Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 125

[p. 205]

Kroniek
Albert Westerlinck / Een goede bloemlezing, wie zal ze vinden?

Goede literaire bloemlezingen, die het beste uit het erfgoed van het verleden tot ons brengen, zijn voor elke cultuurgemeenschap kostbaar. Samen met het literair onderwijs zijn bloemlezingen de beste en misschien enige media, die de bestendige overlevering van de literaire waarden uit het verleden verzekeren. Slechts weinig literatuurliefhebbers beschikken over een bibliotheek waarin de meest belangrijke en mooie werken uit het literaire verleden beschikbaar zijn, en ook niet zó velen kunnen regelmatig toegang hebben tot grote openbare bibliotheken, waar zij de mooiste teksten uit het literaire verleden van Europa of uit hun eigen nationaal verleden kunnen lezen. Daarom zijn goede bloemlezingen zo onmisbaar voor elke generatie. Marnix Gijsen heeft met zijn Breviarium der Vlaamse Lyriek de Vlamingen van heel wat generaties het beste uit zeven eeuwen Vlaamse poëzie leren kennen en genieten. Meteen werden talloze landgenoten in de gelegenheid gesteld, via deze poëzie, hun geest en hart te verrijken en te verdiepen. Het is ook mogelijk - ik weet het niet - dat er Hollanders zijn, die deze specifiek Vlaamse uitgave kennen en waarderen. Dit Brevier verscheen in 1937. Het kende daarna, toen de samensteller in Amerika vertoefde, nog drie ongewijzigde herdrukken, in 1938, 1943, 1953. Ik vermoed dat het boek sinds vele jaren niet meer verkrijgbaar was. Het was ook niet meer à jour: de beste dichters van de jongste generaties in Vlaanderen waren er niet meer in opgenomen. Marnix Gijsen heeft nu, in samenwerking met Karel Jonckheere, een nieuwe uitgave bezorgd, die grondig gewijzigd en aangevuld is (Uitg. Elsevier-Manteau, Brussel).

Laat mij maar dadelijk zeggen dat deze nieuwe uitgave grote waardering verdient. Dit belet niet dat zij ook grondige kritiek oproept. Ik zou de keuze uit onze vaderlandse lyriek wat ruimer hebben gewenst. Zo lees ik in de ‘Inleiding’ niet graag dat de ruimte voor jongere dichters betaald moet worden door bezuiniging op oudere dichters, ‘door onafwendbare verschuivingen in de tijd’. Wat is dat voor een onzinnig argument wanneer het om een historische bloemlezing gaat! Verder wordt er geschermd met ‘het beperkte volume van elke bloemlezing’. Is het volume van de (misschien ál te ruime) Spiegel van Victor van Vriesland zo beperkt? Achter dit laatste

[p. 206]

pseudo-argument blijken de ‘prohibitieve voorwaarden ons door de uitgever opgelegd’ te schuilen. Dat is natuurlijk erg, maar iedere uitgever zou zulke ongepaste voorwaarden niet stellen.

Algemeen beschouwd is de literaire keuze zeer goed. Reeds in de vorige uitgaven had Marnix Gijsen blijk gegeven van de feilloze esthetische smaak, waarvan hij in zijn vooroorlogs kritisch oeuvre steeds de gelukkige bezitter was. De selectie uit de hedendaagse poëzie, na 1937, is spijtig genoeg niet zo feilloos. De samenstellers zijn zelf van mening dat ‘sedert 1937 door te veel dichters al te weinig aan ware lyriek werd gedaan, niet te verwarren met psychoanalytisch geleuter’. Volkomen akkoord, maar waarom is dan de selectie uit onze tijd zo overdadig geworden?

Wat hier volgt zijn enkele historisch-esthetische beschouwingen van kritische aard, die wellicht kunnen bijdragen om een volgende uitgave nóg te verbeteren.

