Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 130

[p. 241]

[1985/4-5, Over Albert Westerlinck]

Professor J. Aerts bij zijn emeritaat, Leuven 1978
(Foto Paul Van den Abeele)

[p. 243]

Ten geleide

Op 30 april 1984 verloor dit tijdschrift onverwacht zijn hoofdredacteur Albert Westerlinck, wiens figuur tijdens de laatste veertig jaar met Dietsche Warande en Belfort bijna geïdentificeerd was. De redactie beschouwde het als een plicht, rond de eerste verjaardag van zijn overlijden een speciaal nummer helemaal aan hem te wijden - een in memoriam van waardering die tot voortzetting strekt.

Dit Westerlinck-nummer bevat elf essays die verschillende facetten van de persoon en het werk belichten: de ‘homo religiosus’ en de dichter, de Van de Woestijne- en Gezelle-specialist, de criticus en de literatuurwetenschapper, de docent en de begeleider van jonge navorsers, de man aan de schrijftafel en in het openbare literaire leven. De laatste ronde bevat een reeks getuigenissen die het beeld verder schakeren. Zijn bibliografie werd tot op de laatste gepubliceerde tekst vervolledigd. Westerlinck was méér dan de som van al wat hier over hem geschreven wordt. Wij hebben gepoogd zijn veelzijdig begaafde figuur vanuit uiteenliggende invalshoeken zo adequaat en objectief mogelijk te benaderen. Later zal uitvoeriger historisch onderzoek zijn betekenis en zijn rol in het literaire leven, in het geestesleven in Vlaanderen en in de leiding van dit tijdschrift completer in het licht moeten stellen. Met deze aflevering van ons tijdschrift biedt de redactie een momentopname van een beeldvorming zoals die zich op allengs groter wordende afstand aan het voltrekken is. Wij danken de medewerkers van buiten de redactie voor hun bijdragen tot dit herdenkingsnummer.

Wij hebben Albert Westerlinck zelf even aan het woord willen laten in het interview uit 1967 met Maria Rosseels, niet alleen omdat de tekst ervan op dit ogenblik bijna onvindbaar is geworden en vele jongeren onbekend zal zijn, maar ook omdat Westerlinck er zich op een cruciaal moment in zijn eigen ontwikkeling als gelovige en als literator op zo onverbloemde wijze in uitspreekt. Het interview geeft bovendien een idee van wat de polemist Westerlinck geweest is. Zijn polemische teksten liggen over ettelijke jaargangen van Dietsche Warande tussen 1945 en 1965 ongeveer verspreid. Zijn

[p. 244]

essaybundels laten die kant van zijn persoon en zijn ‘présence’ minder duidelijk zien. Dat toont nog eens aan hoezeer zijn optreden als letterkundige in het openbare leven vergroeid was met dit tijdschrift. Wie de geschiedenis van Dietsche Warande onder het hoofdredacteurschap van Albert Westerlinck zal schrijven, zal op de polemist stoten en via diens geschriften op het verhit politiek-ideologisch klimaat in Vlaanderen vanaf 1945.

Gerard Walschap heeft hier in zijn Eregroet bij Westerlincks zeventigste verjaardag (1984, 1, p. 2) geschreven dat Westerlinck de ‘Roomse Ruimheid’ die August Van Cauwelaert hem gelegeerd had, programmatisch en praktisch uitbouwde met groot moreel en intellectueel gezag, vaak tégen zijn kerkelijke oversten in. Walschap stelde de moderne letterkundige tot taak: ‘voorgaan in de bewustwording van de mens en ze registreren’ (ibid., p. 3). Is dat niet Westerlincks programma geweest, veertig jaar lang als leider van dit tijdschrift? De polemicus heeft zich op een uitnemende wijze gekweten van die taak van bewustmaking, waar niet alleen de letterkunde, maar de gelovige intelligentsia in Vlaanderen mee van geprofiteerd heeft.

Westerlincks ontwikkeling verloopt ook over een paar beslissende breuklijnen. Het meest nevralgieke kristallisatiemoment in die bewogen evolutie, die een heel menselijk lot bepaald heeft, is precies de relatie met Gerard Walschap geweest. Ze hebben bij de begrafenis van Felix Timmermans in Lier in het publiek bitsige woorden gehad; ze hebben mekaar later in een akkoord van twee stemmen teruggevonden. Daartussen ligt een stuk geschiedenis van Westerlinck, van het geestesleven in Vlaanderen, van dit tijdschrift. In dat debat, aanvankelijk vergiftigd en vertroebeld, geleidelijk aan serener uitgeklaard, stond Westerlincks ‘legendarische verdraagzaamheid’ op het spel. Zijn ‘irenische gezindheid’ heeft hem nooit ervan weerhouden ‘zijn mening onomwonden uit te spreken of zijn standpunt met stelligheid te verdedigen’, zou Karel Meeuwesse later daarover zeggen. ‘Wij beleven de gelukkige dageraad eener vrijer, eerlijker, algemeener waardering van kunstwerken, wélk ook hun inhoud zij, en wat de geloofsbelijdenis van de auteur’, schreef de stichter van Dietsche Warande, J.A. Alberdingk Thijm in... 1881. Westerlinck citeerde die woorden als een nog geldige standpuntbepaling bij de 125ste verjaardag van het tijdschrift in 1980. Dat is niet het minst belangrijke deel van de nalatenschap die de vernieuwde redactie in 1985 in handen genomen heeft.

Een tijdschrift fungeert in het literaire leven als een seismograaf en als een

[p. 245]

seinpaal (registratie en bewustmaking, om de termen in een andere volgorde nog eens te gebruiken). Als leidsman van de Dietsche Warande heeft Westerlinck die dubbele taak op voorbeeldige wijze volbracht, alleen al door de attente keuze van zijn redacteuren. Zijn veeleisende norm was en bleef: kwaliteit, en nog eens kwaliteit. Zo hield hij het tijdschrift boven de clubjes en klieken, boven de modes en ideologische kavels. Hem herdenken is een opdracht om verder met hem te denken, te schrijven, te werken aan het welvaren van dit legaat, van de letteren en het geestesleven in dit land.

De redactie