Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 773]

Koen Vermeiren
Kroniek
Het schrijven wegen

In zijn notities van 10/12/65 in Open boek, een dynamische zelfbeschrijving (oorspronkelijk De grote schaamlippen, 1969) schrijft Daniël Robberechts dat hij vanaf nu aan zijn dagboek een andere vorm wil gaan geven, een meer literair uitzicht. Hij wil de discontinuïteit van het dagboek verzoenen met de continuïteit van een boek. Maar hoe zag zijn dagboek er tot op die dag dan uit? Dagboek '64-'65 (Manteau, 1984, vanaf nu: Dagboek) geeft hierop een antwoord. Het vangt aan op 1 januari 1964 en eindigt op 8 december 1965, dat wil dus zeggen: twee dagen vóór de openingsbladzijde van Open boek. Waarom deze niet-chronologische volgorde, terwijl beide boeken toch volledig in elkaars verlengde liggen? In een Voorbericht in Dagboek staat hieromtrent te lezen dat dit boek in de eerste plaats niet als literair geschrift, maar als document is bedoeld, en dat er pas na 20 jaar voldoende afstand was gekomen om de aantekeningen te publiceren. De onderwerpen waarover in dit Dagboek sprake is blijken bondig te zijn samengevat op pp. 7-10 van Open boek; ze betreffen bedenkingen bij en over het schrijven en bij eigen lectuur, huiselijke zorgen en familiale problemen, de frustratie van wel bekroond, maar niet gepubliceerd te worden, de geboorte van een dochter en de overspelige verhouding met een zekere Kene W. (waarover ook al werd uitgeweid in Open boek, bv. pp. 58 e.v., en waarbij dan fragmenten uit het nog ongepubliceerde Dagboek werden gebruikt, cfr. pp. 65-69). Terwijl Open boek een soort maatstaf wilde zijn waarmee andere mensen hun eigen leven konden vergelijken, is het duidelijk dat Dagboek dan toch vooral bedoeld is (was) om inzicht te krijgen in het eigen leven.

Zo worstelt de schrijver niet alleen met de voornoemde feiten en overdenkingen, maar ook met allerlei religieuze, existentiële en seksuele problemen. Al moet van bij het begin worden gezegd dat beide boeken thematisch nauw bij elkaar aanleunen en wederzijdse aanvullingen en verduidelijkingen geven, toch is het zo dat Dagboek heel wat minder specificeert en op een mogelijke lezer is gericht dan het van meetaf aan literair opgezette Open boek. Daardoor bevat het heel wat irrelevante en zelfs oninteressante aantekeningen (voor de lezer althans!), die in Open

[p. 774]

boek veel minder aanwezig waren. Op sommige plaatsen volgt het Dagboek eveneens toch wel wat naïeve redeneringen, vooral dan met betrekking tot het religieuze aspect, waarbij het feit dat de auteur nog vrij jong was op dat ogenblik uiteraard geen geldig argument kan zijn. Open boek, dat toch min of meer in dezelfde periode werd geschreven, is veel genuanceerder en rijker in de uitwerking van ideeën. Een andere mogelijke kritiek op een dergelijke Dagboekpublikatie, die de auteur trouwens zelf bestempelt als ‘een overloop van allerlei parasitaire invallen’ (p. 6), is dat de lezer heel wat ballast en herhalingen op de koop toe moet nemen, waarbij de schrijver zich veilig kan verschuilen achter de uitspraak dat het om een ongeordend, maar waarachtig document gaat. Robberechts' definitie van wat daarentegen een literair dagboek zou moeten zijn, is daarbij nogal vreemd. Op de vraag of het hier om een literair dagboek gaat, antwoordt hij: ‘Nee, in dit deel komen seks of religie bvb. evenveel ter sprake als lezen en schrijven.’ (p. 5). Alsof het zou volstaan (noodzakelijk zijn?) notities bij lezen en schrijven te maken om van een literair dagboek te kunnen spreken! Dit laatste onderscheidt zich mijns inziens juist van het ‘gewone’ dagboek door het feit dat er een of andere ordening en selectie heeft plaatsgevonden met het oog op de lectuur van de tekst.

