Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 122

[p. 246]

Marnix Gijsen / Boze geesten verdrijven

In mijn jeugd was er geen vreemde taal die me afschrikte: hoe uitheemser ze was, hoe meer ik me bekoord voelde ze aan te leren. Gezegend met een gedrild geheugen, schrok ik er niet voor terug om taalstudies te ondernemen die me op geen enkele manier nuttig konden zijn in het verdere leven. Zo heb ik me op zekere dag aan de studie van het Chinees begeven. Ik geef toe dat ik op de drempel van de spraakleer geaarzeld heb toen ik las dat men de simpelste syllaben op vijf of zes manieren kon uitspreken en dat ze, naar gelang de toonhoogte, van betekenis verschilden. Zo kon Ting of Ling zeer uiteenlopende betekenissen hebben. Muzikaal was ik helemaal niet begaafd en ik stond op het punt mijn onderneming op te geven, toen ik begreep dat de geschreven Chinese taal over heel het land gold en dat het woord Ʌ, een bolletje met twee gespreide benen, een man of een mens, overal in China begrepen werd al sprak men het op tien verschillende wijzen uit. Ik wens geen handleiding bij een elementaire Chinese spraakleer te schrijven - ik ben er trouwens veel van vergeten -, maar ik leerde vlijtig de tweeduizend ideogrammen die een gecultiveerd Chinees moet kennen om er niet als een analfabeet uit te zien. Mijn makkers leerden schaakspelen, bridge of wat weet ik meer, waarom zou ik me niet amuseren met het ontcijferen van Chinese ideogrammen. Het is waarschijnlijk dat de ijdelheid in dit alles ook een rol speelde; ik was ‘de jonge man die Chinees leerde’. Wie anders in onze gemeenschap was met die taal vertrouwd? Wie kon mij leren hoe hoog of hoe laag ik ping of ting moest uitspreken?

In onze havenstad vindt men alles. Wel liepen er in de hoerenbuurt Chinese matrozen rond met de toen nog obligate zwarte vlechten - Van Gogh zei ergens in zijn brieven uit Antwerpen dat ze ‘wandluisachtig van karakter’ waren -, maar ik kon me in die ongure omgeving, als deftige burgerzoon, niet wagen om kennis aan te knopen met de ‘zonen uit het hemelse rijk’ zoals de missietijdschriften die lui noemden. Als jonge knaap had ik ijverig zilverpapier en postzegels verzameld om de Chinese vrouwelijke baby's te redden die door hun heidense vaders anders aan de zwijnen werden gevoederd. Stel je dat voor! Later las ik bij Li-tai-po: ‘Een dochter geeft men, als een ledig vat, aan zijn gebuur ten huwelijk, een zoon gaat naar het

[p. 247]

slachtveld en blijft onbegraven.’

Over de hele wereld vinden lui die een buitenissige belangstelling hebben mekaar weer in het goede zowel als in het kwade. De vrijmetselaars geven mekaar de hand op een speciale manier alsof een of twee vingers verlamd zijn, de homofielen vinden mekaar zonder moeite, de duivenliefhebbers, de postzegelverzamelaars, de religieuze fanatici herkennen mekaar spontaan. Gedreven door dit duistere fluïdum ben ik in de armen en in de geestelijke intimiteit terecht gekomen van de Eerwaarde pater Ambrosius van het Zoete Hart van Christus, een zéér ongeschoeide karmeliet. Er zijn namelijk twee soorten karmelieten, geschoeide - zij die schoenen dragen zoals iedereen - en ongeschoeide die met naakte voeten op sandalen lopen.

Op een winteravond zat ik in een trein vol pendelende werklui. Lucht was er praktisch niet in het compartiment en de arbeiders die uit grote pullen jenever dronken, waren baldadig uitgelaten. Recht voor mij zat een ongeschoeide karmeliet. Zijn voeten zagen blauw van de najaarse koude. Hij droeg een dunne baard, hij had opvallende spleetogen en hij brevierde hardnekkig in het hels lawaai dat de dronken pendelaars verwekten. De trein stopte in het station van een aantal snertdorpen waar slechts weinig gele lichten brandden. De walgelijke proleten verdwenen een na een. Toen we maar met zessen waren in het coupé begonnen de overblijvende arbeiders te pruimen. Plots hadden ze een leuk spelletje ontdekt. Pruimen wordt gevolg door spugen. De ongeschoeide pater was klein van gestalte en zijn blote voeten reikten niet tot aan de grond. Ze bewogen op het hortende ritme van de gammele trein. Het werd voor die dronken proleten een kunstje om op de blote tenen van de geestelijke te mikken. Dat veronderstelde een krachtige en juiste worp want soms zag de pater hun bruine fluimen aankomen en trok hij zijn voeten achteruit. Wanneer ze echter raak mikten, ging er een groot gejuich op. Ik had een eind kunnen stellen aan dit grof bedrijf maar wat vermocht ik tegen vier opgeschoten bavianen die me tot moes konden herleiden en dan, waarom zei die pater niets, hij die toch een dosis traditioneel gezag had kunnen uitoefenen? Ik heb altijd een weerzin gehad tegen martelaren. Ik weet wel, tegen een hongerige leeuw in een Romeinse arena kun je weinig ondernemen, maar ik was als kind helemaal aan de kant van de jongen die bij het aanschouwen van een groep christelijke martelaren in het Colosseum aan zijn vader zei: ‘Kijk, pa, dit leeuwtje heeft geen christen.’

