Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 129

[p. 1]

Dietsche Warande en Belfort 129ste jaargang nummer 1 januari 1984

Eregroet

De redactieraad van deze Warande en Belfort doet mij een grote eer aan die mij met trots vervult. Uitgerekend mij die sinds vele jaren niet meer tot de ploeg behoor, vraagt zij in twee bladzijden de mens, dichter, essayist, criticus, hoogleraar en hoofdredacteur Albert Westerlinck te huldigen, die geboren is in 1914 en dus in 1984 zeventig wordt.

Een man is nooit een optelling van een mens plus dit en dat. Hoe veelzijdiger en begaafder, des te gaver wordt hij in al zijn gedaanten ondeelbaar één. Hier vindt men die eenheid zonder zoeken. Nog vóór hij een pen op papier had gezet noemde hij zichzelf een man van het Westen. Daar woont in een huis zonder trap tussen gelijkvloers en verdieping (dixit Wildiers) de gespleten, volgens Van Duinkerken verscheurde, christen die knielt, bidt, blindelings gelooft en tegelijkertijd experimenteel zoekt naar vrijheid en geluk.

‘Bovenzinnelijk verdriet’, zijn eerste bundeltje, geeft duidelijk aan dat hij zich in de westerse schizofrenie verstandelijk opstelt, maar ook mild gevoelig. Men moest luisteren naar die stem.

Al wat hij van toen af over letterkunde heeft geschreven, eerst over onze poëzie, daarna ons proza, beantwoordt aan die regel van objectiviteit en menselijkheid die de uitdrukking is van zijn diepste wezen.

Gelijk De Mislezer van Marnix Gijsen kon hij daar zijn bisschop niet mee behagen. Zijn veelzijdige begaafdheid woog echter door en hij werd aan de Alma Mater beroepen. Daar werd op de man die zijn bisschop had durven mishagen en toch sterk stond in een universiteit, een beroep gedaan door de Warande, door Maria Belpaire en August van Cauwelaert, oorlogsmeter en grootinvalide.

Dank zij de zorgen van zijn echtgenote had Van Cauwelaert nog juist het einde van de Tweede Wereldoorlog kunnen halen. In het zicht van de eeuwigheid aarzelde hij niet in de keuze van zijn opvolger.

Maria Belpaire heb ik honderdmaal horen zeggen dat de jeugd altijd gelijk heeft en ‘ik ben katholiek maar hevig antiklerikaal.’ Zij ergerde zich hartstochtelijk aan het antidemocratische, anti-Vlaamse ‘Mechelen’ en aan het antivaderlandse flamingantisme van de fronters, misleid door Cyriel Verschaeve en pater Callewaert.

[p. 2]

Van Cauwelaert had in al zijn redactionele standpuntbepalingen ‘Roomse Ruimheid’ programmatisch vooropgezet, in alle talen zwijgend over het dweperig Frans-Europees ‘katholiek renouveau’ en het van de Duitsers afgekeken vrije vers in Hollands Kollewijns. Tussen de twee grote Duitse katholieke maandschriften had hij voor de Warande als model niet het zelotische ‘Die Zeit’ van de Jezuïeten gekozen, maar het esthetiserende ‘Hochland’. Hij had zich diep geërgerd aan de puriteinse kritiek die zijn hoogvereerde meester, de ‘Modderen Man’, zwoelte en Hamlets weifelen verweet.

Westerlinck nam het roer van hem over op een cruciaal moment. Er was geen redactie en wegens het conservatisme van tussen de twee oorlogen ook geen leidersaanzien meer zoals onder Jules Persijn, die tegenover zich slechts een liberale ‘De Vlaamse Gids’ zonder straalkracht en een ‘Vlaamse Arbeid’ zonder groeikracht had. Nu schoten avant-gardepaddestoelen op. ‘De Vlaamse Gids’ werd vernieuwd onder supervisie van ‘Het Laatste Nieuws’. Het verzameltijdschrift door August Vermeylen tijdens de oorlog in de illusie van die dagen voorbereid, kwam na zijn dood en anders dan door hem gepland tot stand onder leiding van Herman Teirlinck. Naar aanleiding van het laatste klerikaal machtsvertoon in onze letterkunde: erkennen dat Joachim van Babylon van Marnix Gijsen de beste roman was en toch weigeren hem te bekronen met de prijs der Vlaamse provinciën, verenigde Teirlinck al onze beste krachten rond een symbool, een zilveren schrijn, de ‘Ark van het Vrije Woord’. Last but not least, de katholieke kerk stortte in. Karel van Isacker S.J. verklaarde zeer onlangs dat zijn orde snel aan 't verdwijnen is.

Westerlinck omringde zich met een nieuwe redactieploeg en maakte van de Warande ons betrouwbaarste en best geïnformeerde letterkundig maandschrift op universitair niveau. Hij werkte onopzichtelijk, zonder revolutionair misbaar, maar het aantal abonnementen steeg traag, onafgebroken. Het is nu verdubbeld. En hij werkte op een basis.

In de tien geboden van God en de vijf van de kerk staat geen letterkundig recept of prescript. De twaalf artikelen van Trente verplichten de gelovigen hun inhoud voor waar te houden, maar laten hen vrij hem al of niet letterkundig te boek te stellen. Het vijfde gebod verbiedt het geven van ergernis, maar wat is ergernis? Veel ergernis is kwezelarij en ook de ernstige ergernis is meestal van zeer korte duur. Ce qui est vraiment beau commence en général par scandaliser. De Boekengidsen geven min of meer gegronde persoonlijke visies weer die geen kracht van wet hebben en het geweten dan ook niet binden. De christenen hebben altijd veel vrijer kunnen schrijven dan zij zelf vermoedden. De letterkunde kent

[p. 3]

geen dienstverband. Zij heeft de Grieks-Romeinse goden overleefd en zou ook niet sterven met de christelijke, omdat zij haar eigen wezen, wet en taak heeft: voorgaan in de bewustwording van de mens en ze registreren.

Ik ken de Warande door en door van in de humaniora, en jaren geleden schreef ik voor een van haar lustra een overzicht van al haar tot dan toe verschenen nummers. De Warande is mutatis mutandis de Warande gebleven. Ik heb haar twee erflaters van zeer nabij gekend. Zij juichen hun opvolger toe en danken hem voor zijn beleid. Dat ik de trouwste vriend die ik op 't einde nog overhoud dit mag zien doen voor het tijdschrift waar ik mij nog innig mee verbonden voel, maakt mij diep gelukkig.

Gerard Walschap