Uit de rijke poëtische erfenis van onze middeleeuwen werden meer dan 25 gedichten gekozen. Veruit de meeste worden toegeschreven aan ‘onbekende dichters’. Vijf worden hier vermeld op het actief van Jan Moritoen, wiens naam is verbonden met het Gruuthuse Handschrift. Maar was hij er de schrijver van, zoals een fantasierijk en uiterst betwist filoloog heeft beweerd? Misschien was hij enkel de verzamelaar. Op naam van Hadewych worden drie gedichten opgenomen, waaronder ook het gedicht Alle Dinghe, dat van een ‘onbekende’ komt en niet van haar is. Het prachtige gedicht komt wél uit een mystisch milieu.

Graag had ik nog enkele mooie Middelnederlandse liederen opgenomen gezien, bijvoorbeeld: het Lied van Halewyn, Het daghet in den Oosten, Het waren twee conincskinderen, Ik wil mi gaan vermeien, Ic stond op hoogen bergen, alle prachtige en fameuze gedichten. Waren die enkele bladzijden om ‘prohibitieve redenen’ te veel? Eigenaardiger nog is het te constateren dat in een paar middeleeuwse gedichten en ook elders! - strofen werden weggegoocheld. Zo zal de scherp oplettende lezer wel voelen dat in Het viel een Hemels douwe vier strofen wegvielen: het lied is niet af. Ook in Och ligdy nu en slaept werden drie strofen weggetoverd!

Onze 16de en 17de eeuw zijn niet slecht, maar ook niet volwaardig vertegenwoordigd. Anna Bijns, die vanouds is bekend als een speciale liefde van de Antwerpenaar Marnix Gijsen, was tot veler verbazing in de vorige uitgave van het Breviarium met te vinden. Nu heeft zij haar stem met twee gedichten: Wildt nu uut gaen en O ongenadige doot... Van het eerste wordt ruiterlijk toegegeven dat slechts een ‘fragment’ werd gepubliceerd, in het twee worden stoemmelings - zoals de Brusselaars zeggen - zes strofen

[p. 207]

weggelaten en hierdoor verliezen de voluptueuze retorische overvloed van het woord en de daverende dynamiek van beeld en ritme in de poëzie van Anna Bijns hun kracht: slechts de eerste strofe en het ‘envoi’ blijven als povere restanten over!

Het zeer mooie gedicht Ghij die appelkens, peerkens en nootkens maekt, dat Marnix Gijsen zelf, in de periode van zijn historische navorsingen als Dr. J.A. Goris, heeft ontdekt in de British Library, blijft een sieraad van zijn Breviarium. Hij blijft het echter ten onrechte toeschrijven aan Cornelis Crul; de Leuvense neerlandicus L. Roose heeft reeds jaren geleden, in De Gulden Passer, bewezen dat die toeschrijving op geen geldige grond berust. Tot de mooiste gedichten van het brevier behoren ook drie stukken van de Brugse rederijker Anthonis de Roovere, waaraan in deze uitgave nog een fraai gedicht uit de bundel van Jan van Stijevoort werd toegevoegd: Wat soud men se sceyen die 't samen horen (p. 108), maar woordverklaring werd hier vergeten. Toch hadden hier nog enkele mooie gedichten uit onze 16de eeuw kunnen opgenomen worden, indien de keuze wat ruimer had mogen zijn. Uit de bundel van Van Stijevoort en Van Doesborch zouden nog kostbare parels te rapen zijn, maar bovenal uit het onvolprezen Schoon Liedekens-Boeck, ook het Antwerps Liedboek van 1544 genoemd. Het is wel jammer dat prachtige liederen als Van Thijsken van den Schilde of Van een clerxken in dolen - och, de keuze is zo groot! - geen kans hebben gekregen. Gelukkig kan men het onvergetelijke Adieulied voor vrou Maria van Bourgoengien, dat in het Liedboek te lezen is, hier vinden, alsmede drie gedichten van Justus de Harduyn, een van Jan van der Noot en van Michiel de Swaen.

