Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 130

[p. 17]

Kristien Hemmerechts
Roza

Roza heeft nog bij de prins gediend. Op de foto van toen heeft ze lange donkere vlechten, een wit kapje dat met kant is afgezet en een kraakwitte schort die enkel de mouwen en het kraagje van haar blouse vrijlaten.

Ze kijkt een beetje weg van de lens en houdt haar handen op schoothoogte. Op de achtergrond staat een beeld van Onze-Lieve-Vrouw. De foto staat op de kast in Roza's beste kamer. Zoals gebruikelijk is in de streek, wordt Roza's beste kamer gespaard voor bezoek en woont Roza in de keuken, of eigenlijk in de tuin. Roza's tuin is wel vijftig meter diep en zeker twintig meter breed. Ze heeft er wortels en boontjes en kolen en tomaten en prei en nog veel meer. Roza heeft altijd wel iets op te knappen in de tuin. Ze is nooit klaar met schoffelen, harken, mesten en wieden. Onkruid vind je niet bij Roza.

Al negen keer heeft ze de prijs van de plaatselijke Katholieke Tuindersgilde gewonnen. De negen bekers glimmen trots op de kast met de foto van Roza als dienstmeisje. Roza zegt dat het de mest is die het hem doet. Roza zweert bij mest. Elke morgen verzamelt ze de paardestront in de weide aan de overkant van de straat. Met blote handen tilt ze elke vlaai in een oude ijzeren emmer om er later haar mesthoop mee aan te vetten. Roza's mesthoop is hoog genoeg om het hele dorp van mest te voorzien.

Aan dit einde van het dorp staan er enkele huizen aan één kant van de straat en de straat is dan ook maar aan één kant verlicht. Soms kan je Roza 's avonds laat met een kaars door de wei zien lopen om de produktie van de dag te inspecteren. Winter en zomer draagt ze dezelfde katoenen schort en wollen grijze trui. Roza lijkt kou noch hitte te voelen. Misschien gebeurt dat wel als je zo oud bent. Nattigheid voelt Roza nog wel, want als het regent bindt ze een oude plastieken zak over haar haar.

Alle huizen hier hebben een poortje opzij, zodat je achter langs naar binnen kan. De meeste mensen werken overdag in de stad en Roza doet dan haar ronde. Ze neemt een kijkje in de brievenbussen, in de vuilnisbakken en door de ramen. Ze zet omgevallen geraniumpotten recht, sluit achteloos opengelaten hekjes, neemt de post door en kijkt wat er de avond voordien op tafel kwam. Sommige mensen sluiten dan ook hun zijpoortjes af met een hangslot.

[p. 18]

Roza is mijn eerste bezoeker. Mijn broer is net weggereden met de lege VW-bus waarmee we mijn spulletjes verhuisd hebben, en ik ben begonnen de kartonnen dozen uit te pakken, als ik het poortje hoor piepen en Roza zie komen aansloffen. Roza komt binnen zonder kloppen en legt een enorme, dichtgebladerde kool op tafel. Uit de zak van haar schort haalt ze een bokaal en ze zet die naast de kool op tafel. Roestige haken houden een verweerd oranje rubbertje geklemd tussen het dekseltje en de bokaal. ERWTEN 1981, staat er op het etiketje. Roza kijkt rond en betast de meubelen en de enkele kopjes die al zijn uitgepakt.

‘Ik zie dat ge nog veel werk hebt’, zegt ze.

Ze neemt mijn handen in haar handen. Zachte handen in ruige eeltige grijphanden.

‘Gij zijt zeker van de stad’, zegt ze.

Als ze mijn handen loslaat, glijden haar handen even over mijn buik, en dan is ze de deur uit, vooraleer ik haar kan bedanken voor de groenten. Even later komt een andere buur langs en zegt, naar de bokaal en de kool wijzend: ‘Ik zie dat Roza hier al is geweest. Pas maar op of ge krijgt ze niet meer buiten. En zorg maar dat ge een goed slot hebt of ze zit in uw kasten als ge weg zijt.’

