Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 127

[p. 201]

Kroniek
Fernand Auwera / Gesprek met Axel Bouts

Martin & Martins (N.V. Standaard, Antwerpen) is de debuutroman van Axel Bouts, pseudoniem van iemand die thuis is in het bedrijfsleven en zijn verhaal situeerde in een milieu dat in de Vlaamse literatuur nog niet dikwijls werd beschreven.

De roman brengt het verhaal van drie generaties industriëlen. De smid Peter Martin bouwt zijn smidse uit tot een bedrijf van nationaal belang. De zonen splitsen de zaak op, de derde generatie zal om te kunnen overleven echter weer tot fusie moeten overgaan. Het grootste gedeelte van de roman is gesitueerd in de jaren zeventig. Ik kan niet beoordelen of het in dit boek verwerkte feitenmateriaal een beetje respect heeft voor de realiteit. Het verhaal is fictie, vertelt de geschiedenis van een niet-bestaand bedrijf en is bevolkt met romanfiguren, die helemaal niet naar authentieke Vlaamse bedrijfsmensen of managers verwijzen, maar werd geschreven vanuit een insiderspositie. Bouts maakt duidelijk gebruik van zijn ervaring in het milieu en van zijn kennis van zaken, dus we moeten er maar op vertrouwen dat hij ons een model geeft dat te vertrouwen is. Overigens, en dat is een eerste verdienste, heeft hij zijn verhaal niet bezwaard met te veel technische informatie over het staalbedrijf, met organigrams van grote bedrijven, hij beperkt zich tot die elementen die hij echt nodig had om zijn verhaal te kunnen vertellen.

Een tweede verdienste is dat hij evenmin in het andere uiterste vervalt, geen misbruik maakte van het de doorsnee lezer minder vertrouwde maar fascinerende weeldemilieu om daar naar Amerikaanse voorbeelden een vlotte best-seller over te schrijven.

Martin & Martins is gewoon een geslaagde literaire roman, een boek dat goed geschreven is en, zeker voor een debutant, ook bekwaam gestructureerd werd.

Axel Bouts werd in Kortrijk geboren, hij is een Westvlaming en een journalist die thuis is in de economie. Hoorde ik niet lang geleden eens zeggen dat in België spreken van een Westvlaams manager een pleonasme is, dat men gewoon niet buiten de vaststelling kan dat in dit land zowat alle uitstekende managers en bedrijfsleiders uit West-Vlaanderen afkomstig zijn.

[p. 202]

Hij kan dat beamen.

‘Westvlamingen zijn over het algemeen harde werkers, dat is niet onbelangrijk in het zakenleven. Het zijn mensen die zich vastbijten op één zaak, de carrière bijvoorbeeld, en dan voor de andere dingen van het leven nog weinig belangstelling hebben. Slagen in het leven is voor hen een plicht. Reeds op de universiteit kun je dat vaststellen. Westvlamingen haalden de beste resultaten. Terwijl de Antwerpenaars een pint gingen pakken of naar theater gingen kijken zaten zij te blokken. Voor die Antwerpenaars was alles in orde als zij slaagden in het examen, de Westvlamingen wilden slagen met grote onderscheiding. Ze hebben ook weinig zin voor humor, weinig vermogen dus om te relativeren, en vooral dat is een voordeel als men in het bedrijfsleven zit.’

Als Westvlaams manager is Axel Bouts dus duidelijk een uitzondering. Alhoewel - hij werd geboren in 1938, een jong debutant is hij niet. Was er vroeger geen tijd om te schrijven, of geen interesse?

‘Altijd interesse gehad. Toen ik jong was heb ik enkele keren een prijsje gewonnen met een gedicht. Ik ben poëzie blijven schrijven trouwens, maar enkel voor mezelf, nooit wat gepubliceerd. Ik heb tijdens mijn studententijd wel enkele revues gemaakt, blijspelen ook, die in het parochiezaaltje werden opgevoerd, u kent dat soort dingen. Na de universiteit heb ik tien jaar lang niet geschreven, weinig tijd, moeten werken. Maar ik heb altijd wel veel gelezen, en na een tijdje ben ik dan ook bij die lectuur kleine stukjes gaan noteren, beschouwingen over wat ik las, commentaar, kritiek, en soms ook wel eens aanzetten tot verhalen, geïnspireerd door mijn lectuur. Een literair journaal zou je het kunnen noemen. Mijn voorkeur? Thomas Mann, Huxley, Hesse, Musil, enkele Russen. Ik heb een uitgesproken voorkeur voor romans die verstandelijk en realistisch zijn opgebouwd. Kafka bijvoorbeeld intrigeert me wel, maar dat genre literatuur raakt me niet. Schrijven vanuit een zielszieke toestand spreekt me niet aan, ik zal ook nooit autobiografisch gaan schrijven. Mijn schrijven is grotendeels een wijze van reageren op wat ik bij andere auteurs heb gelezen.’

Speelde dan bij het schrijven van dit boek de lectuur van Homeros mee? De aanhef van de ‘Ilias’ staat als motto in het boek, het personage dat de geschiedenis van de familie Martin schrijft hebt u H. Omer genoemd. ‘De basisidee, maar dat was natuurlijk een veel te ambitieus opzet, was een transpositie te schrijven van de Ilias. De Grieken en de Trojanen zouden dan de twee bedrijven worden. In mijn boek wordt overigens ook verwezen naar “De Toverberg” van Mann, en ook de thematiek van Awater zit erin, in een van de gesprekken tussen beide broers komen letterlijke citaten uit het gedicht voor. En in de eerste versie van het boek zaten ook meer elemen-

[p. 203]

ten die wezen op invloed van “De Steppenwolf”.’

