Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 120

[p. 132]

Kroniek
Willy Spillebeen / Kitsj is a beautiful word

Patrick Conrad pp, 28 jaar jong, publiceert zijn verzamelde gedichten. Titel: Life on Stage. Renstal: Manteau. De twee andere poëtische luxepaarden van deze stal, Hugo Claus en Paul Snoek, waren toch een tiental jaartjes ouder voordat ze op dat idee kwamen. Vandaar dat ze niet de behoefte hadden om zo verkwistend met het (intussen duur geworden) papier om te springen als Conrad het doet. Tweehonderd tweeëntwintig pagina's telt zijn boek, maar de argeloze poëzielezer kan meteen door de bladzijden roetsjen. Er staan amper honderd pagina's gedichten in. Dit, overigens heel mooi uitgegeven, boek is dus wel erg opengewerkt, met veel blancobladzijden, veel bladzijden met citaten van veel auteurs, en ten slotte (of vooral?) veel pentekeningen van Conrad zelf.

Er is beslist een verband tussen de gedichten en de mooie, hoewel erg gelijksoortige pentekeningen van naakte, borstige en kuttige vrouwen die alleen of in het gezelschap zijn van een geklede man of uit de schedelpan van zo'n geklede man oprijzen. Allereerst is dit verband de erotiek, overigens het meest opvallende kenmerk van tekeningen én gedichten. Vervolgens ook het feit dat men noch in de tekeningen, noch in de gedichten op zoek moet gaan naar een betekenis. De tekeningen zijn lijnen, vormen; de gedichten zijn woorden, vormen. Nochtans zijn, dunkt me, de gedichten stukken complexer dan de tekeningen. En het komt me voor dat Conrads vroegere collages en tekeningen weliswaar in dezelfde sfeer vastzaten, maar toch ook veel complexer waren. Men kan stellen dat gedichten én tekeningen mooi zijn zonder meer, mooi aan de oppervlakte (wie zou gaan interpreteren zou ze misschien grof of obsceen kunnen vinden, maar m.i. mag hier niet worden geïnterpreteerd).

Patrick Conrad vormt in zijn poëzie een starre, hypergeraffineerde en decadente wereld met woorden die mooie, nutteloze, archaïsche dingen noemen. Hij brengt ze a.h.w. samen in een collage die dan bestaat uit diverse taalfragmenten, o.a. Engelse teksten die plots in een Nederlandstalig gedicht opduiken. Er is nergens een aanwijzing waarom dit gebeurt: je moet deze poëzie ondergaan als een sfeer, je laten wegglijden in de bloemen, met de geuren communiceren, maar tegelijk ook moet je de vage verrotting

[p. 133]

ruiken en zul je walgen van het teveel van geuren. Conrads poëzie heeft geen inhoud, wil ook geen inhoud hebben; ze is enkel vorm, omhulsel, taallichaam dat bestaat uit associatieve woorden, vaak assonanties en alliteraties. Een door bloemen overbloeide put. Neen, zelfs dat niet, want een put suggereert diepte. Het deksel van een niet-bestaande put. Conrads gedicht klinkt meestal erg mooi, bevat vaak vondsten, maar doet nog vaker opzettelijk gezocht aan: de taal werd ter wille van de klanken of wanklanken uitgekozen. Conrads taaltechniek bestaat erin dat hij op diverse niveaus werkt. Hij laat zich daarbij nagenoeg uitsluitend leiden door het klankenspel en bekommert zich niet om de betekenis of het niveau van zijn taal. Zo doet zijn gedicht dan tegelijk plechtig en triviaal aan, slaan de woorden (associaties) allitererend over naar uitersten of tegengestelden. Dit is natuurlijk geen vondst van Conrad alleen: wie het werk van Hugues C. Pernath en vooral van Hugo Claus naast Conrads gedichten legt, stelt vast dat Conrad herhaaldelijk en bewust hetzelfde ritme en dezelfde stem nabootst. Zijn werkwijze om woorden klankassociatief vanuit diverse taalniveaus bijeen te brengen refereert wel heel sterk naar Claus. Conrad gebruikt zelfs vaak een Clausiaanse woordenschat, vooral in zijn latere gedichten.

Toch is Conrad in vergelijking met bijv. Claus een volkomen anders gesnaard dichter. Hij zit vast in het formele en komt daar nauwelijks of nooit uit los. Eigenlijk heeft Conrad geen problematiek; hij is een typisch vertegenwoordiger van een decadente kunst: knap, zelfs uitzonderlijk begaafd wat betreft taalgevoel en -techniek, maar leeg. Hij heeft geen onderwerpen, niets dat van hém is. Hij bootst na. Hij leeft in en schrijft over decors. Aanvankelijk zocht hij het in een soort woordascese vol suggestiviteit: ‘een bloem die sterft: / een ogenblik / een eeuwigheid.’ Zijn vroegste, meestal zeer korte gedichten waren duidelijk Japans van inspiratie - dat was het fin-de-siècle overigens ook - en zijn tekeningen uit deze periode sloten daarbij aan. Een hai-ku als de zoëven geciteerde kan natuurlijk heel wat oproepen, al valt erg moeilijk te vertellen wát. Zo zou men trouwens nagenoeg al Conrads poëzie kunnen noemen: verkernd, geheimzinnig, flonkerend-mooi en tevens koud, gevoelskoud. Aanvankelijk suggereerde Conrad blijkbaar het tot de essentie teruggebrachte, al kan men zich wel de vraag stellen of er eigenlijk een essentie aanwezig was. Het leken (en lijken ook later) aforismen zonder betekenis, vonken die een onbestaand, koud vuur suggereren. Verkernde schoonheid. Motiefwoorden waren toen: koude, juwelen, ijs, scherven, edelstenen, kei, tempel, pelsen, rijke stoffen die alle wezen op verstarring, stilstand, bloeiende dood, misschien een verbloemde wanhoop, in ieder geval een wat trieste weelde. De werkelijkheid kwam

