Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 126

[p. 334]

Gerard Walschap / Mijn moederspraak, mij lief als geen

Een doorgesneden Vlaming is overgevoelig voor zijn taal, hypertrots op zijn ‘ras’, beschaamd om zijn dialect en om zijn kennis van de moedertaal die geringer is dan die van de Hollander. Hij houdt de franskiljon de uitgestrektheid voor van zijn taalgebied dat meer inwoners telt dan de drie Scandinavische landen tezamen en hij zucht van afgunst op de Franse, Duitse, Italiaanse en Engelse taalkeizerrijken rondom hem.

Mijn oudste zoon voelde een onverhoedse traan opwellen toen hij op reis naar zijn buitenlandse post, tijdens zijn eerste tussenlanding op Curaçao, waar hij het gevoel had reeds onherroepelijk ver van huis te zijn, in het eerste boekwinkelraam van een straat uit het Delft van Vermeer het pas verschenen boek van zijn vader zag liggen, een boek dat zijn vader hem niet had kunnen meegeven omdat hij het zelf nog niet had.

Enkele maanden later sprak ik in datzelfde stadje zuiver voor mijn plezier zwarte of bruine marktbezoekers aan, uitsluitend om te horen hoe zoet mijn moedertale klonk in Papiamentoe-mond.

Een meereizende dame las op de boot tussen het eiland en Maracaibo in Venezuela een op Curaçao geschreven, gedrukte en uitgegeven roman die zij in de boekwinkel van de Delftse straat had gekocht en die het leven daar beschreef gelijk Mauriac dat van de Landes: un noeud de vipères. Ik reisde niet om te lezen, las de roman niet, maar lenigde mijn taalminderwaardigheidsgevoel met de balsemende gedachte dat op een klein eiland ver in de Atlantische Oceaan een autochtone letterkunde en uitgeverij in mijn moedertaal bloeide. Toen mijn schoondochter enkele jaren later aan een diplomatiek banket naast een Surinaamse minister van Onderwijs zat die jaren lang Nederlandse letterkunde had onderwezen en het werk van haar schoonvader bijna even goed kende als zij zelf, was mijn minderwaardigheidsgevoel haast volledig geheeld.

In de heimat bleef ik taalovergevoelig gespecialiseerd in het verschil tussen Vlaams, Nederlands en ABN, drie initialen die ik nog steeds niet zonder een elektro-schok kan uitspreken.

Na humaniora in het Nederlands vanaf de vierde en de beste in opstel, vanaf mijn negen jaar verdiept in de schepping van een gedicht, lyrisch

[p. 335]

of episch proza, komisch of tragisch toneelspel, meende ik mijn moedertaal voldoende te kennen om er mee te kunnen doen wat ik wilde. Ik schreef twee bundels dialectaal getinte novellen en liet er romans op volgen in origineel doch onberispelijk, meende ik, Nederlands. Tot in 1940-45 werd ik geprezen om mijn stijl.

Toen deed het onderwijs met laarzen en karwats zijn entrée dans le monde littéraire. Het deed de gemeente kond dat ik geen ABN schreef. Eenparig hadden zowel Noord als Zuid het sappige Vlaams van Gezelle, de nachtegaal, Streuvels die schreef zoals de zon zou schrijven en de pallieterende Timmermans opgehemeld. L.P. Boon, na mij aan het woord, werd niet betutteld, hoewel hij er prat op ging dat hij schreef zoals onze mensen spreken en ik zoals hun notaris en doktoor als ze tot hen willen afdalen. Over Gezelle lezen we elke dag dat hij nog altijd leeft en als iemand het vertikt heeft ABN te schrijven was hij het. Daar stak iets achter, ik wil niet weten wat.

Niet iedereen in het onderwijs is dom. Prof. Dr. J.L. Pauwels, emeritus van Leuven en mijn collega erelid in de Academie, verzekerde mij herhaaldelijk dat telkens wanneer een student hem signaleerde dat hij bij mij een fout had gevonden tegen het ABN, hij antwoordde dat het geen fout was als ik dat schreef. De taal wordt volgens hem gevormd door het volk en de schrijvers. Ik vraag niet beter, al weet ik niet in hoever dat opgaat. Ze groeit door het volk en zijn schrijvers en dit weet ik zeker: ze wordt niet gemaakt door schoolmeesters. Het wordt tijd dat op-de-vingeren-tikkers van de taal afblijven, zo niet zullen we een syndicale actie ontketenen en provinciale drukkingsgroepen laten protesteren tegen elke Hollandse ‘muil die meetelt’ die nog durft schrijven dat Marnix Gijsen zijn boeken moet laten verbeteren.

