Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 126

[p. 458]

De laatste ronde

Het tranenmeer revisited

Het tranenmeer van Elisabeth Marain moge dan een voorbeeld van nuchtere ontroering zijn, zoals onze medewerker Koen Vermeiren in ons maart-april-nummer (p. 232-234) als zijn mening te kennen gaf, - die bespreking was zeker geen voorbeeld van typografische accuratesse. Er was namelijk in extremis iets misgelopen met het zetsel, waardoor niemand meer kon opmerken dat 11 regels van p. 233, tweede kolom bovenaan - namelijk van Nany, de hoofdfiguur tot en met een haast wanhopige poging betekent om opnieuw - in werkelijkheid thuishoorden op p. 232, eerste kolom - en wel na de elfde regel (is inderdaad wat...).

Wie de bespreking in deze vorm nog eens opnieuw leest, zal zich niet meer hoeven te verbazen over de vreemde syntaxis en de wat springerige betoogtrant van onze recensent.

Redactie

Inconsistent

In mijn Van Dale vind ik voor de fraaie term inconsistent de betekenis van ‘onvast’ en ‘onsamenhangend’. Het woord komt veelvuldig voor in moderne politologische publikaties. Ik tref het herhaaldelijk aan in een nogal bittere kritiek op de uitvoerige dagboeken van de Britse Labour-minister Richard Crossman (‘The Diaries of a Cabinet Minister, 1964-1970’). Crossman, hoewer kasteelheer toch militant socialist op de linkervleugel van zijn partij, was ook een aantal jaren hoofdredacteur van het bekende weekblad The New Statesman, en men mag aannemen dat hij daarin de actualiteit nauwlettend volgde. Toch zag hij kans, eenmaal per week aan een van zijn klerken (in overheidsdienst of niet) te dicteren wat hij allemaal had gezien, gehoord of gedacht. Toen hij met pensioen ging, liet hij deze dictees uitschrijven, en zij bleken meer dan drie miljoen woorden te omvatten - dat is nogal wat, zoals elk publicist zal willen beamen - maar hij besloot, ze volledig te laten publiceren. Dat bracht echter moeilijkheden mee. Niet alleen moest hij, om diverse redenen die men begrijpen kan, ‘alles wat triviaal, lasterlijk of onnauwkeurig’ bleek uit die zee van tekst schrappen, maar ook, zegt hij, kwam ik tot de vaststelling dat, wanneer je niet schrijft op typt maar dicteert, soms twee tot drie uur achter elkaar, je je vaak herhaalt, slordig redeneert, moe wordt, kortom: onleesbaar. Ontwapenend eerlijk bekent hij dat die lange dictees

[p. 459]

‘hele trajecten van winderige woordenbrij’ bleken te bevatten.

Dus kwam hij tot de taak, van de drie miljoen voorradige woorden er twee miljoen te (laten) schrappen. De rest werd tussen 1975 en 1977 gepubliceerd in drie forse delen. Vervolgens werd nog een derde versie gemaakt, van 300 000 woorden - ten behoeve van andere politici of studenten die minder tijd hebben - en deze verscheen in 1979 als Magnum Book paperback. De naam van de serie is al afschrikwekkend.

Ook bij lezing van dit kortste pocketboek blijkt, dat de intelligente en eerzuchtige minister zich herhaaldelijk tegenspreekt in zijn waardering van mensen en feiten. Niet alleen verandert hij van inzicht in een periode van vijf jaar, maar soms zelfs binnen een maand of een week. Dit publiekelijk vóór te zetten aan een kritisch lezer getuigt bij een staatsman van moed, want het verhoogt niet zijn aanzien. Crossman was eerlijk inconsistent.

In België komen dergelijke memoires weinig voor, overwegen we met enig heimwee. We hebben natuurlijk de beide delen gedenkschriften en de drie delen ‘werken’ van Paul Henri Spaak, en - aan de andere kant van het spectrum - een opvallend groot aantal geschriften van de Waalse energumeen die zijn publieke carrière begon als redacteur van een studentenblad voor Katholieke Actie (u raadt het, we bedoelen Léon Degrelle). Intussen verschijnen ook de verzamelde geschriften van drie prominente Vlaamse tijdgenoten: Frans van Cauwelaert, Camiel Huysmans en Hendrik de Man.

Maar dit zijn geen eigenlijke memoires in de zin van bovengenoemde Crossman. Wat zouden, om maar enkele voorbeelden te noemen, Jos van Eynde, Gaston Eyskens, Maurits Naessens, Leo Tindemans niet (hebben) kunnen vertellen als zij eens drie miljoen woorden mochten dicteren? Om te zwijgen van de zo vroeg overleden Theo Lefèvre. Om te zwijgen ook van een Max Lamberty of een Leo Picard.

Over inconsistentie gesproken: het ‘einde’ daarvan kan de bewogen lezer herhaaldelijk aantreffen in de volumineuze bloemlezing uit de brieven van de Engelse verteller Evelyn Waugh (‘The Letters of E.W.’) die in 1980 bij Weidenfeld and Nicolson in Londen zijn gepubliceerd, tot schrik van menig overlevend tijdgenoot. Waugh, de bitse moralist, krijgt het klaar om vanuit zijn hotelkamer in Londen, na een theatervoorstelling te hebben bijgewoond, een lieve brief vol gelukwensen te schrijven aan de auteur van het toneelstuk, en enkele minuten later aan zijn vrouw op zijn verre landgoed te schrijven hoe vervelend en stompzinnig die avond in het theater geweest was.

Anthony Mertens