En aan de deur draait hij zich nog even om en zegt:

‘Roza heeft nog bij de prins gediend.’

De volgende avond brengt Roza een WORTELS 1979. Ik stop mijn handen weg in mijn zakken, maar Roza heeft enkel oog voor mijn broer die boven op een ladder aan het sukkelen is met een stuk behangpapier. Haar ogen graven zich in hem vast. Dan zegt ze:

‘Gij hebt zeker nog niet veel behangen in uw leven.’

En dan is ze alweer weg.

‘Wie is dat?’ vraagt mijn broer.

‘Dat is Roza,’ zeg ik, ‘die heeft nog bij de prins gediend’.

‘Is er hier dan een prins?’ vraagt hij.

‘Het moet zijn’, zeg ik.

‘Ik wist niet dat dat nog bestond, prinsen’, zegt hij.

Roza's huis is het laatste van het dorp. Verderop wordt de asfaltweg een pad dat naar het bos leidt. Het bos is van de prins en je mag er eigenlijk niet in, maar niemand let op het bord met VERBODEN HET BOS TE BETREDEN dat tegen een boom is gespijkerd. Op het einde van de winter groeien er wilde sneeuwklokjes en in de zomer gele sleutelbloemen. Diep in het bos, overgroeid met mos, is er een monumentje ter nagedachtenis van een van de prinsen.

[p. 19]

Zijn naam is moeilijk te ontcijferen onder al het mos, maar MORT DANS UN ACCIDENT DE CHASSE is nog heel duidelijk te lezen. Roza zegt dat die prins werd doodgeschoten door een boerenjongen uit het dorp wiens zuster hij onteerd had. Maar op de steen staat er MORT DANS UN ACCIDENT DE CHASSE gebeiteld.

Iedere avond van die eerste weken werken mijn broer en ik hard om het huis op te knappen en iedere avond horen we het poortje piepen en komt Roza binnen zonder kloppen. De voorraad bokalen groeit gestadig aan. Ik probeer mijn broer er enkele in zijn handen te stoppen als hij naar huis gaat, maar hij wil niets weten van die flets gekleurde brij in de doffe bokalen, de roestige klemmen, de verweerde rubbertjes. De eerste avond dat ik alleen thuis ben, mis ik de gezelligheid van het samen werken en kletsen en betrap er mezelf op dat ik op Roza's bezoekje aan het wachten ben. Als het acht uur wordt en ik het poortje nog niet heb horen piepen, haal ik alle bokalen uit de kast, giet de inhoud in een plastieken zak die ik diep in de vuilnisbak duw. Dan was ik de bokalen af en stop ze in een boodschappentas.

Roza's huis ligt een goeie vijfhonderd meter verder naar het bos toe. De laatste lantaarnpaal van het dorp staat schuin voor mijn huis zodat Roza's huis versmelt met het donkere gat van het bos. Voor alle veiligheid neem ik een zaklamp mee. Het vriest nog steeds en ik trek al mijn warmste kleren aan. Tevergeefs zoek ik Roza's bel aan de voordeur, dus duw ik maar het poortje open en kom langs achteren. Roza zit in de tuin op een krukje. ‘Hij komt zeker niet vanavond, uwe chéri’, zegt ze. ‘Kom maar binnen, ik zal u eens iets tonen.’

Zodra we het huis binnenstappen begrijp ik waarom Roza steeds in haar tuin zit. Er is gewoonweg geen plaats meer voor menselijke wezens. Op en in alle kasten, op rekken, in kartonnen dozen, op de grond, op de vensterbanken staan bokalen ingemaakte groenten. Geen stoel of tafeltje is gespaard. De bokalen reiken tot hoog tegen het plafond. Onverstoord baant Roza zich een weg door de groentenmassa. Ik volg haar zo voorzichtig mogelijk maar weet te laat een lading bokalen op de leuning van een gemakkelijke stoel te ontwijken. Drie bokalen slaan tegen de grond maar Roza lijkt het nauwelijks te merken.

