Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 126

[p. 1]

Dietsche Warande en Belfort 126ste jaargang nummer 1 januari 1981

Gerard Walschap / Sterk zijn en zingend inslapen

Toen hij geboren werd schrokken de moeder en de vroedvrouw zich halfdood. Hij was behaard van kop tot teen en leek op een beertje. De dokter ook had het nog nooit gezien, maar hij stelde hen toch gerust. Het kwam op zo- of zoveel miljoen geboorten eenmaal voor bij alle rassen en het ging vanzelf weer weg. Het was ook geen echt haar van een vacht, doch eerder een dicht, donker, zijdeachtig dons. Hij voorspelde dat er een grote struise kerel uit groeien zou, een sterke beer. Dat deed die vrouwen stralen. Het is allemaal waar gebleken.

Hij groeide op in berengoedigheid, berenkracht en muziek. Hij kende de grens van zijn eetlust niet en trok de reeds naar een boterham uitgestoken hand terug wanneer moeder van mening was dat hij er al genoeg had binnengespeeld. Hij had een zo gerust gemoed dat hij op haar aanbeveling midden in de drukte van de huiskring zo maar op zijn stoel gezeten indutte voor zo lang zij het wenste. De kleren die zij hem aanraadde te dragen, al waren ze misschien wat te lang, te kort, te eng of te wijd, zouden volgens haar in het dragen vanzelf korter of langer worden, wijder of nauwer en hij droeg ze tot ze hem andere gaf.

Voor alles wat jongenskracht, later mannenkracht te boven ging en dies alleen door hem kon worden gedaan, liet hij zich door vrienden en vreemden roepen. Het was hem aan te zien dat hij dit niet alleen prettig vond om de dienst die hij ermee bewees. Hij toonde graag zijn kracht zo maar, om het spel, om een kameraad te laten winnen die op hem had gewed, om in een wedstrijd de eer hoog te houden van de klas. Puur voor eigen plezier, terwijl hij meende niet gezien te worden, boog hij een kepernagel krom met de vingeren van één enkele rechter- of linkerhand.

Zijn haar van ijzerdraad stond vol weerborstels, zijn gezicht was ruig. Tussen jongens van zijn jaar leek hij minstens vijf of zes jaar ouder. En toch maakte hij met zijn brede bolle borstkas niet onmiddellijk de indruk van een krachtmens. Hij bewoog zich helemaal niet gelijk een arenastier, maar met een trage, waardige gratie. Zijn handen waren eerder mooi dan plomp, zelfs elegant. Met blauwgrijze ogen keek hij door mensen en dingen heen

[p. 2]

naar iets achter hen en die blik was zacht, ernstig, nadenkend, doorgaans weemoedig.

Muziek was hem ingeboren. Zijn grootvader richtte de dorpsfanfare op en bleef er zijn leven lang de ziel en de voorzitter van. Zijn peetoom was er de hulpdirigent die de nieuwelingen muziek leerde lezen en het instrument bespelen dat ze gekozen hadden. Meer conservatorium heeft de beer niet gedaan. Hij heeft in dat conservatorium zelfs nooit les gekregen. Hij volgde de onderrichting van de nieuwelingen, was er peetoom bij behulpzaam en deze is er waarschijnlijk gerust in geweest dat de kleinzoon van zijn vader alles van nature wist. In de fanfare werd aldra geen instrument meer bespeeld of de beer had het in zijn handen zitten om en om draaien, nadenkend naar de zoldering staren en dan aan zijn lippen zetten tot hij erop kon spelen. Zo kon hij op de duur elke muzikant vervangen die ziek, elke partij versterken die te zwak was.

Van piano's deed hij in de school, van orgels in de kerk het nodige begrip op door achter de speler staande de bladzijde voor hem om te draaien. Niemand begreep hoe hij hem kon vervangen als hij even weg moest. Alleen strijkinstrumenten zijn hem tot het einde toe vreemd gebleven. Bij het horen van een voor hem nieuw lied zocht hij vliegensvlug met een vinger op de lippen en gesloten ogen de tweede stem zodat hij reeds de tweede stroof kon omranken met d warme, bronzen bariton waarmee de natuur zijn eerste kinderalt had vervangen tijdens het doorschieten van een baard tot onder de ogen.