De negentiende eeuw geniet in de Vlaamse literatuurgeschiedenis een slechte faam op het gebied van esthetische evaluatie. Afgezien van Guido Gezelle zijn er geen grote taalkunstenaars te vinden. Het tekort aan taalkracht, taalbeheersing én geestelijke volwassenheid was toen in Vlaanderen nog te algemeen. Toch kan al wie zich de moeite geeft om de poëzie van onze 19de eeuw te onderzoeken - dit betekent honderden dichtbundels doorpluizen -, tot de vaststelling komen dat het aantal goede gedichten vrij aanzienlijk is. Dit komt duidelijk aan het licht in twee bloemlezingen die aan onze poëzie in de 19de eeuw werden gewijd, een van Maurice Gilliams en een van uw dienaar. Gijsen en Jonckheere hebben in dit poëtisch brevier 12 gedichten van Guido Gezelle opgenomen, één van Rodenbach en één van Virginie Loveling. Het is bitter weinig. Uit de overgangsfase van de 19de naar de 20ste eeuw werden twee gedichten van Prosper van Langendonck en Victor dela Montagne gekozen, en één van Pol de Mont,

[p. 208]

O.K. de Laey en Arnold Sauwen. Van deze laatste, een onderschatte poëta minor, ken ik beter werk dan het gekozen gedicht De kranen; ik denk, bijvoorbeeld, aan de aandoenlijke gedichten: Het vaderhuis en De herberg. Om onze 19de eeuw in haar goede poëzie tot haar recht te laten komen, zou men ten minste nog een of twee gedichten moeten kiezen van Jan de Laet, bijvoorbeeld Onttoovering (het meest Europees-cultuurbewuste gedicht uit onze 19de eeuw!) en Aen een vriend; verder een gedicht van de Heineaanse Julius Vuylsteke, bijvoorbeeld De liefde is louter gevoelen, een of twee gedichten van de subtiele, pre-impressionistische Hugo Verriest, bijvoorbeeld Bij het kasteel van Rumbeke en Avondstilte, en één van de ten onrechte vrijwel onbekende C. Verhulst (vader van Raf Verhuist), bijvoorbeeld De doden.

De lezer kan concluderen dat de samenstellers, al of niet gedwongen door hun uitgever, hun keuze té eng hebben beperkt. Van hun selectie uit de hedendaagse poëzie, na de eerste uitgave van het Breviarium in 1937 verschenen, kan men het tegendeel zeggen: zij is véél te ruim.

In de nieuwe editie werden, van 1937 af, bij de zestig dichters opgenomen met één of meer gedichten. Indien men rekening houdt met het eigen karakter van deze bloemlezing, die het beste en blijvende uit zeven eeuwen nationale poëzie wil samenbrengen, is dit aantal véél te groot. Om het nog duidelijker te zeggen: er zijn hier, scherp geteld, 47 levende Vlaamse dichters te lezen. Indien sommigen niet het ongeluk hadden gekend àl te vroegtijdig te overlijden, dan zouden het er ver in de vijftig zijn geweest. Wie zou willen beweren dat er op dit ogenblik in Vlaanderen 47 zéér goede levende dichters zijn, die een plaats verdienen in een bloemlezing, die sub specie aeternitatis werd opgevat? Hoevelen onder deze 47 poëten zullen nog present zijn in een nationale en historische bloemlezing, die over dertig jaar serieus wordt gemaakt? Niet zo velen!

Maar, indien het dan tóch om een aanvulling gaat ván en voor onze tijd, en zonder universele pretentie, - zoals Karel Jonckheere, de medesamensteller van deze uitgave, waarschijnlijk het vraagstuk ziet -, dan zou ik er nog een twintigtal dichters hebben bijgenomen, die beter werk schreven dan heel wat dat hier werd opgenomen, bijvoorbeeld: Hilarion Thans (waarom is hij in deze uitgave verdwenen?), Gery Helderenberg, L. Indestege, L. van Thillo, B. Peleman, Aleidis Dierick, W. Haesaert, Gwij Mandelinck, Luuk Gruwez en enkele anderen!

Uw slotindruk, beste lezer, zou kunnen zijn dat deze bloemlezing waardering en een plaats in uw bibliotheek verdient, maar op verre na niet beantwoordt aan de ideale wens van uw recensent, die tóch te verwezenlijken is.