag en gebruikte het verlangen, de verbeelding en de herinnering als hefbomen van een binnenwaartse lyriek.

Het zal nog vreemder klinken voor wie Buckinx niet heeft gekend, dat hij een beminnelijk en sociabel man was. Een jaar of wat na zijn aankomst te Brussel werd hij opgenomen in een reizend toneelgroepje dat ‘Gudrun’ heette en waarvan twee leden beroepsacteur bij het briljant Vlaams Volkstoneel werden. Het toneel was zijn eerste literaire passie. Hij debuteerde trouwens met enkele stukken, die het niet deden. Zo werd hij dan maar, na zijn ervaringen op de planken, vast toneelrecensent voor de krant en de radio, een taak die hij meer informatief dan kritisch opvatte. Hij was van het begin af betrokken bij de Vlaamse Poëziedagen die behalve een jaarlijkse culturele manifestatie lange tijd een vrolijke bedoening waren. Men trof hem aan op bijeenkomsten van de Vereniging van Vlaamse Letterkundigen, de Limburgse Schrijvers, de Scriptores Catholici, vernissages, vieringen en recepties. Hij was nooit de eerste die afhaakte. De lijst van vrienden en kennissen onder de schrijvers, schilders, componisten, die men in zijn autobiografie ontmoet, is lang. Voor uitbundigheid had hij te veel stijl, maar hij stond steeds klaar met een mop, een grap of een verhaaltje, dat hij zo inkleedde dat het hem zelf overkomen was. Hij maakte geestige grafschriften zonder boosaardigheden (in geen van zijn bundels opgenomen: ze stonden buiten zijn poëtisch terrein). Hij scheen altijd een gelukkig man te zijn. Vraag van Karel Jonckheere in een t.v.-interview, hoe dat rijmt met een poëzie waarin veel verdriet wordt gekoesterd en of poëzie dan toch een schoon bedrog is. Antwoord: het verdriet maakt deel uit van mijn diepste wezen en de uiterlijke schijn is vaak bedrieglijker dan de poëzie. Daar is aan toe te voegen dat men hem ook de vraag had kunnen stellen waarom hij in een gezelschap er soms zo stil bij zat.

Uit reactie tegen de ontsporingen van de religieus, sociaal en politiek geëngageerde Ruimte-dichters uit de jaren '20 en gereserveerd ten aanzien van het overbeklemtoond geachte formalisme van de latere Van Ostaijen koos Buckinx voor een poëtica die streefde naar een gedicht dat een moment van lyrisch geluk, gevangen in een metaforisch geladen en vormbewust woord, zou zijn. Lyrisch geluk betekende een huivering van de ziel. De maatschappij werd uitgeschakeld, maar niet de mens. Alleen was het niet geoorloofd de ervaringen van zinnen, gevoel en geest als dusdanig in woorden over te hevelen. De cohesie tussen leven en kunst diende tot stand te worden gebracht in het vlak van de poëzie, de schone die het oeroude tovermiddel van de incantatie bewaart en woorden voorbij de werkelijkheid en de rede spreekt. Zij is de dichter die alleen maar de dichter van de ingekeerdheid zijn wilde, vaak genadig geweest.

De redactie