Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 437]

Elisabeth Marain
Zomaar dromen? En wat dan?

Het uur entre chien et loup, de schemertijd, heeft op mij altijd een magische invloed uitgeoefend. Als kind al werd ik er beurtelings door geschokt en gefascineerd. Ook nu nog kan het me plotseling overvallen; deze rillerige emotie waarbij ik de draad van mijn bestaan lijk kwijt te spelen. Alsof de schemer niet langer een banaal natuurverschijnsel zou zijn, maar een oorzaak die diep in mij geworteld ligt. Ikzelf ben de schemer, de huilende wolf, de onrustig geworden hond, de bijgelovige bushbewoner die met allerlei rituelen de geesten van de nacht mild tracht te stemmen.

In dit schemeruur ontstaat een andere werkelijkheid, een die veel intenser is, ingrijpender. De vertrouwde contouren verdwijnen in een nachtzwarte put. Schaduwen op zoek naar geborgenheid grijpen me aan, spiegelbeelden rekken zich uit tot warrige spiralen. Het onuitsprekelijke verlangen de wereld in zijn onbegrensdheid te omvatten fluit hoge snerpende tonen. En wat zou deze ongrijpbare respons op het magische nachtleven verwonderlijk zijn; zijn we niet ontstaan uit kosmisch stof? Misschien wil de duistere beeldentaal aan gene zijde van onze innerlijkheid ons aan dit verre verleden herinnren.

Onze gedachten zijn niet langer geordend zoals overdag, noch zijn ze getemd, noch gevat in een spannend keurslijf. Ze breken los in een wilde sarabande. De nachtzijde van ons bestaan ontvoert onze beheerste geest en smakt hem, of hij wil of niet, de Bühne op. Het toneelgordijn staat op het punt open te schuiven op een onbekend en soms angstaanjagend stuk dat niet enkel elke nacht wordt opgevoerd maar daarenboven voortdurend wisselt van inhoud. Acteur zijn we geworden, toeschouwer, criticus en regisseur, souffleur en auteur.

Dat alles ineens en tegelijkertijd. Daar waar ons bewustzijn zich kenmerkt door concentratie, door beperking en exclusiviteit worden wij 's nachts duizend rollen tegelijk, wij bekommeren ons om geen enkele regel van de logica.

Als een hoopje afgedragen theaterkleren, ontdaan van elke substantie, daar zieltoogt in de coulissen wat overdag de dictator was van tijd en ruimte.

[p. 438]

Ha, hij heeft geen vat meer op ons handelen. Jaagt ons niet langer op. 's Nachts overtreden wij elke wet van de natuur. 's Nachts kunnen wij vliegen, zweven, ondersteboven de wereld afreizen, op het ene moment boven op de Himalaya staan en vlak daarna diepzeeduiken op zoek naar de eeuwige schatten.

's Nachts zijn wij de schrijvers van kleine en grote verhalen. Maar ons handschrift is niet altijd even duidelijk, het kost soms moeite het de volgende dag te ontcijferen.

‘Elke droom die we niet verklaren is als een brief die men ongeopend laat’ staat in de Talmud te lezen. Zijn wij dan werkelijk in staat om die woeste wereld van fantasie en dreigement uiteen te rafelen en ze op te vatten als berichten van onszelf aan onszelf? Spoelen deze berichten wel altijd aan op het strand van ons ontwaken? Waarom bijvoorbeeld worden onze dromen zo snel vergeten?

Hoe treurig voel ik me als de droom uit mijn herinnering is geglipt als een slang uit haar huid. Het heeft geen zin ernaar op zoek te gaan, verloren als hij is in de onmetelijkheid van het vergeten.

Maar wat als de aangespoelde fles niet leeg is? Als het mij lukt de droom eruit los te peuteren?

De meeste van onze berichten aan onszelf zijn zo absurd, zo ontdaan van elke samenhang dat wij ze met de beste wil van de wereld niet kunnen plaatsen in het kader van ons bewustzijn. Dan komt het ons voor of onze grillige nachtgedachten een soort van overbodigheid zijn, uit boosaardigheid in de fles gestopt.

Vannacht heb ik gedroomd... maar ik heb er niets van begrepen.

Hoe vaak moet ik dit niet aan mezelf bekennen. Had ik maar de wijsheid van een orakel.

Wat moet ik met al die beelden en emoties die me sterk zijn bijgebleven. Al die donkere landschappen, al die uitvergrote angst en droefheid, al die dapperheid waarmee ik mijn belagers buiten spel zet.

Ik heb prachtige roodgekleurde vossen gezien die ik moeiteloos kon temmen. Ik heb wilde zeeën gezien en eilanden waar ik naartoe kon zwemmen.

Wat moet ik met al die huizen, groot en klein en hun ingewikkelde trappen, kamers, gangen. En wat met al die liften waarin ik ontelbare keren heb plaatsgenomen. Liften die met de snelheid van het licht de wolken bereiken.

Ik vecht met dieren, kijk uit ramen naar de straat waar ik zwarte gestalten zie rondsluipen terwijl ik duidelijk prevel: ik hoef niet bang te zijn, wat daarbuiten rondloopt is mijn eigen donkere kant; die ongure typen, dat ben ikzelf.