[p. 134]

slechts over als barok, weelderig, overgeësthetiseerd, daarom ook verziekt en decadent. De sfeer van Conrads poëzie deed (en doet nog steeds) Baudelairiaans aan, maar zonder diens mystiek van het afgrondelijke en het kwaad. Conrad heeft bij Baudelaire slechts de kunstmatigheid geleerd en alles wat natuurlijk was erdoor vervangen. Conrad heeft geen werkelijkheid, maar een samenraapsel van dingen, juister nog van vormen voor dingen. Ze roepen alleen een sfeer op, een decor. Daarom allicht doet deze poëzie koud aan als edelgesteenten of metalen, is ze namaak, kitsj, ‘katoenen bloemen’, ‘een moesseline menigte’, ‘papieren licht’... Tragiek is er wél in aanwezig, maar dan áchter de woorden. En a.h.w. ondanks de dichter. Conrad moffelt trouwens alles weg onder bloemenslingers die dan nog van stuc of namaakbloemen zijn. Fin de siècle, art nouveau, Jugendstil, maniërisme. Aubrey Beardsley, de jong gestorven Engelse tekenaar en illustrator o.a. van Oscar Wilde's Salome, is niet zo ver, ook niet van Conrads tekeningen met de uitgerekte naakten (Beardsley kleedde ze nog met slepende gewaden, met tragische kapsels en pauweveren; hetzelfde doet Conrad trouwens op de voorflap van Mercantile marine engineering. De Galge 19, 1967). Eigenlijk poogt Conrad nergens aan de decadentie te ontsnappen, hij wentelt zich integendeel in alles wat maar enigszins maniëristisch is, stapelt assonanties en alliteraties op elkaar, gradaties van taal incluis. Hij wil nergens aan ontsnappen omdat hij nergens iets mee schijnt te bedoelen. Dit milieu van salons, boudoirs, interieurs, wachtkamers, stereotiepe tuinen, ‘villa's vol pauwen, vol klokken, vol vogels’, waarin ‘de bloemen versierde geslachten’ zijn lijkt het element van de hyper-geciviliseerde, hypersensibele Patrick Conrad.

Misschien slaagt Conrad er ooit in uit deze wereld van decadentie, die uiteindelijk verstikkend moet worden, te ontsnappen. Zijn later werk 11 sad songs for Edward Kienholz is veel agressiever dan het vroegere. Het doet qua woordrijkdom nog even decadent, zo mogelijk zelfs nog geraffineerder aan, al is de invloed van Claus nu wel heel duidelijk geworden. Conrad wil dit blijkbaar niet eens verbloemen: het motto boven 11 sad songs for Edward Kienholz luidt: ‘Geboorte en dood: theater’ uit Heer Everzwijn van Hugo Claus. Nu evenwel wordt Conrads pessimistische levenshouding (of levensvorm) minder duidelijker en blijkt zijn esthetica te bestaan uit het inkleden, mooi maken, esthetiseren van alles wat lelijk en vies is of lijkt. In een verdere cyclus SS 72 is niet meer spreekt hij zelfs duidelijk en verwijzend naar een reële, zelfs existentiële inhoud, zijn dubbele houding tegenover het leven uit: ‘en steeds met de kracht van een oeroude leugen / haat en aanbid ik de pracht van het bed / waarin Het gebeurde.’ En in een volgend gedicht: ‘op je bedouwde (sic W.S.) lippen zwellend en zwij-

[p. 135]

gend / het wildvreemde woord: liefde. / Want verslonden word ik door deze groeiende ziekte.’ Later danst hij zelfs ‘dronken en dreigend / de dood de deur uit.’

De verzamelbundel Life on Stage van Patrick Conrad is één beroezing aan de schoonheid, die hij blijkbaar in de vrouw én de erotiek belichaamd ziet. Met de latere gedichten suggereert hij echter dat hij zijn wereld van enkel vormen van nu af aan wel eens - in later werk? - zou kunnen uitdiepen. Met de vroegere gedichten bewijst hij dat hij een eigensoortig dichter is, moeilijk te situeren in de poëzie van na 1950, al is hij in vele opzichten schatplichtig aan de Vijftigers. Hopelijk schrijft hij van nu af gedichten over datgene wat achter de façade vol mooie, nutteloze en archaïsche dingen ligt: zijn onmacht om de werkelijkheid te benaderen; over wat achter die vermaskeringstendens verborgen wordt: zijn angst. Misschien slaagt hij er nu in die angst onverbloemd tot uiting te brengen. Dan zou de uitgave van de verzamelbundel zinvol blijken te zijn, als de balans van een jong dichterschap.