Een Nederlands uitgever vroeg mij na de oorlog een mijner kinderboeken te mogen herdrukken, maar dan door een vrouwelijke Dr. De Jongh, meen ik, gezuiverd van de vlaamsigheden die de Nederlandse jeugd niet verstaat. Ik heb deze dame laten doen om eens zwart op wit te hebben hoe slecht ik schreef. Nu nodig ik alle ter zake kundigen uit haar tekst, verschenen bij Keesing, met de mijne te vergelijken. Al zeg ik het zelf, alle leven is eruit.

Ik las dezer dagen ‘Onder de wolkenwals’ door de Curaçaose auteur, wiens vierde boek dit is, Bouke B. Jagt, 36 jaar. Vanaf het vierde hoofdstuk vond ik het jammer dat ik het niet kon vergelijken met een boek dat door een bezoeker de vorige dag was meegenomen om zijn huiskring te amuseren met door Julien Weverbergh verzamelde foto's en persartikelen uit de Eerste Wereldoorlog. Ik had hem in dat verband de rijk geïllustreerde

[p. 336]

folder over de vierhonderdste verjaring der geboorte van Pieter C. Hooft getoond en hem eruit voorgelezen hoe prachtig, doch weinig ABN, Pieter zijn Vaderlandsche Historiën aanvangt.

‘Het gewest van Nederlandt hebben, naa 'et sloopen des Roomschen Rijx, verscheiden wetplichtighe vorsten by stukken beheert. De vrijdom der Edelen en Steeden is door ridderlyke diensten en rustigh inwillighen van schattinghen allengskens aangewonnen. Maar, met zyne huwelyken door te dryven, die van anderen te steuren, niet zonder toedoen van snootheit en gewelt, ook ten deele by erffenis en aankoop, is 't den huyze van Borgonje gelukt, zich entlyk de treffelijkste leeden des zelven landschaps in te lyven, ende eenen hoofde t'onderwerpen.’

Moet ik ook nog citeren uit Ruusbroec, die dit jaar niet vier maar zes eeuwen geleden overleed, of is het zó al duidelijk dat meesters de jongens met twee, drie en vier e's en o's kunnen leren schrijven, maar dat een taal groeit gelijk een boom die een rotsblok splijt?

Vierhonderd jaar vóór Christus begon het Algemeen Germaans, de taal van een Indogermaans ras dat zich was komen vestigen in Scandinavië, Engeland, Duitsland, Nederland en België, zich te splitsen in Noord-, Oost-, en Westgermaans. Een van die drie, het Westgermaans, vloeide uit in twee, een van die twee, het Continentaal-Germaans, ontplooide zich in drie, een van die drie, het Nederduits, scheidde zich in twee, een van die twee, het Nederfrankisch, ontwikkelde zich verder en sedert zeven à achthonderd jaar bestaat op schrift de Nederlandse taal, die de jongste van de Germaanse talen is, jonger dus dan het Noors, het IJslands, het Zweeds, het Engels en zelf een versmelting van de dialecten der drie Germaanse stammen die toen de Nederlanden bewoonden: Friezen, Saksen en Franken.

Niets en niemand kan die Werdegang keren. Nieuwe talen ontstaan door verbastering van oudere, waartegen steeds meer fouten worden gemaakt die uiteindelijk kracht van wet krijgen. Zo ontstonden de Latijnse talen en de Germaanse. Zo komt het dat wij ‘Gehori Got gebet min in ne farwirp beda mine’ uit de Wachtendonckse Psalmen niet meer verstaan en dat de Nederlanders in 2800, als er dan nog zijn, niet meer zullen kunnen lezen wat ik hier schrijf.

Terug nu tot onze Bouke B. Jagt. Hij schrijft welbewust een correct en verzorgd Nederlands. Immers zijn hoofdpersoon noemt zichzelf met instemming van de schrijver een neokolonialist. Hij kritiseert scherp de onafhankelijkheidsbeweging der Nederlandse Antillen, haar huichelachtige trouw aan de inheemse magie, haar systematisch beschuldigen van Nederland om het steeds meer te doen betalen. Als het van hem afhing zou

[p. 337]

alles weer worden zoals in de dagen van gezag, orde en zuiver Nederlands. Desalniettemin is het verhaal doorspekt met woorden uit een lokaal idioom. Ze worden in een lange toegevoegde lijst verklaard, maar dat neemt niet weg dat het boek in de lage landen stroef leest, te meer daar de mensen erin schuilen onder bomen die wij niet kennen, geuren opsnuiven van ons onbekende bloemen, de satori genieten van de eerste kus, een fraaie zijden guyabera dragen, er zijn met hopi, bier halen uit de jug, voor een joekel van een container staan, mashi danki zeggen, een bonito zien, een gatu vol zwarte stippen, een voortzetting fiatteren en, waia di awa, Wiel had het achterkijken. Alles tezamen nu reeds in de pen van een collaborateur meer vreemds aan het ABN dan in de boeken van Gezelle, Streuvels en Timmermans.

