Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 763]

Hugo Bousset
De uilen van Ward Ruyslinck

In de acht prozaboeken die Ward Ruyslinck (1929) na belangrijke romans als De heksenkring (1972) en Het ganzenbord (1974) publiceerde, is er literair nog maar weinig te beleven. Het ziet ernaar uit dat hij zich meer en meer gaat thuisvoelen bij andere in de humaniora veelgelezen auteurs, producenten van (talrijke) romans, die beantwoorden aan de verwachtingshorizon van de modale lezer: doorzichtige en voorspelbare verhaalstructuur, vlot consumeerbare stijl, herkenbare en ‘levensechte’ personages. Contradictorisch maken genoemde middelen om de ‘leesbaarheid’ te vergroten dergelijke romans voor mij eerder onleesbaar, oppervlakkig en overbodig.

Neem nu Ruyslincks laatste boek De uilen van Minerva (Manteau, 1985). In een interview verklaarde de auteur daarover: ‘Ik moet erkennen dat dit boek me hoe dan ook heeft bevrijd van een groot aantal frustraties die ik in mijn 31 jaar lange loopbaan als museumbeambte, als mosterdjongen van de cultuur, heb opgelopen. Het is een lange lijdensweg vol miskenningen en vernederingen geweest.’

Hier lag een roman te sudderen van wrok en wraak, verbetenheid en authenticiteit, zoals Jef Geeraerts' Dood in Bourgondië (1976), of van bijtend sarcasme en intellectuele grandeur, zoals Onder professoren (1975) van W.F. Hermans. Het enige wat De uilen van Minerva biedt is het twijfelachtige genoegen geconfronteerd te worden met de zure oprispingen van een gefrustreerd ambtenaar en schrijver. Er is overigens bij de ik-figuur wat aan de hand in de relatie tussen de twee rollen die zijn leven beheersen. In de eerste plaats blijft de lezer met de vraag zitten wat er dan zo vreselijk is aan de job van cultureel opsteller in het Malderus Museum (in feite het Plantin-Moretus Museum), aangezien de hoofdpersoon naar eigen zeggen een zeer uitgebreid, succesrijk en veelgelauwerd literair oeuvre kan uitbouwen, journalisten mag ontvangen in zijn bureau, lovende brieven krijgt van de burgemeester enz. Maar vooral is er dat onoplosbare probleem waarom een schrijver, die zijn hele leven voor de literatuur veil heeft en de bureaucratie uit de grond van zijn hart misprijst, in diezelfde bureaucratie carrière wil maken. Want haast alle ranse uitvallen in het boek hebben te maken met het gevoel een gerateerde ambtenaar te zijn. Ik heb een reeks innerlijke

[p. 764]

tegenstrijdigheden genoteerd die de roman erg onecht maken. In zijn hart geeft de schrijvende ik-persoon de hem bezoekende journalisten gelijk: ‘Ze waren allemaal verbaasd over mijn bescheiden functie en de vieze klusjes die ik opknapte. Ze konden niet geloven dat ik geen conservator of adjunct-conservator was.’ Even later komt er dan toch een promotie, want de rechtstreekse chef van de hoofdpersoon wordt werkleidster, zodat hij nu eerste assistent kan worden. Hij vindt het vernederend de kruimeltjes ‘die van hààr gedekt tafeltje waren gevallen te mogen oppikken’, maar hij neemt zich voor zijn ‘kruis’ met waardigheid te dragen. Had hij liever via een tussenkomst van de Antwerpse burgemeester een paar sporten op de carrièreladder overgeslagen, alleen maar omdat hij romans schrijft? Ik zie het verband niet. De klap op de vuurpijl is de vacature van afdelingshoofd. Onze ‘held’, die oeverloos kan uithalen tegen corruptie, vriendjespolitiek en partijkaarten bij bevorderingen, loopt nu zelfs alle schepenen van Antwerpen af om de geambieerde plaats te verwerven, maar hij vangt bot. Hij hecht ook onvoorstelbaar veel belang aan de reacties van de ‘uilen van Minerva’. Als hij voor zijn baas diens boek Malderus en zijn erven stilistisch moet bijwerken, voelt hij zich ‘ellendig’ als hij daarvoor niet in de inleiding bedankt wordt. Een maand na de ‘kruisweg langs de schepenkabinetten’ wordt hij door de zo ondankbare maatschappij geïnstalleerd als lid van de Academie. Brengt dat enig soelaas? Wordt zijn vertrouwen in de wereld wat hersteld? Zeker niet: het enige wat hij weet te berichten is dat de directie en het personeel van het Malderus Museum hem niet meteen overladen met bloemstukken, cadeaus en lofredes, ‘en dat sneed me door de ziel.’ Is de ik-figuur van lieverlede zelf een bureaucraat geworden?

Hij wordt ook diep gegriefd als hij op de talrijke recepties met ambassadeur, consul, gouverneur, schepenen, directeurs en conservators niet wordt omstuwd door een schare bewonderaars. Gelooft hij dan zijn eigen analyse niet van het cultuurloze bureaucratendom? En waarom in hemelsnaam wil hij het precies in dat milieu ver schoppen? Onze van langsom zuurder kijkende hoofdpersoon verliest helemaal de pedalen als hij voor zijn literair werk de Europaliaprijs krijgt. Terwijl hij op de uitreiking, tussen persfotografen en televisiespots, van Simone Veil het ‘Europaliadiploma’ ontvangt, vindt hij er niets beter op dan zich mateloos te ergeren aan de afwezigheid van de leiding van het Malderus Museum, terwijl hij b.v. koning Boudewijn had kunnen zien zitten. ‘Het vernederde me tot in de stuit.’ Het lijkt erop dat de frustraties die de uilen van Minerva hem aandoen, ook zijn literair plezier vergallen. Hoewel hij ook als schrijver wel zijn frustraties zal cultiveren: waarom noemt hij anders de Europaliaprijs protserig een ‘Europese Nobelprijs’? En waarom is hij anders zo woedend op onderge-

[p. 765]

tekende, die met name in het boek staat en het in een radioprogamma aandurfde kritiek tegen de ‘laureaat van de Europaliaprijs’ te formuleren, waardoor hij diens ‘geloof in de zindelijkheid van de ethische normen ondermijnde’? Bij de terugkeer in het museum is er géén ‘staande ovatie van het kader’, terwijl vijf weken later in het personeelsblad slechts een proficiat van acht regels verschijnt. Meteen zijn dat zo goed als de laatste woorden van de roman, die eindigt in de perfecte illustratie van zijn volkomen overbodigheid: geen ontroeringskracht, geen mogelijke identificatie met de hoofdpersoon die al bol staat van eigenwaan, geen intelligente analyse van de vervreemding van de bureaucratie, geen avontuurlijk taalgebruik - alles blijft gladgestreken en conventioneel... wat dan wel?