In het Voorbericht geeft Robberechts een aantal invalshoeken aan van waaruit men zijn tekst kan lezen (bv. psychologisch, historisch, taalkundig, enz.). Het Dagboek is echter veruit het interessantst (als document) wanneer het gelezen wordt als het verslag van een talentvol, maar miskend auteur. Geen enkele literair-theoretische benadering zou beter kunnen bewijzen dat schrijven en lezen de twee kanten van eenzelfde blad zijn, waarbij de paradox geldt dat niet wie schrijft een schrijver is, maar wel wie publiceert en gelezen wordt (cfr. p. 21)! Robberechts toont, wellicht als eerste, de frustraties aan van een geobsedeerd auteur wiens werklust en enthousiasme telkens weer opbotsen tegen de vaak onbeschofte houding en handelwijze van uitgevers. De vicieuze cirkel die elke debutant moet doorbreken vat hij mooi samen in een aantekening op 25/2/65:

‘Het nadeel van al die uitgeverij-muizenissen: met het schrijven hebben ze geen uitstaans. Een groot schrijver kan zich wellicht van die zorgen ontdoen. Maar hoe wordt men een groot schrijver tenzij via de uitgave?’ (p. 172),

waarbij het ‘belachelijke’ van Robberechts' toestand is dat hij al meer

[p. 775]

dan vijf boeken heeft geschreven, reeds is bekroond, maar nog altijd niet werd uitgegeven (cfr. p. 166, 219).

Daarenboven loopt een onuitgegeven, alhoewel hardwerkende auteur altijd de kans dat de meeste mensen hem voor ‘een luie parasiet (...) of een raté’ houden (p. 59), wat dan weer in het sociale leven zwaar gaat doorwegen, terwijl de ernstige schrijver vroeg of laat ook zijn eigen bezigheden in verband moet brengen met zijn bestaan:

‘Voor mij bestaat er op het ogenblik geen twijfel: het schrijven primeert het leven; zonder het schrijven is mijn leven niet zinloos: het heeft een negatieve zin, het is kwaad.’ (p. 165).

Tegelijkertijd is de schrijver, door de aard van zijn werk, dan nog iemand die van het leven dreigt te vervreemden (cfr. 23/5/65, p. 207), wat in Robberechts' geval dubbel gevaarlijk is, aangezien hij zeer vroom en voornaam werd opgevoed, waardoor hij nooit werkelijk heeft geleerd om het leven ook eens vanuit de ‘plezierige’ hoek te bekijken:

‘Ernst en ascese berustten op een conditionering-tot-martelaar i.p.v. op een overtuiging, een inzicht.’ (p. 201).

De angst dat hij als auteur inderdaad wel eens een mislukkeling zou kunnen zijn, drukt een zware stempel op het dagelijkse (schrijf)werk, dat uiteraard weinig zinvol kan genoemd worden zolang er geen lezers voor bestaan. Ieder beginnend schrijver moet wel eens een dergelijke deprimerende periode doormaken, waarin de zin van het schrijven (en bij een waarachtig auteur dus ook die van het leven zélf) in vraag wordt gesteld, terwijl de doemgedachte opduikt dat het ‘misschien (...) altijd de belangrijkste dromen (zijn) die men vergeet, omdat men ze moet vergeten.’ (p. 144).

Al blijven de bedenkingen bestaan die bij de aanvang van deze bespreking werden gemaakt, dat wil dit nog niet zeggen dat het opzet van het Dagboek als zodanig te verwerpen is. Daar waar het Robberechts er in Open boek aanvankelijk om te doen was ‘het leven te wegen’, kan men bijna zeggen dat hij in Dagboek ‘het schrijven heeft willen wegen’, en deze bezigheid blijkt inderdaad haar tol aan tegengewicht te eisen. Voor Robberechts-lezers is het zeker interessant (met het oog op de ontstaansgeschiedenis van zijn andere teksten) om eens een blik te kunnen werpen in de ‘schrijfkeuken’ van deze auteur. Dat Robberechts' boeken uiteindelijk toch, en met succes, werden gepubliceerd en gelezen, kan dan

[p. 776]

weer een aansporing zijn voor diegenen die in zijn geval verkeren en door de talloze ontgoochelingen nog amper het lichtje aan de einder zien. Voor de niet-schrijvende lezer kan het daarenboven wat meer inzicht bieden in het dagelijkse leven van iemand die schrijft, al lijkt het wel of deze zijn dagen in ledigheid doorbrengt, wachtend op de goddelijke muze. En tenslotte, maar zeker niet zonder belang: voor de uitgevers kan het misschien eindelijk een reden zijn om vanaf nu de manuscripten waar duidelijk met ernst aan gewerkt is met wat meer psychologie en menselijkheid te behandelen (te weigeren?). Achter elke tekst schuilt immers ook een hardwerkende schrijver.