Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 757]

Luc Vanhaecke / Ik kwam eens naar de vogeltjes kijken

‘Vader en moeder zijn niet thuis’, zei het oudste meisje dat opengedaan had, ‘maar ze zullen niet lang wegzitten. Kom binnen.’

Ik durfde, omdat er niemand anders thuis was en zij dus eigenlijk de vrouw des huizes was, niet weigeren, maar besloot, zogauw ik de hall door was en de openstaande tuindeur zag, door te lopen, zodat ik tenminste in de buitenlucht niet het idee zou hebben in andermans huis te zijn binnengedrongen.

Buiten zat nog een meisje samen met een broertje dat een beetje vuil was in de zandbak te spelen.

‘Ik kom eens naar de vogeltjes kijken’, zei ik, enerzijds om een excuus te hebben voor het feit dat ik zo snel doorgelopen was, en anderzijds om tegen het andere, het jongere meisje, een aanknopingspunt voor een gesprek te hebben.

Het jongere meisje begon direct enthousiast te praten over de vogels die hier in de bomen zaten, merels en lijsters, zoals overal natuurlijk, alhoewel er hier, zo zei ze, niet veel waren (het huis was omringd door dennebomen), iets verderop waar een pad was zaten er meer.

Langs dat pad durfde ze 's avonds als het donker was eigenlijk nooit goed gaan, naar de kruidenier of de bakker, zij wel, maar het andere meisje dat bij haar was nooit, dan floot ze in het donker en dan zag je de konijnen wegrennen maar dan kwamen ze meestal toch goed thuis. Eenmaal waren ze aangesproken-

Hierop nam het oudste meisje, het meisje dat opengedaan had, het woord en vroeg iets over de school waar ik net zoals haar vader (hij was leraar geschiedenis) les gaf en welke les ik daar wel gaf.

Ik antwoordde ontwijkend, omdat ik daar nu liever niet op wou ingaan en vroeg iets over de zandbak, waar meer zand naast dan in lag.

‘Vader zou er eerst een visputje van maken’, zei het oudere meisje autoritair. Ze sneed hierbij haar jongere zusje, die eerst wilde antwoorden, brutaal de pas af. ‘...Maar hij was bang voor het jongste kindje - als dat zou verdrinken...’, zei ze.

Ze kende een leraar die een kindje had dat in de visput verdronken was,

[p. 758]

‘en als dat zou gebeuren, dan zou je daar toch wel je hele verdere leven ongelukkig om zou zijn hè’, zei ze.

Ze keek met een zeer ernstig gezicht, wat wonderbaar bij het grote hoofd en de zeer groot gevormde oogschellen paste, zodat ze daarbij iets van een vis had, maar ook iets van het brute, het volkse, zodat men daarbij aan een zeer oud archetype moest denken.

Het effect van deze met zoveel ernst gezegde woorden was onder meer dat hierdoor bij de toeschouwer een gevoel van travestie geschapen werd, alsof men daar een door het leven gerijpte oudere vrouw voor zich zag zitten die inderdààd een kind verdronken had in een vijvertje waar het maar met zijn voetjes in mocht lopen en waar het, in een onbewaakt ogenblik, het hoofdje vooruit, toch nog ingevallen was.

Wat kon men bij het horen van zoveel ongeluk anders doen dan voor zich uit naar een punt op de vloer kijken en een paar keer zeer verveeld ‘ja, ja’ knikken?

Eigenlijk in de lijn van het gesprek liggend, en in de lijn van haar ernst (die ik in de grond niet graag had, want veel liever maakte ik een ongecompliceerd praatje over de vogeltjes en bang-zijn in het donker met het andere meisje) stelde ze voor naar het gebouw achter in de tuin te lopen.