Hij was nooit kwaad behalve op dronken mensen en op mensen die nooit zongen. Algemeen werd verwacht dat hij op zijn minst een symfonisch orkest zou oprichten en hij liet zich naar de kolonie sturen gelijk vroeger door moeder de straat op en naar school met schoenen die wijder en mouwen die korter zouden worden. Omdat de negers geen baard hebben en de blanken ontzag betonen wegens dit viriele sieraad, liet hij zich de borst vol groeien tot onder de navel. Een vloed van dikke, donkerbruine, kroezelige draden en op de bovenlip een dikke dito rol.

Zo zat hij op een vreedzame zondagnamiddag met een oude wijze, een dorpshoofd dat hem veel heeft geleerd, op een boomstam reeds half uitgehold voor prauw, een grote gele oliekop te roken onder een bloeiende boom. Velen onder ons denken dat amok maken uitsluitend voorkomt onder koffiekleurige Aziaten, maar het bestaat ook in ebbehouten Afrika. Opeens stormden de vrouwen en kinderen van een half dorp om hulp gillend en krijsend van uit een bosweg het plein op en zochten bescherming bij het dorpshoofd en de blanke. De amokmaker die hen achternazat, een ontslagen stoker van de staatsrivierboot, haalde voor de ogen van de twee

[p. 3]

mannen zijn vierde slachtoffer in, een dikke vrouw die zich buiten adem vallen liet. Hij doorkerfde ze met een gesmede dunne dolk gelijk een matras waarin hij geld zocht.

Natuurvolkeren gaan geen gevecht aan dat ze niet kunnen winnen, het dorpshoofd vluchtte. De blanke stak zijn oliekop op zak, maakte zich kwaad en stapte op de zwarte duivel af. De vrouwen en meisjes bleven staan. De blanken greep de amokmaker bij de pols. Een eeuwigheid stonden beiden roerloos stil. Dan viel de dolk, een voorarm lang, van bloed druipend op de grond. Nog was er geen beweging te zien. Eindelijk plooide de overvaller gelijk een kepernagel overlangs, zonk op een knie, zeeg platdarms op de grond en hief een klagelijk gehuil aan. De blanke schroefde zijn arm los.

Nog vandaag de dag mogen diep in de Afrikaanse binnenlanden Einstein, Rembrandt, Bach en Beethoven verschijnen, hoog boven hen allen zal nog lang de dapperste en sterkste man staan. De beer was voortaan een groot man in Afrika. Het eerste woord van vrouwen en meisjes was een verzoek hem een kind te mogen baren. Je veux un enfant de toi. Hun mannen en vrijers zouden er trots op geweest zijn ze hem eventjes te mogen afstaan à cet usage honorifique.

De hulde van hun dankbaar ontzag wijzigde zijn mening over hen. Hij schreef niet meer aan zijn peetoom dat ze niets anders hadden dan rammelaars, bellekens en trommels. Hij draaide die in zijn handen om en om, berekenend en beproevend wat er uit te halen was. De klaagliederen van buurvrouwen hadden hem ontroerd. Ze herkenden het intreden van de dood aan een teken in het gezicht dat de zwarten in het oog sprong en de blanken ontging. Op dat teken verlieten ze de hut, wierpen zich jammerend op de grond en ontketenden met groot misbaar hun lofprijzing van de stervende en weeklacht terwijl deze het nog kon horen. Dat was ook de bedoeling, hem laten horen hoe geliefd en onmisbaar hij was. Zo willen de Chinezen verwanten en vrienden elkander rond hun sterfbed horen toefluisteren hoe kostbaar hun doodkist zal zijn en hoe voornaam hun begrafenis.

Hij noteerde klaagliederen op het geheugen af, maar de huiveringwekkende poëzie die erin trilde was gericht op een welbepaalde persoon. Ze liet zich niet veralgemenen. Prosodisch gereglementeerd vervluchtigde ze uit haar improvisatielompen. Hij richtte er meer dan de grootvaderlijke fanfare voor op, muzikanten, zangers, danseressen die hij mekaar liet drillen, maar werd er niet tevreden over.