We komen even op adem op Roza's matras die in een hoek van de eetkamer ligt. Op de matras ligt een kool klaar naast een groot mes. KOOL 1983. Vast goed voor tien bokalen, zo'n kool. Het duurt wel even voor Roza de toegang tot de zitplaats ontruimd heeft, maar na wat herschikken en herstapelen kan de deur net ver genoeg open om ons binnen te laten. De zitkamer is akelig leeg. De zetels zijn met lakens overtrokken en er staat één enkele groene kristallen vaas op de vensterbank. Alleen de kast doet erg

[p. 20]

druk aan met de negen bekers van de Katholieke Tuindersgilde. Roza toont me de foto van het meisje met de lange donkere vlechten en het witte kapje.

‘Drie jaar lang heb ik er gediend’, zegt ze. ‘Dan moesten ze me niet meer hebben. Ze willen er daar alleen maar jonge. Zoals u. Wel,’ zegt ze, ‘wat vindt ge ervan? Maar, hebt ge de prins eigenlijk al gezien? Die is nog schoner dan uwe chéri.’

Ze giechelt en legt haar hand op mijn voorarm. Ik bloos en vraag me af waarom ik haar niet zeg dat het mijn broer is en niet mijn ‘chéri’. Terwijl we daar zo staan strijkt ze met haar andere hand over mijn haar. Even is het net of ze mijn grootmoeder is. Dan doe ik een stap achteruit en ontsnap uit haar directe bereik.

‘Zeg Roza,’ zeg ik, ‘ik zie u toch altijd zo vroeg al in de wei aan 't werk. Gij hebt toch wel moed, hoor’, vlei ik haar met de neerbuigendheid van de jongere generatie voor de oudere. Ik merk zelfs dat ik haar dialect probeer na te bootsen.

‘Ach kind, er moet toch iemand op de beesten letten. Ge zoudt het niet geloven hoe de boer die arme paarden verwaarloost. Op een morgen kom ik in de wei. 't Was aan 't vriezen zoals nu, al wel twee weken aan een stuk. Ik kom in de wei, en wat zie ik? Een klein paardeke ligt naast de mama helemaal vervroren. 't Was dood. En de mama was te moe om er iets aan te doen. De moederkoek hing nog tussen haar poten, och here. Dat zou toch niet mogen. 'k Hoop maar dat dat nu niet gebeurt met deze kou.’

‘Is de merrie dan zwanger?’ vraag ik.

‘Hebt ge dat dan nog niet gezien? Haar buik hangt bijna op de grond. Straks ontploft ze nog.’

‘Is het ander paard dan de vader?’ vraag ik, denkend aan het paard waarvan ik vaak het geslacht obsceen langer en korter heb zien worden.

‘Die, neen, neen, dat is genen echte meer. Die hebben ze iets afgesneden. Het paard van de prins, dat is de papa van alle paarden van het dorp. Ook van dat hier. Met zo'n hengst hebt ge er maar één nodig. Maar de prins, dat is gene papa; zelfs niet van een paard. Weet ge wat ze zeiden toen ik bij de prins diende? Toen zeiden ze: “De Madame, die zou beter bij de hengst van de prins slapen, die zou haar wel gelukkig maken!”’

‘Hebt gij kinderen, Roza?’ vraag ik.

Maar Roza is alweer in de eetkamer aan het rommelen in een kartonnen doos. Eindelijk komt ze te voorschijn met een bokaal. WITLOOF 1955. ‘Hier,’ zegt ze, ‘dat is van de winter toen ik dat veulentje dood gevonden heb.’

