Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 124

[p. 471]

Boekbesprekingen

Een zacht debuut

In de Yang Poëzie Reeks verscheen van Dirk Verbruggen Spiegels in het zand. Het is een debuutbundel, die uitmunt door kwaliteiten die onopvallendheid als gemeenschappelijke noemer hebben. Met name zijn het: onzekerheid, tederheid, ingehouden verbeelding, gevoel voor nuances in stemmingen, herinneringen en emoties.

De bundel bestaat uit vier thematisch onderscheiden afdelingen. In ‘Kinderverdriet’ wordt de heel delicate gevoelswereld van het kind, het herinnerde kind, aan de hand van realistische taferelen opgeroepen. Zonder idealisering of banalisering krijgt de wat verveelde, droevig-blije, met verbeeldingsleven doortrokken sfeer van het kind gestalte. Nu eens denkt men aan scènes uit het proza van Gilliams, dan weer aan gedichten van Kopland, die zich tegen de uit het verleden aanspoelende weemoed verzetten. Het is duidelijk dat Verbruggen die auteurs niet evenaart, maar de zin voor het gevoelsgeladen realistische detail heeft hij ongetwijfeld met hen gemeen.

De tweede afdeling, ‘Onder vier ogen (zo blauw)’ groepeert liefdesgedichten, waarin even teder en bescheiden maar toch minder diepgaand aan gevoelens gewerkt wordt. De ironie, die in de volgende afdeling ‘Toch iets met de maan’ meer op de voorgrond komt, begint hier al door te klinken. Die derde afdeling is duidelijk de zwakste. Hier overheerst nog te veel het oefenen met taal, met speelse combinaties en invallen, die niet altijd functioneel geïntegreerd zijn.

Beter is dan weer de titelafdeling ‘Spiegels in het zand’, waaruit b.v. het volgende gedicht:

‘soms komt de morgen
als een oude man
die alles uit zijn handen
vallen laat
of als een kind
dat bang en sprakeloos
rondkruipt in zijn looprek’ (31)

In een gedicht als dit wordt in een sobere maar trefzekere beeldkeus een hele hulpeloze, wat bangelijke, weinig spectaculaire gevoelswereld zichtbaar. Mij dunkt dat wij van deze dichter nog interessant werk kunnen verwachten als hij de valkuilen van het vlotte taalspel en de vluchtige sfeerschepping consequent blijft vermijden.

Hugo Brems

De goden slapen

Card Swinkels is zo een van die dichters die gedoemd schijnen nooit helemaal zichtbaar te worden. Hoezeer zij dat ook zouden verdienen.

[p. 472]

Dat komt wellicht grotendeels omdat zij niet onder het hoedje van een groep of een stroming te vangen zijn.

Van Swinkels verscheen onlangs een herdruk van een bibliofiel uitgegeven bundeltje uit 1978. Een verzameling van drie cycli: De goden slapen. Terug in het gras. Een middelgrote steen. ('s-Hertogenbosch, Brandon Herdrukken). Het is een bundeltje vol stijl, nostalgie en ironie.

De eerste cyclus gaat over het verval, het verdwijnen van grandeur, van een verstilde, in traditie en schoonheid gewortelde wereld, vertegenwoordigd door een oude generaal in rok, een grijze dame die patience legt, en een ‘groene dame met de gele zonnehoed’, die water uit Karlsbad bewaard heeft in kristallijnen flesjes. In de tekening van die karikaturale personages gaan gevoelige weemoed en ironische distantie perfect samen. Ook de tekening van het decor werkt die typische sfeer sterk in de hand.

Wat met de epauletten van de generaal, de batisten doekjes, de ‘eens zo verrukkelijke borsten’ en de uitgebloeide lelie vergaan is, dat zijn de ‘goden’, dat is het houvast en de geborgenheid van een wereld waar de dingen hoorden te zijn zoals zij waren, in een zacht geurende harmonie:

‘maar waar zijn de goden
de veelbeproefde
de onvergetelijke
die nu zouden moeten zeggen:

er zijn weer
warme broodjes heren
gaat rustig zitten
onze geest komt over U
en zegent allen
die U vergezellen’.

In de tweede cyclus, ‘Terug in het gras’, worden dezelfde thema's hernomen, nu toegepast op de natuur, de jeugd ook. Wat verdwenen is wordt opgeroepen en tegelijk bezworen. Het zijn stuk voor stuk heel mooie gedichten, waarin fijn gestileerde natuurimpressies precies passen op even delicate gevoelens:

‘O gulden mond
o nachtegaal
was ik een oude
regenput
sprak ik gedempt
uw taal’.

In ‘Een middelgrote steen’ viert de ironie hoogtij. Ironie echter niet als louter spel, maar als levenskunst, als stijl. Als middel ook om een romantische, sterk esthetiserende verbeelding in toom te houden en dienstbaar te maken aan de uitdrukking van een nostalgie zonder object, een lichte ontheemdheid in de werkelijkheid, het bestaan als een middelgrote steen, waar een kind tegen schopt, waarmee een jongen naar overvliegende kraaien werpt, maar

‘belangrijk in zijn leven
is toch vooral
het pijnloos vallen
en het langzaam
blijven liggen’.

Het moet maar eens gezegd: Carel Swinkels is een dichter die heel wat meer belangstelling verdient.

Hugo Brems