Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 125

[p. 657]

John Gheeraert / Trekvogels

Les tziganes jouaient
‘Plus près de toi mon Dieu’
Jean Cocteau

Ze waren met de eerste grote hitte uit het zuiden meegekomen naar het Noordzeestrand: de Lovari's uit Hongarije, de Gitano's uit Spanje, Portugal en Frankrijk, en de Manouches uit Italië. En ononderbroken bleef de stroom van caravans nog aangroeien. Op de dag vóór het feest reden nog Gypsies uit Engeland van de boot.

Toen ze aankwamen op het stuk grond bij de vuurtoren, hadden ze een snikhete reis achter de rug. De vrouwen zaten suf naast de open schuifdeuren van de wagens, en de kinderen lagen loom in alle hoeken en kanten te wachten, tot de chauffeur een geschikte standplaats had gevonden. Toen de reusachtige vlakte vóór de duinen gevuld was met de witte wagens, zochten de pas aangekomenen nog een plaats in een diep gelegen kom, aan de rand van een kleine, vuile kreek.

Hun geestelijke leider, zigeuner-broeder Jimmy van de Pinkstergemeenschap, had zoveel mogelijk zigeuners uitgenodigd om zich te laten dopen in de Noordzee.

Aan de rand van de weg, waar de auto's ononderbroken voorbijrazen, stonden de wagens van Frinkelo en zijn vrouw Dunicha. Ze hadden een grote caravan, die getrokken werd door een oude Peugeot, en een woonwagen, die achter een blauwe bestelwagen stond. Terwijl de kleinsten in het gras speelden, was Vaya, de oudste zoon, met zijn Franse vriend Christophe en andere donkere zigeunerjongens aan het rondslenteren door het kamp.

Christophe Loti was al honderden kilometers met de zigeuners meegereisd. De zoon van boekhouder Pierre Loti uit Lyon was op een herfstige oktoberavond niet thuisgekomen. Voor de ouders bleef de jongen weken spoorloos, tot een kaartje met groeten uit Katmandoe hen even geruststelde. Twee maanden later kwam de verloren zoon thuis. Met een oude bontgekleurde auto hadden Christophe en drie kameraden de wereld willen afreizen. Bij de terugreis moesten ze de auto na een aanrijding in Frankfurt achterlaten.

Pierre Loti en zijn vrouw ontvingen thuis een zoon die fel verouderd was. Niet alleen was hij erg vermagerd; vooral de apatische en afwezige blik

[p. 658]

op zijn gelaat maakte hen bezorgd. Onrustig zocht hij dan elke dag in Lyon zijn vrienden op, tot hij nergens nog een builtje hennep te pakken kon krijgen. Zijn lippen beefden, zijn vingers trilden. Gewillig liet hij zich meevoeren naar Montélimar, waar hij in een wit huis met vele stille kamers twee maanden bleef voor een ontwenningskuur.

Bij zijn terugkeer uit Montélimar waren de ouders overtuigd dat het leven herbeginnen kon... tot de dag waarop hij opnieuw verdween.

Even buiten Lyon, in St.-Fons, was hij 's morgens met de zigeuners meegetrokken. Reeds als kind had hij met de zigeunerjongens op het braakliggend stuk grond tussen de woonwagens gespeeld. Bij die rusteloze zwervers had hij zich altijd thuisgevoeld. Wel waren het altijd andere die er stonden. Toch had hij nog één familie gevonden die hij kende en aan de zoon Vaya had hij gevraagd om te mogen meereizen. Ofschoon moeder Dunicha wat bezwaar maakte, had vader Frinkelo ten slotte toch ingestemd. En zo is Christophe meegetrokken naar Orange, Aix-en-Provence, en in Arles hebben ze samen de wintermaanden doorgebracht. Met Vaya was hij op stap gegaan om scharen en messen op te halen, die dan met het elektrisch molentje in de caravan werden geslepen.