‘Scheldewindeke’ riep de conducteur en de vier onverlaten vielen uit het portier op het knarsende grint van hun dorpsstation. De trein sukkelde verder, het armzalige 25 watt-lampje maakte het lezen onmogelijk. Ik haalde een zakdoek boven en reikte hem toe aan de pater. ‘Waarom doet u dat?’

[p. 248]

vroeg hij. ‘Voor uw voeten’, zei ik. Er is niets dat ik meer verafschuw dan theologische en religieuze discussies. Laat iedereen het uitvechten, op zijn eentje, met de lieve Heer, le bon Dieu, the good Lord, der gute Gott. Alleen had ik grondig meelij met de geestelijke die hardnekkig mijn nette zakdoek weigerde. Anderzijds irriteerde hij me: hij wilde blijkbaar lijden, bespuugd en vernederd worden. Masochist, dacht ik, moet ik daaraan deelnemen en meewerken? Nu was het lijden voor elk mens, voor de hele mensheid, mijn gestadige bekommernis omdat ik er de zin en de noodzaak niet van kon begrijpen. Godalmachtig, zei ik tot mijzelf toen er een ander snertdorp uit de dikke mist opdook: de Heer van de pater is een degelijk organisator. Voor de wichten heeft hij kroep, paralysis, kinkhoest enz beschikbaar, voor de jonge mensen tuberculose, en voor de ouden van dagen maagzweren, kanker en infarctus. Zulk een goddeloze praat kon ik toch niet aan de blote-voetenmartelaar serveren. We waren trouwens dicht bij onze bestemming.

Het lijdt geen twijfel, ik ben een onstuimig man. Meneer Kloos klaagde ‘dat ik haten moet en niet vergeten, dat ik minnen moet en niet vergaan’ en dan komt er iets over ‘liefde-in-haat’ wil hij zich zeker heten. Apekool. Ik had nog twintig minuten om de Eerwaarde Ambrosius van het Zoete Hart van Jezus te haten of om hem, gelijk mijn lang overleden vader, lief te hebben. Hoe onderneemt men zoiets! Ten slotte vroeg ik:

- ‘Pater, is u lang in China geweest?’

- ‘Dertig jaar’, zei hij dof, alsof dit onprettige herinneringen opriep. Zo zijn we aan 't praten gegaan. Ik pakte uit met mijn betrekkelijke kennis van het Chinees en hij verzekerde me dat men die taal niet zo ‘in het ijle’ kon leren. ‘Trouwens’, vroeg hij, ‘waarom zou u die taal willen kennen?’ - ‘Geestelijke gymnastiek’, zei ik, ‘jonge ijdelheid’. Aangekomen op onze bestemming begeleidde ik hem naar zijn klooster en hield daarna een lezing voor een honderdtal vrijende boerenparen, voor de pastoor, de onderwijzer, de notaris en een paar paters van de orde van Ambrosius. Al zover was ik in mijn techniek als voordrachtgever gevorderd dat ik wist dat men de toehoorders moest doen lachen, waarin ik meestal slaagde. Ik bekeek mijn publiek aandachtig om na te gaan of er soms iemand indommelde, want dan hield ik een moment op met spreken en dan schrikte de slaper plots wakker. Ook besefte ik het magische vermogen dat de poëzie had op de minst gevormde toehoorders: als een vers niet te monotoon en begrijpelijk was, hingen ze aan mijn lippen. ‘Het was’, zei de voorzitter, ‘een grote culturele avond geweest in de gemeente.’ Bij het uitgaan stopte hij me een omslag met weinig geld in de hand en liep ik, tevreden over mezelf, naar het ijskoude station.