Nu was de westerse liturgie voor de Afrikaanse kerk altijd vreemde export gebleven, haar opgedrongen door de bezetter. Proeven van afrikanisatie,

[p. 4]

volgens de geest die de ceremoniën in het Westen vervolkste, klonken gemaakt. Aan de eeuwenoude tekst en onveranderlijke handeling van de universele liturgie had de beer nu houvast. Hij componeerde en als de uitvoerders de hand opstaken omdat het niet juist was, wijzigde hij tot het echt klonk. De eerste werkelijk Afrikaanse mis werd wijder bekend. Een platenfirma registreerde ze slecht, een tweede goed, de lof was algemeen, maar de toondichter was doodop.

Geen vol jaar na zijn aankomst had hij een aanval doorstaan van een tropische ziekte die in weinig dagen doodt zoals de cholera; amoebische dysenterie. Toevallig maakte de reizende dokter van het district precies dan halt met het nieuwe, eindelijk eens afdoende, geneesmiddel dat hij voor de eerste maal bij zich had. De niets vermoedende, wonderbaarlijk snel genezen patiënt begon van toen af echter te verzwakken. Hij voelde zich altijd maar meer moe en moest ten slotte Afrika verlaten op dringend doktersbevel. Alleen in het tropisch instituut van zijn geboorteland kon hij nog gered worden, in Afrika niet meer.

In het tropisch instituut was het nu pas bekend geworden dat de hem toegediende medicijn de symptomen wegneemt maar niet de oorzaak. De wand van een normaal, gezond darmkanaal is een centimeter dik met slijmvliezen bekleed. De zijne was in enkele jaren door de ongestoord zich te goed doende amoeben tot op de dikte van een sigaretteblaadje uitgevreten.

Hij zag aan alle gezichten dat er niet veel hoop meer was en sprak maar over terugkeren. Liever nog een of twee jaar in Afrika dan nog tien of twintig in Europa. Hem werd met beslistheid een blijde remigratie beloofd voor zodra hij bestand zou zijn tegen de reis. Dat werd hij helaas niet meer. Zijn ingewanden namen allengs het enige voedsel niet meer op dat hem was toegestaan: rijstwater. Alle bomen kunnen geveld worden. IJzersterk, slechts vijfendertig jaar oud verhongerde de beer tot op het vel over de beenderen, zwijgzaam, gelaten. Een kamertje vol verwanten omringde zijn sterfbed. Twee van hen hielden ieder een hand vast bij wijze van morele hulp, omdat hij zich de hele dag door steeds dieper voelde vallen in een bodemloze leegte.

Om kwart vóór achttien, het uur waarop het in equatoriaal Afrika metafysisch donker wordt, voelden de twee verwanten aan zijn handen dat hij zich neerlegde, alhoewel hij reeds sinds zoveel dagen neerlag. Ze lieten zijn handen los en traden een stap achteruit. Hij was buiten kennis, de dood had hem gekregen.

Toen begon hij te zingen. Zijn nobele bronzen bariton klonk zo krachtig dat het kamertje trilde van de vergeefse inspanning om hem binnen te houden. Het bloed van de omstaanders stolde en stond stil. Ze hadden zijn

[p. 5]

eigen composities zoals hij ze zong nog nooit gehoord. Hij staarde verheerlijkt naar het plafond alsof hij daar las dat hij zou opstaan en verrijzen. Hij zong slierten van zijn heidense doodsklachten en religieuze plechtigheden door elkaar alsof hij zijn muziek aan stukken scheurde om met de flarden ervan naar de aarde vaarwel te wuiven. Hij zweeg onverwachts, maar zijn geestdrift bedaarde daarom niet. Ze steeg hoger, ze werd triomfant. Viermaal zweeg hij, viermaal herbegon hij juichender dan tevoren. Hij stierf om kwart voor negentien uur. Volgens de hoofdverpleegster, die zijn ogen sloot, was hij haar derde amoebische dysenteriepatiënt die zingend was gestorven, maar zingen zoals deze had ze nooit gehoord.