Niemand had eraan gedacht Christophe in de zigeunerfamilie te adopteren. Zo was er nooit van inwijding of bloedvermenging sprake geweest, en de grote, gouden, symbolische oorring zou hij waarschijnlijk nooit dragen. Overigens was Christophe in de maand mei zonder veel geestdrift vanuit Arles naar Saintes-Maries-de-la-Mer meegereisd. Hij begreep eigenlijk weinig wat de zigeuners met hun zonnecultus en hun geloof in hun enige God ‘O Del’ gingen zoeken op de bedevaartplaats van de katholieken. Tot Vaya hem uitlegde dat ze in Saintes enkel Sara-la-Kâli, bijgenaamd de Egyptische, gingen vereren, wier beeld in de crypte stond. Toen vader Frinkelo dit jaar besloot naar Oostende te reizen voor de doopplechtigheid in zee, kwam bij Christophe nog een groter wrevel los.

‘Een gadjo, een niet-zigeuner, blijft een gadjo’, had Frinkelo op zekere avond tot Christophe gezegd, toen hij met een bedrukt gelaat zwijgzaam in de caravan zat te mokken. ‘Aan jou de vrijheid om naar Lyon terug te keren. Wanneer bij ons het stamhoofd wil vertrekken, dan reizen alle Manouches mee!’

Christophe bleef echter nukkig, en hij zei weinig.

De mensen in het kuststadje die in de omgeving van het kamp woonden, sloten de deuren en vergrendelden de poorten, wanneer ze zigeunerinnen of zigeunerjongens door de straten en lanen zagen slenteren. Weinigen kochten de knopen, de klosjes garen of de stroken kantwerk die de vrouwen aanboden. Weer liep Christophe met Vaya mee, om naar messen en

[p. 659]

scharen te vragen. ‘Pas de ciseaux... pas de couteaux?’

Wanneer Vaya ergens aanbelde en door een humeurige man aangeblaft werd, trok Christophe een grimmig gezicht en maakte bij het heengaan een uitdagend gebaar met zijn hand.

Tot Christophe eens tot Vaya zei: ‘Hoe kunnen we hier nu vruchteloos blijven rondzeulen om messen en scharen? Waarom niet eens ergens een goede slag slaan? Iedereen houdt ons toch voor dieven. Wiens eer moeten wij dan nog hooghouden?’ Vaya antwoordde niet. Ze wandelden samen verder langs de duinen tot voorbij het sparrenbosje, waar enkele grote, witte villa's stonden. In de eerste kwam niemand voor. Vóór de volgende, kleine villa ‘Robinetta’, waarvan de groene luiken, de spitse puntgevel en de bloemen vóór het raam aan een kabouterhuis je deden denken, was een wat oudere, grijze vrouw op de knieën het gras aan het wieden. De deur stond wijd open en Christophe keek naar binnen in de zonnige woonkamer, naar de kleurrijke prenten aan de muren, de glinsterende porseleinen beeldjes en de zilveren schalen op de kast. De vrouw bemerkte hen pas, toen Vaya weer zijn routinevraagje stelde: ‘Pas de ciseaux, pas de couteaux, madame?’ En met een flauw glimlachje knikte ze neen.

Toen de middagzon het heetste werd, keerden ze met twee messen en een schaar naar het kamp terug.

's Middags was er een persconferentie. De organisator van de samenkomst, Ferro Lovarik, zei tot de journalisten: ‘We komen niet om te stelen, maar om het woord Gods te verkondigen.’ Daarna brachten enkele muzikanten met een zigeunermelodie een zachte, maar toch opwindende stemming.