[p. 249]

Ik was toen stadsbediende en terechtgekomen in een dienst die zich bezighield met politiezaken. Enkele dagen later vernam ik dat een van de ‘meisjes van plezier’, zoals men die sukkels noemt, op vreemde wijze aan haar eind was gekomen en dat men een Chinees zeeman van haar dood beschuldigde. Men had nog geen tolk gevonden bij de politie of op het gerechtshof. Een Chinese consul was niet voorhanden. De Ambassade was in Parijs. Mijn chef plaagde me met mijn kennis van de taal maar ik zei dat ze stellig ontoereikend was en suggereerde hem pater Ambrosius als expert. Het klooster bleek geen telefoon te bezitten: ongeschoeide karmelieten kunnen het zonder dit moderne communicatiemiddel stellen. Zo werd aan Ambrosius geschreven om hem te vragen als tolk op te treden. Intussen bleef de zeeman Tu-fo-ling in voorarrest en de dode lichtekooi Marieke Plasmans lag in de ijskast van het Dodenhuis. Haar nek was gebroken. Het was duidelijk dat Ambrosius met grote tegenzin in de vunze moordzaak betrokken werd. We bezochten Tu-fo-ling in de gevangenis want, met veel ironie, had mijn chef me als adjunct-expert aangesteld. Een man in een cel is geen prettig gezicht maar de Chinees was gewoon meelijwekkend. Hij was klein van gestalte, miezerig gebouwd en hij droeg nog, naar het oud gebruik, twee zwarte vlechten op de rug.

Ik had Marieke Plasmans wel eens op het bureau gezien waar ze elke week voor het lichamelijk onderzoek moest verschijnen: een grote, brede, plantureuze blonde, altijd goedlachs en uitgelaten. Stellig een vrouw die haar klanten niet te kort zou gedaan hebben. Dat zo'n schraal mannetje dit monumentale vrouwmens zou afgemaakt hebben, leek me onmogelijk.

Ik hoorde Ambrosius de zeeman toespreken als ‘mijn zoon’ alhoewel niemand wist of hij christen was. Er volgde een lange conversatie tussen beiden waar ik voor schut bijzat.

Toen Ambrosius klaar was met zijn ondervraging, vertelde hij ons het verbazend en treurig avontuur van Marieke. Met weerzin beschreef hij het armzalig logies van de dode hoer. Er stond niets in de kamer dan een koperen bed. Toen de vrouw zich had uitgekleed, had ze zich op het bed geworpen en was met haar dikke nek op de koperen lijst van het bed terecht gekomen. Tu-fo-ling had een licht gekraak gehoord en de vrouw lag dood op de slordige lakens. Hij had haar niet aangeraakt, haar niet betaald voor onbewezen diensten en was gevlucht. Naderhand zei Ambrosius: ‘Ik geloof zijn verhaal.’

De gerechtsdienaar stond ons verwezen aan te staren. Hij moest beslissen of de Chinees voor de rechtbank zou verschijnen. We zaten in het kantoor van de gevangenisdirecteur en kregen een borrel. Op de binnenplaats liepen een veertig veroordeelden rond. Troosteloos in de weke winterzon. Tu-fo-

[p. 250]

ling was er niet bij. ‘Want ieder doodt, wie hij bemint’ dichtte Oscar Wilde in ‘Reading Goal’, maar de Chinees had ons goedlachs Marieke niet bemind, alleen begeerd en dat betekent niets.

Zo werd de van moord verdachte Chinees vrijgelaten, na de getuigenis van de ongeschoeide karmeliet, die dertig jaren in de wijngaard des Heren had gewerkt in China en die zichtbaar de last der wereld droeg op zijn magere, bruine schouders.

Een paar dagen later, toen ik langs de Schelde slenterde, zag ik het Chinese schip, met een opschrift dat ik amper kon ontcijferen als ‘De zoele zomerwind’, afvaren naar Canton. De bemanning was voltallig.

Later werd Marieke Plasmans begraven. Samen met mijn chef heb ik de begrafenis betaald. Ze kwam zelfs in de kerk en slordig zongen de priesters: ‘In paradisum deducant te Angeli’. In het Paradijs geleiden u de engelen. Dat had ze wel verdiend.

Vele jaren nadien heb ik, uit de krant, vernomen dat de Eerwaarde pater Ambrosius, vele jaren missionaris in China, godvruchtig in de Heer ontslapen was, een braaf en rechtvaardig man. Wat Tu-fo-ling over zijn akelig avontuur in onze hoerenbuurt in Canton heeft verteld, zal niemand ooit weten en het heeft, in feite, ook geen belang. Wat, voor mij, wel belang heeft, is het tafereel van die rubensiaanse lichtekooi die, vóór de spleetogen van die Chinees, zich de nek brak op de lijst van dat vulgaire koperen bed. En dan die bruin bespuugde voeten van Ambrosius.

Ik had aan dit kleine drama niet de minste schuld en toch achtervolgt het mij. Er is geen enkele bevrijding mogelijk dan het neer te schrijven. Schrijven is exorcisme, boze geesten verdrijven, zegt Van Dale.