Dat gebouw, slechts door een zeer gemakkelijk opzij te schuiven schuifraam van het groen van de tuin gescheiden, bestond uit een grote ruimte, enkel gebroken door de aanwezigheid van een massieve antieke Vlaamse schouw, daar in het midden van de ruimte opgetrokken. Het was het derde huis van de familie en fungeerde, in afwachting dat de kinderen groot en getrouwd waren, als expositieruimte en als werkruimte voor meneer, waar deze, de momenten dat hij geen les had, wegkroop, ‘om rustig en ongestoord aan zijn geschiedenis te kunnen werken’.

Dat laatste bestond dan uit het leveren van een aantal historische bijdragen in allerlei vaag gesubsidieerde folkloristische blaadjes en kringetjes, deels in eigen beheer, echter onbegrepen door de heren professoren die aan zijn geschriften - die aaneenhingen van de cijfertjes en de voetnoten - blijkbaar geen boodschap hadden.

De trots van de vader (en dus ook van de dochter, zoals bleek) waren echter de kunstschatten, uitgestald in de ruimte achter de tuin. Men zag er onder andere: wierookvaten op een zwarte stok als meegedragen in begrafenissen, incunabelen waarvan de accolades in de rand door een subtiel aanbrengen van twee puntjes (in elke krul één) omgetoverd waren tot borsten, zwarte madonna's waarvan de verf afgebladderd was en het hout gerot zodat ze moesten gesteund worden met stangen als in een museum, potscherven en terracotta's, allemaal gejat en meegebracht uit Spanje lang

[p. 759]

voordat iemand eraan gedacht had dit soort dingen te jatten en te verzamelen, echter allemaal zonder veel smaak bijeengebracht en daar ietwat willekeurig en lukraak neergezet.

Er was ook modern werk: geen belegger weet zijn eieren veilig in één en hetzelfde mandje.

Er was een Luc Peire, een wit bakje waarin vier gelijkvormige schotjes pasten en waarbij men - zocht men hardnekkig naar een bestemming voor het ding - hooguit aan een vogelkooi denken kon, waarin schotten geplaatst worden om de poppen van de mannen te scheiden, maar waar - daartoe was de afstand tussen de schotten te klein, enkel een duim dikte - geen vogel, hoe klein ook, tussenging.

Het principe was, zo had de vader mij nog verteld, afkomstig van een Zweed die er 500.000 fr. of misschien wel 5.000.000 fr. voor gevraagd had, maar Luc Peire had het, omdat het een vriend was, voor 5.000 fr. in elkaar kunnen timmeren.

Ik kom nu, zonder over de andere kunstschatten noch over de structuur van het gebouw zelf uit te weiden (dat door een zeer bekend architect ontworpen was, die er elke keer dat hij was komen kijken 50.000 fr. voor gevraagd - en gekregen - had en waarbij ze eigenlijk nooit goed geweten hadden of dat nu de prijs was of dat hij vergeten was dat hij het al de vorige keer gevraagd had) snel tot de aanleiding van dit stukje.

We bleven in de loop van de rondgang, die de dochter op dezelfde gehaaste manier als de vader met mij maakte, een ogenblik staan voor een schilderij waarop ook zij, als kind, afgebeeld stond, en wat ik vroeg eens beter te kunnen bekijken.

Het leek me (ze stond tussen een mij onbekend ouder broertje en het veel jongere zusje van daarstraks) op het schilderij een aardig en aanhankelijk kind, en ook de schilderes moest door haar spontaniteit getroffen geweest zijn, want ik lette erop dat de twee andere kinderen op het schilderij met veel minder betrokkenheid, met veel minder directheid weergegeven waren. Ik zei het haar, dat ik haar tekening de mooiste vond, en ik lette erop dat ze er eigenlijk al te oud voor was om mijn opmerking zonder enige inzet van trots (ik wist niet of ze zo'n opmerking nu aardig of vervelend vond) te kunnen verwerken.

De andere schilderijen van de dame vond ik niet zo goed, zei ik, ik vond ze wat krampachtig.