De straatjes rond het kamp waren vol zigeunerinnen, die met grote korven fruit, groenten en brood naar hun caravans gingen. De voorstad scheen één zigeunerdorp geworden. De jongens in hun donkere openstaande hemden en zachtfluwelen broeken, en de meisjes in lange, kleurrijke rokken lagen langs de kreek in het duingras te luieren. Christophe en Vaya zaten vóór de woonwagen, terwijl Dunicha de was ophing. De Fransman zei stilletjes tot zijn vriend dat hij zin had om 's avonds in de stad de bloemetjes buiten te zetten. Vaya wist nochtans dat Christophe geen geld had. Een eind verder stond Frinkelo te praten met twee oude, donkere zigeuners met grijze haren en snor, terwijl ze een mooie essehouten stok met zilveren knop bekeken.

De zondagmorgen begon het doopfeest... Onder de lichtblauwe koepel van de reusachtige circustent die wat beschutte tegen de verzengende hitte, zaten de mannen en vrouwen in hun feestelijke kleren op kramakkelige vouwstoeltjes. Vaya in zijn blauw hemd keek even met een tikje afgunst, toen twee jongens in donkere zijden vest voorbijliepen. De jurken van de

[p. 660]

vrouwen die tot aan hun enkels hingen hadden de zonnigste kleuren en in hun haren droegen ze opvallende linten van zijde of kant. Nooit had Christophe zoveel zigeuners samen gezien, en terwijl hij met de elleboog even tegen Vaya's rug duwde, hief hij met een veelbetekenende blik het hoofd naar een groot slank meisje met gitzwart haar en bruine droomogen, dat daar tussen een groep kinderen en enkele oude vrouwen zat.

Echt stemmig werd het, toen het orkestje van vijf gitaristen en een violist een zacht-ritmisch melodietje begon.

Daarna werd broeder Jimmy op het podium gevraagd. Terwijl de kleine, dikke man de houten treden besteeg, trok hij zijn zwarte das losser. Hij riep allen op tot een leven van eenvoud en trouw aan Jezus. De verantwoordelijkheidszin van Mozes gaf hij als voorbeeld en de ondergang van de stad Ninive als schrikbeeld. Ofschoon hij spoedig het parelend zweet van zijn wangen moest vegen, bleef hij toch maar doorpraten met een soms bezwerende stem en weidse, overtuigde gebaren. De glimlach verdween echter zelden van zijn gezicht.

Spoedig ergerde Christophe zich aan dat eindeloos gepraat, omdat het hem herinnerde aan de vervelende preken van zijn oude pastoor. Met zijn slentergang liep hij de tent uit en tussen de caravans door, waar vrouwen onder een tentzeil op komfoortjes het eten bereidden. Kleine jongens op blote voeten gooiden muntstukken zo dicht mogelijk bij een takje, terwijl anderen de grote, zilveren geldstukken lieten rinkelen in hun hand.

's Namiddags klommen de zigeuners in lange slierten door de duinpaadjes, langs het oude fort, over de dijk naar het strand, of ze bleven in het duingras zitten om de onderdompeling in zee te kunnen volgen. Vaya zat naast Christophe op een duinheuvel, terwijl een zwarte zigeunerin een eind verder tussen het helmgras een sigaret zat te roken. Aan de vloedlijn stonden in een halve cirkel honderden zigeuners en belangstellenden rond broeder Jimmy en zijn helper, die de vrijwilligers zouden dopen. Even dacht Christophe terug aan Johannes die doopte in de Jordaan. En weer besefte hij dat dit niet het zigeunerleven was zoals hij het zich had voorgesteld. Opnieuw stond hij recht en verdween.

Nadat het hoofd van de laatste man door Jimmy onder het zeewater was geduwd, kwamen vrouwen naar voren in lange, witte gewaden en met een witte, zijden band en bloemen door het weelderige, zwarte haar. Terwijl een jonge man in een microfoon een lied zong, dat over zee en strand verwaaid werd door de wind, lieten ook zij zich dopen, met een lichte huiver voor het frisse water.