Niets en niemand zal het Nederlands in de Antillen en Indonesië beletten de weg der verbastering op te gaan. De Hollanders hebben dat zelf in de hand gewerkt door uitsluitend met hun inlandse ambtenaren Nederlands te spreken en met alle overige inboorlingen de streektaal.

De Angelsaksers verwerken met de Amerikanen veel meer verschillen van uitspraak, woordgebruik en spelling dan Vlamingen en Nederlanders moeten overwinnen, labor en harbor voor harbour en labour, labor union en thruway voor trade union en motoring, enz. enz. Ons staat niets anders in de weg dan wat dorperigheid.

Taalzorg houdt essentieel verband met rang, stand, faam, met één woord menselijke waarde. Taalzorg luistert ongelooflijk nauw. De gewezen ministers die op zekere dag zich voelen en opeens over meneer de vooirzitter beginnen te praten, verliezen op slag heel wat achtbaarheid ondanks hun voorkeurstemmen.

Vlamingen droegen in Holland in de gouden eeuw veel bij tot de vorming van het moderne Nederlands, dat zij nadien zelf lieten teloorgaan onder vreemd bewind en in de negentiende eeuw moeizaam opnieuw begonnen te leren van het Noorden, dat het bewaard had en ontwikkeld. Zij zijn nog niet bijgewerkt, hebben nog vele dialectsprekers. Zelfs de besten onder hen hebben zich bepaalde fouten nog niet ontwend die in de spreektaal van ouds zijn geratificeerd en nergens worden misverstaan, doch met dat àl fouten blijven. Teirlinck schreef dat lachen altijd niet goed is. Hij bedoelde dat het niet altijd goed is, maar schreef in werkelijkheid dat het altijd slecht is. Hij schreef: ik ben ook voor de vrijheid van het woord, en bedoelde dat ook hij of hij ook ervoor was, maar wat er werkelijk stond was dat hij voor allerlei zaken was en ten slotte ook nog voor het vrije woord.

Dergelijke fouten hebben echter niets te maken met een goede oude

[p. 338]

Vlaamse woordenschat die in Van Dale gebrandmerkt wordt met ZN, alhoewel hij in Noord en Zuid, Zuid-Afrika, de Antillen en Indonesië zonder meer wordt verstaan.

Vlaams is óók Nederlands. Dat gevleugeld woord van Lode Craeybeckx mogen wij niet vergeten. Ook Vlaams is Nederlands. Zijn er taalijveraars onder ons die geloven dat schoolmeesterij de talen in 't gelid laat lopen, laten zij zich dan inspannen voor de Nederlandse volwaardigheid van het Vlaamse woord. Steenweg is even goed als straatweg, beiaard even goed als carillon, pompier even goed als spuitgast, ontvangen worden als een hond in een kegelspel even goed als ontvangen worden als een aap in een porseleinkast, zo zot als een deur even goed als zo gek als een ui, ik kom seffens even goed als ik kom zo. Perelaar is ouder en mooier dan pereboom. Willen onze zeloten nog meer hooi op hun vork nemen, laten ze dan ijveren voor de Vlaamse aanspreekvorm gij, waar wij in hut en paleis steeds even fatsoenlijk als Engelsen mee voor de dag komen. IJveren ook tegen het Hollandse succumberen, usances, stagnatie, attenderen, ravage, etage, etalage. IJveren voor het behoud van de woordgeslachten. Het nut van de koe is nergens dat hij, maar overal dat zij melk geeft. Kast en kat zijn vrouwelijk. Enzovoort. Men ergert zich elke dag. De nieuwe secretaris van het N.V.T. nodigt de redactieleden van dit tijdschrift uit tot het kiezen van de laureaat der Arkprijs. Het is niet iedereen gegeven de hoge wijsheid te bereiken van prof. Martinet, de beste Franse linguïst, die zich niet bekommert om de dwaasheden van het franglais, waarvan een deel goed Frans wordt en de rest onweerstaanbaar uitgestoten. Zo wijs zijn wordt ook niet van elkendeen vereist.

Nederlanders aller landen, verenigt u, jij- en jou-knechten staat pal met uw democratisch gij. Spreekt en schrijft uw moeders taal grootnederlands rijk en gesmijig genoeg om binnen de minuut te laten horen, niet bij wie ge in de klas hebt gezeten, maar van waar ge komt en wie ge zijt, gij! Stoort u niet aan de verboden woorden van de meester.