Toen dan de vader en de moeder thuiskwamen, stapte ze meteen op haar vader toe, waar ze blijkbaar een gemoedelijke en kameraadschappelijke verstandhouding mee had, dat merkte ik aan de vertrouwelijke fluistertoon waarin ze zich licht en vlug met hem onderhield, en die in duidelijke tegen-

[p. 760]

stelling stond tot de merkbare gespannenheid waarin de echtgenoten zich ten opzichte van elkaar gedroegen.

De vader zou wel, zo dacht ik, zo gauw hij met zijn dochter klaar was, een woord of opmerkingetje voor mij gereed hebben, zodat ik mij zou kunnen verontschuldigen voor mijn komst, die niet met een bepaald doel geweest was, alleen maar even langskomen terwijl ik (zo nam ik mij voor te zeggen) toch in de buurt geweest was.

Hij begroette mij echter, nadat de moeder met de kinderen in de keuken verdwenen was, heel anders dan ik mij voorgesteld had. Hij klopte mij niet enthousiast op de schouder zoals hij gewoonlijk deed als hij maar het zicht van mij kreeg, praatte niet over het onderwijs en de professoren die hem van de roem afhielden, maar hij probeerde mij - onder voorwendsel dat ik ongelegen kwam of dat ze bezoek verwachtten - zo gauw mogelijk naar de deur te loodsen.

Ik liep, zo gauw ik dat eenmaal begrepen had, snel tussen de twee stenen engelen die bij de deur opgesteld stonden door, dankte en stapte gehaast het tuinpad af, besloten mij daar niet meer te laten zien.

Volledigheidshalve - en dit in tegenstelling tot het voornemen dat ik gemaakt had - moet ik de lezer hier echter van mijn volgende bezoek, veertien dagen later gemaakt, en dat in zijn huis in de stad plaatsvond, berichten.

‘Was het waar’, zo vroeg de man mij, zo gauw ik zijn woonkamer betreden had en moeder en kinderen opnieuw in een zijkamer verdwenen waren, ‘dat ik zijn dochter tijdens onze rondgang gezegd had, dat ik de tekeningen van de dame krampachtig gevonden had?’

Ik antwoordde bevestigend, een beetje verbaasd dat ik over een zo gratuïte gedane uitspraak tegen een kind over daarbij nog zoiets vrijblijvends als een schilderij rekenschap moest geven.

‘Waar haalde ik dat toch uit’, zo vroeg hij mij, iets onder zijn woede pratend, en het leek wel of zijn stem daardoor iets vertrouwelijks had: wist ik dan niet dat de vrouw die dat schilderij gemaakt had een Italiaanse was, een kunstenares, dat de man en de vrouw vriènden van hem waren?

Het zou iets anders geweest zijn, zo voegde hij daar nog aan toe, als ik dat nog tegen hem gezegd had, maar tegen zijn dochter. Zij was het die het choquant gevonden had, niet hij.

Ter illustratie van zijn woorden en ten bewijze van mijn ongelijk wees hij naar een schilderij dat voor ons in de kamer hing, van dezelfde dame: een naakt van de rug gezien, twee armen, de schouderbladen dicht bij elkaar gedrukt.

‘Krampachtig,’ zei hij, ‘dat is toch niet krampachtig.’

[p. 761]

Ik volgde de uitvallen van zijn pijp die zoals een miniatuur haasje elke keer van een valse start teruggeroepen werd.

Omdat er zich eigenlijk geen ander woord in me wilde vormen, en ook omdat ik nog steeds niet de vergaande perversie van het woord krampachtig wilde inzien, antwoordde ik: ‘Het is misschien gek, maar ik vind het nog steeds krampachtig.’

Het leek wel of de vrankheid van mijn antwoord hem het rood naar de kop deed stijgen, maar hij bedwong zich en liet mij gekalmeerd uit.

In de momenten van het heel langzaam naar mijn fiets toelopen zag ik nu heel duidelijk de dikke lippen en de iets gewrongen trek om de mond van het meisje voor me. Dat had hij me dus verboden uit te spreken, en ik dacht met iets van weemoed aan het beeld op het schilderij wat hij ondanks kunst, geld en relaties toch niet had kunnen bewaren.