Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 131

[p. 286]

Koen Vermeiren
Kroniek
Een boek over een roman in wording

Clem Schouwenaars, Rosenkranz. Hadewijch, Schoten, 1985.

De omvang van het oeuvre van Clem Schouwenaars mag zonder twijfel indrukwekkend worden genoemd. Zonder oponthoud blijven er van deze auteur lijvige romans en dichtbundels verschijnen, terwijl veel van zijn vroeger werk met vaste regelmaat wordt herdrukt. Reeds eerder spraken heel wat recensenten en critici van een ‘overproduktie’ die nefaste gevolgen zou (moest?) hebben voor de kwaliteit van de teksten. Dit gevaar is inderdaad niet denkbeeldig, al mag men hier niet gaan generaliseren door te stellen dat een ‘veelschrijver’ a priori minderwaardig werk zou afleveren. Een dergelijke vooringenomenheid doet niet enkel onrecht aan het boek, maar ook aan de literaire kritiek zélf. Anderzijds is het beslist waar dat Schouwenaars' thematiek en de uitwerking daarvan nog weinig verrassingen bieden. Het is zeker niet verwonderlijk dat zo'n overweldigende tekstproduktie in eerste instantie te lijden heeft onder de voortdurende herhaling. De roman Rosenkranz ontsnapt hier evenmin aan.

Zo lijkt het wel of Schouwenaars de verhaalsituatie uit zijn meesterwerk, De seizoenen, (nogmaals) heeft willen herscheppen. Meer dan eens wordt er in Rosenkranz trouwens verwezen naar de schrijver Anton Zevenbergen, de hoofdfiguur uit De seizoenen. Net als deze Zevenbergen wil Erik Duylant zich afzonderen in een bungalow om er een roman te schrijven. Heel wat verhalen van Schouwenaars spelen zich af in een omgeving die min of meer geïsoleerd is van de ‘bewoonde’ wereld (denk b.v. ook aan Gras). De personages maken er een soort retraite door, die uitdraait op een loutering of een berusting, maar die in alle geval inzicht biedt in de eigen situatie en/of de relatie tot anderen. Thematisch sluit Rosenkranz nog het best aan bij Twee maal leven, waarin de hoofdpersoon, Manu Ressel, zich wil bevrijden van zijn slopende dagtaak om zich, naar het voorbeeld van zijn bekende broer, de schrijver Ossian, aan belangrijker dingen te gaan wijden. Zo symboliseren beide broers in feite de realiteit en de droom, die samen de illusie doen ontstaan. Deze dubbelzinnigheid is in Rosenkranz in één enkele figuur aan te treffen. Erik Duylant leeft immers een dubbel leven; één op het bureau waar hij werkzaam is als copywriter, en één aan de schrijftafel (p. 130). Als schrijver publiceert hij trouwens onder een pseudoniem,

[p. 287]

nl. Hugo Marcken (later omgevormd tot Erich Duylant-Hugemark), waardoor de scheiding tussen beide ‘personen’ nog duidelijker wordt.