Na het avondeten verzamelden zich de meesten weer in de tent voor het afscheidsfeest. Jimmy sprak slechts enkele woorden, en toen was het de

[p. 661]

beurt aan de muzikanten, die nu een lange reeks zigeunermelodieën speelden. Er kwam een heerlijk meeslepende stemming onder het tentzeil. Vaya zat bij enkele andere jongens, maar Christophe was er niet bij. Nog opwindender werd het, toen de muzikanten van het podium kwamen. De stoeltjes werden opzij gezet, en rond de violist Vivian Villersten en de vijf gitaarspelers vormde zich een grote kring. Vivian speelde op zijn viool een weemoedige melodie, met het ritme van de gitaren als achtergrond. Toen hij een reeks lievelingsmelodieën van Django Reinhardt begon, kwamen twee zigeunermeisjes met bruinrode haren midden in de kring dansen. Hun driftige bewegingen en de lichte gloed in hun ogen deden de andere zigeuners en zigeunerinnen in de handen klappen. In de ogen van de violist lag een stille melancholie, en hij drukte zijn viool vaster tegen zich aan, terwijl zijn donkere handen de strijkstok wild heen en weer bewogen.

Op het meest onverwachte ogenblik kwam een grijze zigeuner de muzikanten vragen ermee op te houden, en hij gaf opdracht de tent te ontruimen. Allen wisten weldra wat er aan de hand was. Een grote politiewagen stond met de neus vlak vóór de uitgang. Naast de chauffeur zat een oude vrouw, die iedere man die naar buiten kwam, nauwkeurig observeerde. Terwijl Vaya verder aanschoof, herkende hij plots het gelaat naast de politieman: de oude, grijze vrouw die in haar tuin aan het wieden was. Hij maakte een vlugge, zijdelingse beweging, en glipte langs de achterkant van de tent naar buiten. Doch een jonge politieman in burgerkledij had hem in een flits zien wegsluipen en volgde hem op de voet. Vaya rende door het duister, langs de caravans, tussen de koorden van de zonnetentjes, sprong de trappen van de woonwagen op, en vooraleer hij de deur opentrok, keek hij nog even naar het schaduwbeeld dat hij achter de gordijnen zag bewegen.

Toen stond hij oog in oog met Christophe, die hem grimmig aankeek. De jonge zigeuner deed niet de minste poging om zijn agressiviteit te temperen: ‘Jij bent teruggekeerd naar die oude grijze?... Ze hebben je te grazen, vriend! Het kamp is vol politieauto's!’

‘Die feeks,’ siste Christophe, ‘juist op het ogenblik dat ik haar wilde neerslaan, belde iemand aan...’

Toen wilde hij de deur uitlopen, maar Vaya was hem vóór.

‘Neen, niet lopen... Dat kun je de Manouches niet aandoen! Eigenlijk zou ik wel verkiezen dat je gevonnist wordt door onze rechters, en dat de armaya, de vervloeking van onze voorouders, eeuwig op je rust. Toch is het beter dat je met jouw pakkemannen meegaat. Dan zullen de gadjo's, je blanke broeders, die ons als zwarte schapen reeds honderden jaren alle diefstallen der aarde in de schoenen schuiven, weten dat de oude niet door

[p. 662]

een zigeuner, maar door de zoon van een brave boekhouder uit Lyon werd aangevallen...’

Christophe keek even van Vaya weg en greep een kleine schaar die achter het bruine slijpmolentje lag. Vóór hij kon steken, sloeg Vaya hem met een harde vuistslag tegen de grond. Toen liepen twee politiemannen de woonwagen binnen.

De maandagmorgen werden de blauwe tentjes afgebroken. Spoedig kwam de lange sliert caravans in beweging en volgde de weg langs de zee... De Lovari's, de Gitano's, de Manouches, en de Gypsies uit Engeland, verdwenen één voor één aan de horizon...

De gadjo's, die langs de weg stonden en hen met een wantrouwende blik bekeken, schenen opgelucht, toen de vlakte onder de vuurtoren leegliep...