‘Dank je’, zeg ik automatisch en neem de bokaal aan, maar thuis giet ik

[p. 21]

de inhoud in een plastieken zak. Ik zorg er wel voor dat het geen doorschijnende zak is, zodat Roza de inhoud niet kan raden op haar vuilnisbakronde.

Soms ben ik bang in zo'n bokaaltje een foetus te vinden. KALF 1965. Of VARKENTJE 1970. Zoals op school in de biologieklas. Net een marsepeinen varkentje, helemaal af, op de oogjes na die nog dichtgegroeid zijn. Als je het dekseltje oplicht, ruik je de weeë geur van formol. VEULEN 1955. VEULEN MET WITLOOF 1955. VEULEN MET WITLOOF IN KAASSAUS 1955. In 1955 was ook ik een foetus.

Maar soms in haar verhaal was het veulen helemaal niet dood en had het het enkel heel erg koud. Roza heeft er dan haar beste deken overgelegd en is er de boer gaan bijhalen. En in een ander verhaal kwam de prins net voorbij op zijn grijsgevlekte hengst, en stapte hij af, en wikkelde het veulen in zijn warme jas, een bruine jas met een bontkraag.

Het is nog vroeg als ik de volgende dag de gordijnen opentrek en de vertrouwde figuur van Roza in de wei aan de overkant bezig zie. De merrie slaat haar gade. In de verte klinkt de zware hoefslag van een paard op asfalt. De slagen worden steeds luider tot Roza en de merrie tegelijk opkijken. Een oude man rijdt voorbij op een grijsgevlekte hengst. Hij zit stokstijf, kaarsrecht, als was hij van hout. Door de punten van zijn bontkraag, die rechtop staat, steekt een lange kromme neus. Roza zet de emmer neer en staart hem na. De prins kijkt strak voor zich uit. De hengst voert hem het bos in.

Het dorp heeft maar één winkel. De andere winkels zijn allemaal bezweken onder de druk van de naburige supermarkten. De apotheek echter doet betere zaken dan ooit. Het is een ruime, moderne winkel, met witte muurkasten en laden die geluidloos open en toe glijden. In de grote uitstalramen staan vaasjes met gedroogde bloemen en koperen weegschalen van weleer. Een oude gravure toont hoe vroeger een lijk gedissecteerd werd. Bij elk lichaamsdeel staat een nummertje dat onderaan verklaard wordt. Onder de tafel waarop het lijk ligt, knaagt een hond aan een bot. De apothekeres kent het hele dorp bij naam, kwaal en bloeddruk. Nu het kerkgaan veel van zijn aantrekkingskracht heeft verloren, wordt de apotheek drukker en drukker bezocht. Mensen treffen er mekaar, en maken er melding van de staat van hun buik, hoofd of huid. Ondertussen vernemen ze wie welke nieuwe wagen heeft gekocht en wie 's avonds met wie samen door het bos wandelt.

‘En hoe is het met Roza?’ informeert de apothekeres.

‘Goed hé’, antwoord ik, blij dat ik er al bij hoor.

‘Nog altijd even vroeg op 's morgens.’

‘En groenten’, zegt ze, ‘bokalen en bokalen vol. Ze zeggen dat ze er nog heeft van voor de oorlog.’

[p. 22]

‘Ah ja?’ zeg ik en bedenk opgelucht dat ik de opgelegde groenten van Roza niet heb aangeraakt.

‘Wat wilt ge met zo'n oude mensen. En dan zo helemaal alleen, al zoveel jaren lang. Geen wonder dat ze een beetje vreemd doet.’

‘Heeft ze dan geen kinderen?’ vraag ik.

‘Neen, Roza heeft geen kinderen.’

En dan, als ik al aan de deur ben:

‘Roza heeft nog bij de prins gediend.’

Het veulen is geboren in de wei aan de overkant en Roza is in volle actie. Ik heb nog nooit een pasgeboren veulen gezien en ik kan het niet laten ook te gaan kijken. Het is grijsgevlekt zoals de hengst van de prins en staat al een paar uur na de geboorte recht. De merrie likt het helemaal schoon en blijft stokstijf staan terwijl het veulen drinkt.