[p. 439]

Ik bevind mij in klinieken en kathedralen, altijd op zoek naar iets dat ik blijkbaar verloren heb en nooit meer vind. Ik vlieg tot in de boomkruinen en voel me daar zo vrij dat ik van vreugde wakker word. Ik zwem in smalle geulen tussen de waterlelies in, in m'n eentje een rank zeilschip voorttrekkend. Ik kniel neer bij een drenkeling op het strand en bewonder zijn schoonheid, adem hem weer tot leven. Ik stort neer met vliegtuigen, treinen donderen met mij de afgrond in. Ik vind het telefoonnummer niet dat mij van de ondergang moet redden. Ik loop verloren in wereldsteden en mis ontelbare keren mijn trein. Ik krijg een dreun van een op hol geslagen wit paard en terwijl ik daarbij zoevend de lucht inschiet denk ik bij mezelf; dit wordt een onzachte lading. Al deze signalen, ze zullen wel duiden op een verdacht aspect van mijn persoonlijkheid, maar welk aspect?

Ik ontmoet zigeunerkinderen die mij voor gevaar waarschuwen, ik bevind mij in een primitieve paalwoning of staar in het witgekalkte gelaat van een griezelige zombie. Ik ben verliefd op of ga trouwen met mijn eigen zoon. Ik schuif aan in een lange rij wachtenden en steek mijn hand uit voor een stukje brood. Ik maak een gevaarlijke klim in het bergland of zwem in een meer rakelings boven scherpe rotspunten. Ik moet van een wankele trap zonder leuning naar een afgrijselijke diepte, ik troost kinderen of word door kinderen getroost. Inbrekers slaan op de vlucht voor mijn snerpend gillen. Ik steel kleren in een winkel wat mij een fijn gevoel bezorgt. Ik kijk naar een vulkaanuitbarsting en soms ben ik verwikkeld in theatrale ruzies met mijn moeder.

Maar nooit, nooit is het saai in m'n nachtelijk bestaan. Ik maak de meest opwindende gebeurtenissen mee, ontwaak heelhuids maar soms met kloppend hart. Ondanks paniek en angst lukt het me het hoofd te bieden aan de meest weerzinwekkende situaties.

Ik hoef niet de minste moeite te doen om de meest bizarre fantasieën te bedenken. Ze worden me gratis toegeworpen. Nee, niet helemaal gratis. Er ontstaat een subtiel netwerk van aandacht en geveinsde nonchalance. Ik mag mijn dromen niet al te nadrukkelijk inhalen, daarvoor slaan ze op de vlucht. Ik heet ze welkom, discreet en met veel begrip, maar ik hoed mij ervoor ze dwingend te verzoeken interessant te zijn en boeiend.

Wat een rijke schat, die dromen. Behalve dat ze, indien ik ze voldoende begrijp, ertoe bijdragen mijn persoonlijkheid te harmoniseren, kan ik ze immers als kunstenaar zomaar benutten. Geen enkele inval of fantasie van overdag kan hun onvoorstelbare rijkdom evenaren. De nachtelijke scène is beslist de moeite van het bekijken waard.

Alleen, we mogen niet schrikken voor de waarheid die af en toe de vinger legt op gewild vergeten wonden.

[p. 440]

De Senoia op Malakka hebben de machtige mogelijkheden van het dromen lang voor ons ingezien. Zij hechten een ritueel belang aan het droomverklaren. Daarmee begint hun dag. Jong en oud gaan in een kring zitten en beginnen te vertellen. Alleen de mooie of belangwekkende dromen worden van nabij bekeken. Banale dromen worden verbannen naar de vergetelheid. Uit al dit besproken beeldmateriaal groeit een rustige wijsheid die het doen en laten van de stam beïnvloedt. Liederen, dansen, artisanaal werk, beslissingen die hun gemeenschap aangaan, alles wordt rechtstreeks door hun dromen geïnspireerd. Daarbij valt op hoe ongelooflijk evenwichtig en harmonisch deze volksstam leeft. Er heerst geen agressie, geen geweld. Wij mensen van deze tijd zouden best wat dieper in dit fenomeen mogen duiken, waarom geen aparte dromenfaculteit aan elke universiteit zoals er ook faculteiten bestaan voor polemologie?

Ach, ik droom maar wat.

Toch zou het geen kwaad kunnen dat de leiders van de wereld hun dag zouden beginnen zoals de Senoia. Misschien zouden hun beslissingen daardoor wijzer en humaner worden.

Maar dromen deze leiders überhaupt nog wel? Zijn ze niet zo verstokt dat ze bewust vergeten, verdringen en het niet eens de moeite vinden uit te kijken op het strand, of daar geen flessen met belangrijke boodschappen zijn aangespoeld?

Zij zouden allemaal verplicht op stage moeten gaan bij de Senoia op Malakka vooraleer zich kandidaat te stellen om met het leven van miljoenen mensen te spelen.

Zo ben ik dus met dromen bezig.

Als vlinderjager, een netje in de hand, tot ik een hele collectie bizarrerieën heb aangelegd.

Maar ook, om mezelf beter te leren kennen, om te leren omgaan met mijn angsten van overdag, om mijn gevoelens voor mijn vrienden beter te begrijpen, om weggemoffelde frustraties weer boven te halen en hun macht in het scherpe daglicht van mijn weten te breken.

Dromen, ook angstdromen, geven mij nieuwe energie.

Ik zal niet zeggen dat ik dagelijks dromen kan noteren die dat ietsje hebben wat ze voorbestemt om literair te zijn. Een collectie wordt niet van de ene dag op de andere aangelegd. En al die keren dat ze zich aan mijn herinneren onttrekken.

Maar ik heb geduld zoals elke collectioneur geduld heeft. Ooit zal ik putten uit mijn voorraadschuur: de prachtigste landschappen, rivieren, meren. Daarin laat ik vreemdsoortige wezens hun zoektocht naar het absolute beginnen.