Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 561]

[1986 8/9]

Hugo Brems en Hugo Bousset
Hoe bestaat het?

De titel van dit speciale nummer van Dietsche Warande & Belfort drukt zowel verwondering uit als nieuwsgierigheid, verontwaardiging zowel als ironische hilariteit. Literatuur in Vlaanderen!

In het tijdvak van Flanders technology, van werkloosheid, van ‘Dit is Belgisch’, van op drift geslagen uitgeverijen, van de Mundial- en Eurovisiesongfestival-successen, van Het verdriet van België.

Tot het grote praatconcert rond de crisis in de culturele en artistieke sector, dat stilaan op gang schijnt te komen, wil dit nummer een bijdrage zijn. Het wil ook een voorlopige synthese ervan zijn en een stimulans tot verdere bezinning, misschien zelfs tot actie.

Twee gedachten hebben de totstandkoming van dit nummer begeleid. De eerste is dat literatuur ook nog iets anders is dan de optelsom van literaire teksten, van romans en dichtbundels. Dat literatuur ook een samenspel is van instellingen, ideologieën, gedragswijzen, maatschappelijke posities en geld. Dat er schrijvers zijn en lezers, dat de boeken zelf en de ideeën over literatuur aan de man gebracht moeten worden en dan gaan interfereren met onder meer commerciële, politieke en pedagogische overwegingen en belangen. Kortom, dat literatuur behalve kunst ook een sociaal-cultureel verschijnsel is, een soort instituut, een bedrijf, in dat opzicht niet ongelijk aan andere instituten, zoals de sport, de kerk, de politiek. Een instituut met eigen spelregels en conventies, maar tegelijk intens verweven met de andere facetten van de samenleving.

De tweede gedachte is dat het met dat instituut in Vlaanderen niet goed gaat. Of precies gezegd: dat velen die zelf tot die sector behoren het gevoel hebben dat zij werken in een kwijnend bedrijf, op de rand van het faillissement. Heel diverse symptomen van die ziektetoestand worden dan gesignaleerd: de literatuur in Vlaanderen is verziekt door ideologische tegenstellingen, door de greep van de politiek op de media, de uitgeverijen, het onderwijs. Het onderwijs zelf slaagt er niet in jongeren te motiveren en tot lezers op te voeden. De uitgeverijen laten commerciële belangen primeren op culturele. De overheid heeft voor literatuur geen interesse, geen beleid

[p. 562]

en geen centen. De auteurs geven de voorkeur aan schnabbeltjes en onderlinge ruzies boven de geduldige concentratie op een oeuvre. Auteurs zowel als critici zijn de hoeren van de media, de publiciteit en de politiek. Een mogelijk literatuurbeleid is het doodgeboren kind van cultuurpactachtige commissies. En ga zo maar door, naar de pers, de lezers, de boekhandelaars, de openbare bibliotheken. En dan is er nog de altijd terugkerende vergelijking met Nederland, brandpunt van hoop en frustraties. Vandaar de vraag: hoe bestaat het?

Hoe bestaat in dat kluwen het literaire werk? Hoe bestaat het dat een gemeenschap die zijn overleving in niet geringe mate aan schrijvers en cultuur te danken heeft, het zover heeft laten komen? En hoe bestaat het dat ondanks alles de literatuur in Vlaanderen bestaat? Maar hoe?

De bijdragen in dit nummer proberen in verschillende deelsectoren het probleem, zeg maar de crisis, te omschrijven, eventuele oplossingen te suggereren, vingers en zalfjes op wonden, pleisters op houten benen te leggen. Volledigheid is hier niet mogelijk, laat staan synthese of eensgezindheid. Ieder doet zijn eigen zeg op eigen verantwoordelijkheid. Het is niet en was nooit de bedoeling van de redactie of van de samenstellers om één visie, één interpretatie van de huidige malaise naar voren te brengen. Daarom werd ook doelbewust gekozen voor een zo groot mogelijke diversiteit van medewerkers, binnen en buiten de redactie, en werd hun de volstrekte vrijheid gegeven om hun onderwerp naar eigen inzicht, met eigen accenten, te behandelen. Enkele bijdragen peilen naar de eigenheid, om niet te zeggen de ‘Vlaamsigheid’ van de Nederlandse literatuur in Vlaanderen. De ‘herkenbaarheidsfactor’ noemt Marcel Janssens het in een essay dat al tal van contouren schetst, die verder door anderen ingevuld zullen worden (of doorbroken). Guido Geerts van zijn kant vraagt zich af hoe literatuur en Vlaams taalbewustzijn op elkaar inspelen.

Typisch Vlaams (Belgisch?) kan men ook de kliekjesvorming op levensbeschouwelijke gronden noemen. Georges Adé ontwikkelt daarop een eigenzinnige visie.

De meeste andere bijdragen gaan over aspecten van het beleid, over de materiële organisatie van de literatuur, de verspreiding ervan, de kritische begeleiding.

Minister Patrick Dewael licht zijn visie op een Vlaams literatuurbeleid toe, terwijl Monika van Paemel een strenge diagnose stelt van de feilen, en tegelijk remedies voorstelt, en Stefaan van den Bremt op zoek is naar een vertaalbeleid in Vlaanderen. Hoe ook uitgevers en auteurs niet altijd op dezelfde golflengte zitten, blijkt uit de bijdragen van Greta Seghers, die zich

[p. 563]

afvraagt of de uitgever de natuurlijke vijand is van de schrijver, en van Julien Weverbergh, die ondanks alles overtuigd blijft van de noodzaak en de zin van eigen Vlaamse literaire uitgeverijen.

Verder komen achtereenvolgens ter sprake de literaire kritiek in Vlaanderen (Marc Reynebeau), de literatuur in de audiovisuele media (Jean-Pierre Rondas), de literaire tijdschriften (Koen Vermeiren), het literatuuronderwijs (Frans Daems en Roger Roger), de literatuur in de Vlaamse openbare bibliotheken (Gwij Mandelinck). Carlo van Baelen - een ‘Vlaamse boekenvakker’ noemt hij zichzelf - zorgt voor een reeks feiten en een paar beschouwingen over de boek-handel. Hein de Belder vestigt de aandacht op het belang van de officieuze, ‘alternatieve’ leescircuits, los van en soms tegen de gevestigde instellingen in. Als afronding, verademing en verruiming bekijkt Benno Barnard Vlaanderen door een verrekijker vanuit New York. Zijn verhaal, dat van een betrokken buitenstaander, sluit zowel aan bij de actualiteit als bij de openingsvraag naar de herkenbaarheid van de Vlaamse literatuur.

Cartoons van Ian en Franclus commentariëren dat alles op een speelse manier. Terloops weze opgemerkt dat sommige uitspraken in dit nummer door de ontwikkelingen van de jongste maanden achterhaald kunnen zijn. De inleveringsdatum van de kopij was immers eind juni. Men wordt verzocht dat dan maar te beschouwen als evenzoveel bewijzen dat er toch nog al wat roert in de Vlaamse literatuur.

Eén deelnemer aan het literaire spel ontbreekt dan nog, namelijk de lezer. Wel komt hij aan de orde in de stukken van Daems en Roger, van Mandelinck en De Belder. Maar het blijkt bijzonder moeilijk echt vat op hem te krijgen. Onderzoek over de Vlaamse literaire lezer ontbreekt zo goed als volledig. Klachten zijn er genoeg, evenveel als verlangens en illusies. Daarom leek het ons goed die lezer zelf aan het woord te laten in De Laatste Ronde.