U publiceert dit boek onder een schuilnaam, maar morgen weet toch iedereen uit uw omgeving wie daar achter zit. Hoe reageren uw collega's dan, denkt u?

‘Het bedrijfsleven is acultureel. De kunstenaar wordt meestal wantrouwig bekeken, vooral de schrijver. Hij heeft, zo meent men, een dimensie die niet past in het bedrijfsleven, dat zeer rationeel gericht is op het bereiken van een resultaat. Dat is trouwens een van de redenen waarom ik een pseudoniem heb, ik wil duidelijk maken dat er een onderscheid bestaat tussen de manager en de auteur. Want Vlaanderen is klein, het duurt natuurlijk niet lang of men weet wie Axel Bouts in werkelijkheid is. Overigens is dat niet erg, want er staat niets in het boek wat niet zou mogen geweten worden, en alle personages zijn ficties, al is de achtergrond echt.’

En wie is dan de echte Axel Bouts?

‘Jan Verhenne. Na ingenieursstudie aan de universiteit te Leuven ben ik in 1963 in het bedrijfsleven gegaan. Ik heb altijd in de metaalsector gezeten, bij het bedrijf Bekaert, en heb researchwerk gedaan, produktieleiding, algemeen management, momenteel doe ik project-management.’

Uw boek begint als de kroniek van een bedrijf. Vooral in het begin treedt het bedrijf op als een personage. Dat aspect verdwijnt echter, het verhaal gaat zich steeds meer toespitsen op de persoonlijke geschiedenissen, conflicten, evoluties van de personages. De talrijke personages overigens. En dan valt het meteen ook op dat er weinig of geen echt antipathieke mensen in dat boek optreden. Er heerst begrip voor de broer met de artistieke ziel, maar ook voor de broer die keihard zaken voert, voor de vakbondsleider, voor de werknemer... Is dat niet wat te mooi voorgesteld? Als het nodig is gaat men toch over lijken. Of niet?

‘Men gaat er inderdaad over lijken. Maar je mag er ook niet al te eenvoudig over denken. Sommigen zijn op papier hard, want de kapitalistische spelregels zijn nu eenmaal keihard, maar bang als ze zelf hun handen moeten vuilmaken. Op een bepaald moment wordt de arbeid, worden de mensen. ondergeschikt aan het kapitaal. Dat zijn de regels van het spel en die worden geëerbiedigd. In een groot bedrijf is het ook zo dat men gewoonlijk slechts verantwoordelijk is voor een klein deel van wat gebeurt. Ik heb als directeur een fabriek moeten sluiten. Een bedrijf van 200 mensen. Dat is niet eenvoudig, het ging om een fabriek die al tien jaar verlieslijdend was. Sommige arbeiders konden dat gewoon niet aannemen: tien jaar verlies, dat kan niet. Zij redeneren alsof het om hun huishoudboekje gaat. Men maakt ook, en dat is funest en pijnlijk, een te duidelijke scheiding tussen de werkgever en de werknemer. Ik was toen ook een werknemer, in dienst

[p. 204]

van een groter bedrijf, dat me een opdracht had gegeven. Ik ben geen kapitalist. De rol van het management wordt door de basis en door de vakbond niet aanvaard. De mogelijkheden tot samenwerken worden vertroebeld door wantrouwen. De directeur van een kleine onderneming die tot een grote groep behoort, is ook een werknemer. In de ondernemingsraad zit hij evenwel aan de andere kant van de tafel en krijgt het etiket van kapitalist opgeplakt. Dat is in Nederland al enigszins anders. Je zei: ze gaan over lijken. Juist. Maar ook de vakbonden gaan soms over lijken, voeren koehandel. Neen, het was me in dit boek niet in de eerste plaats om systeemkritiek te doen. Ik heb al dikwijls ervaren dat velen bezwaren hebben tegen het systeem, eruit willen, maar niet durven. Zij verlangen dan dat anderen een koerwijziging forceren. Ach, ook aan de leiding zitten er wel eens goede. En ook die mensen evolueren, net als bij de man in de straat zijn er gebeurtenissen die hen aantasten, veranderen. Het is geen ras apart, ook dat heb ik willen duidelijk maken. Als de ‘Blauwe Brigade’ een van hen ontvoert en ombrengt, laat dat de andere broer ook niet onberoerd.’ Het optreden van die revolutionaire ‘Blauwe Brigades’ vind ik niet het sterkste element in het verhaal.

‘In het boek staan drie groepen tegenover elkaar: de familie, de massa, en de ‘Blauwe Brigades’, die buiten het systeem opereren. Ik heb bij het schrijven dikwijls gedacht aan de ontvoering van premier Moro door de Rode Brigades in Italië... Ik had een boek gelezen waarin de brieven opgenomen waren die tijdens zijn gevangenschap naar huis schreef. In die brieven praatte hij nauwelijks over staatszaken, hij was gewoon familievader. Dat werd hij weer onder druk van de omstandigheden. Overigens: de tekst van het pamflet dat de Blauwe Brigades in mijn boek uitdelen is letterlijk de tekst die AMADA uitdeelde aan de poort van het bedrijf dat ik moest sluiten.’