Eriks schrijven heeft vooral te maken met een moeizame speurtocht naar de eigen identiteit. Als kind werd hij immers opgevoed door zijn liefhebbende oom en tante; zijn moeder en (Duitse) vader heeft hij nooit gekend (pp. 13-15). Erik is vooral bekend als schrijver van verhalen en novelle, maar, teruggetrokken in de bungalow Acacia, wil hij nu ook een roman schrijven, met als titel Rosenkranz; een naam die voor hem veelvuldige symbolische betekenissen inhoudt (pp. 188-189). Maar als schrijver wordt Erik geconfronteerd met een levensgroot probleem: in hoeverre mag en kan een auteur maatschappelijke compromissen sluiten om financieel het hoofd boven water te kunnen houden? Aanvankelijk verdient Erik wat geld met vertaalwerk en het schrijven van reclameteksten (ook Manu Ressel, in Twee maal leven, biedt zich aan voor een gelijkaardige job, cfr. pp. 110 e.v.), maar later valt deze bron van inkomsten weg. Erik mag echter rekenen op ruime steun van zijn pleegouders en van zijn uitgeefster, zodat hij de kans krijgt om zich full-time aan het schrijven te wijden. Alleen: tot schrijven komt hij niet! Naast zijn persoonlijke moeilijkheden (echtscheiding, allerlei liefdesrelaties,...) heeft hij te kampen met een gebrek aan moed, kracht en eerlijkheid. De uitvluchten om niet daadwerkelijk aan het werk te moeten gaan zijn onuitputtelijk; het blijft maar bij plannen en aantekeningen maken, zodat het gekregen geld dan ook stilaan opraakt. Erik wordt wel verplicht om een baantje als lesgever te aanvaarden, dat hem door de welwillende tussenkomst van invloedrijke kennissen wordt aangeboden. Maar eigenlijk vindt hij het beneden zijn waardigheid. Schouwenaars heeft van deze Erik Duylant een zielige, onhandige, hulpeloze, maar ook pretentieuze en zelfs ergerlijk hautaine figuur gemaakt, die zonder scrupules anderen voor zich laat werken en zorgen. Door zijn naaste omgeving wordt de volwassen Duylant met fluwelen handschoentjes benaderd, hij wordt op een haast meelijwekkende manier ontzien, verwend en bemoederd, al vindt hijzelf dat blijkbaar niet meer dan normaal. Het duurt (al te) lang voor hij eindelijk wordt wakkergeschud door zijn uitgeefster, die hem ten slotte de waarheid durft zeggen: ‘Wat had jij moeten beginnen zonder de steun van anderen? Jij hebt het altijd veel te gemakkelijk gehad in je leven.’ (p. 228). Een waarheid als een koe! Door deze hoognodige ontnuchtering én door een hevige emotie (nl. de dood van een bevriende buurvrouw, die tegelijkertijd optrad als moederfiguur) komt Erik er éindelijk toe zijn roman aan te vatten.

Structureel valt het boek uiteen in twee delen, waarbij het eerste gedeelte heel wat flash-backs bevat, terwijl het tweede (vanaf hfdst. 10, p. 190)

[p. 288]

een rechtlijnig verhaal van de gebeurtenissen is. Aan het einde wordt het duidelijk dat het boek in feite het verhaal van een roman in wording is. De aanhef van Eriks tekst, waarmee Rosenkranz eigenlijk eindigt, is immers terug te vinden op p. 12. In tegenstelling tot Manu Ressel, in Twee maal leven, is Erik er dus blijkbaar wel toe gekomen om zijn (geromantiseerde) levensgeschiedenis te schrijven - zoals zijn geliefde, Nadine, hem ook had aangeraden (p. 266) - op zoek naar zijn identiteit en bevestiging in een verdrukkende, onpersoonlijke maatschappij.

Er is uiteraard niets op tegen dat een auteur bepaalde thema's trouw blijft - in vele gevallen is dit zelfsf een positief gegeven - maar tegelijkertijd moet men toch ook vaststellen dat Schouwenaars sinds De seizoenen steeds maar in herhaling blijft vallen, zonder deze grootse roman te overtreffen. Situaties en personages zijn voorspelbaar, en zelfs de overeenkomsten in de verhaallijn worden opvallend. Dit neemt echter niet weg dat Schouwenaars (nog steeds) kàn schrijven; Rosenkranz op zich is best een degelijke traditionele roman, al is hij op heel wat plaatsen te wijdlopig. Maar vooral is hij een herhaling van een herhaling van een herhaling. Net zoals de kleine kralen aan een echte rozenkrans waarbij men telkens tien maal een Ave-Maria bidt, om dan, bij een grote kraal, één Onzevader aan te heffen. Het wachten is op een nieuw ‘Onzevader’ in Schouwenaars' oeuvre.