‘Het is een hengst’, zegt Roza, al hoef je geen kenner te zijn om dat te zien.

‘Die zal wel aan zijn moeder zitten eer dat het zomer is. Zo zijn ze allemaal.’

In de verte klinkt weer de zware hoefslag, en als ik me omdraai zie ik de akelige, stramme figuur naderen. Ik grijp Roza bij de arm en samen kijken we hoe de prins roerloos hoog op zijn paard voorbijrijdt.

‘Roza,’ zeg ik, ‘wat gebeurt er met het bos en het kasteel als de prins zonder kinderen sterft?’

‘Het bos en het kasteel,’ zegt Roza, ‘dat is van de prins’.

Ik raak maar niet uitgekeken op het veulen en streel het zachtjes over zijn manen.

‘Gij hebt zeker een kind op u’, zegt Roza plots en grijpt met een hand naar mijn buik. ‘Zoals gij met dat veulen doet.’

Ik bloos en laat meteen het veulen los.

‘Roza, ik moet weg naar mijn werk. Tot vanavond.’

Met de dag is het duidelijker dat het veulen er eentje is van de hengst van de prins, maar noch de prins noch de hengst kijken op of om als ze de wei voorbijrijden op weg naar het bos. In de lente is het al zover. Het veulen zit altijd aan zijn moeder en de merrie begint hem kwaad weg te schoppen. Wat later komen er mensen van de stad naar het veulen kijken en weer wat later is het weg.

‘Verkocht’, zegt Roza. ‘Voor 65 000 fr.’

Roza weet altijd alles. Dat komt door de vuilnisbakken, zegt de buur. Rond dezelfde tijd als het veulen verkocht wordt, begin ik werk te maken van mijn tuintje. Groenten zaaien heeft niet veel zin, want de buren bezorgen me meer verse groenten dan ik de baas kan. Ik hou het maar bij een

[p. 23]

boom, wat fruitstruikjes en bloembedjes. Als het zomer wordt, zit ik vaak laat in de tuin te lezen. Telkens als ik opkijk zie ik de buren in de aanpalende tuinen aan het werk. Op een avond in augustus, als de zon rood aan het ondergaan is, hoor ik weer de zware hoefslag en spring plots recht. Ik haal een biertje uit de koelkast en schenk het uit in mijn beste glas. Met het glas bier in de hand wacht ik de prins op aan het zijpoortje van mijn huis. Als hij op mijn hoogte is, stap ik naar voren en reik hem het glas aan. De houten man beweegt en brengt de hengst tot staan. Hij neemt het glas aan en drinkt het leeg. Ik sla mijn ogen neer en staar naar mijn sandalen die klompen worden. Ik ben het meisje met de lange donkere vlechten, het witte kapje en de enorme witte schort. Een hand richt mijn kin omhoog en ik kijk recht in dat griezelige, gerimpelde, roerloze gezicht. Dan zegt de prins:

‘Ik ben een oude man op een grijsgevlekte hengst.’

Hij steekt het lege glas in zijn jaszak en rijdt door.

Meteen is Roza daar en bestormt me met vragen, hoewel ik nu liever alleen wil zijn.

‘Hebt ge de hengst aangeraakt?’ vraagt ze opgewonden, haar handen over mijn haar, mijn buik, mijn borsten. ‘Wel, hebt ge hem aangeraakt?’

Ik grijp Roza met beide handen vast en schud haar en vraag:

‘Roza, waarom hebt gij maar drie jaar bij de prins gediend?’

Maar Roza heeft zich alweer losgemaakt en is in de vuilnisbak aan het rommelen.

‘Kijk,’ zegt ze, ‘een lege yoghurtpot. Die neem ik mee voor de confituur.’ Dan is ze alweer weg.