Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 119

[p. 522]

Jacques Hamelink / In de hersenfabrieken

Territoria

De onbegrensdheid van deze gebieden. Een feit waarvoor niemand hier zich interesseert. Het is waar dat men de verbazing niet kent. Men heeft die uitgebannen door hem produktief te maken.

Men werkt in deze laboratoria aan de toekomst, hetgeen ze een droomachtig, voorlopig karakter geeft. Psychische centra. Hun architectuur? Die van het toeval, geen verband met het landschap.

In deze centra schept men ruimte, niet de ruimte waarin men uit volle borst ademt, een chaotische soort, een holle uitgestrektheid die nergens heen lijkt te leiden.

Overal, voelt men, wordt op verbeten wijze in dag- en nachtploegen aan het onderzoek gewerkt, aan de uitvinding van een of andere filosofische steen. Ondanks de schijnbare verwardheid der mededelingen beheerst een bovenmenselijke gecoördineerdheid de verrichtingen, alsof een Alziend Oog controle uitoefent.

Een voorzorgsmaatregel: men is niet op de hoogte van elkaars prestaties, vorderingen, tegenslagen, die tenslotte altijd op hetzelfde uitdraaien: de radicale domesticatie van de utopie.

[p. 523]

De observatiekamer

In de observatiekamer, die het midden houdt tussen een stationsemplacement en een betonnen fabriekshal, is men schuldig. De betrokkenen zijn hiervan volledig doordrongen. De aard van de schuld, vaak zeer samengesteld, moet enkel nog worden ontcijferd. Aan de muren hangt van iedere patiënt een zogenaamde schuldtabel, die door hemzelf wordt bijgehouden. Zelfwerkzaamheid vergroot het verantwoordelijkheidsgevoel.

De patiënten hebben voor de eigen en voor elkaars schuldtabellen de grootste belangstelling. Vergelijking van de schuldtypes, van de samenstelling ervan, werkt vaak zeer verhelderend. Toch zijn er patiënten die hardnekkig blijven beweren dat de schuldtabel die hun naam vermeldt geen betrekking heeft op hen maar op een wildvreemde, met wiens gedachtenkronkels ze niets gemeen hebben.

Men schrijft deze gevallen toe aan psychische remmingen en behandelt hen daarvoor in de ontremkamer. Het merendeel evenwel slaagt erin hoofd- en subsoorten van zijn schuld te achterhalen. Een van de opmerkelijkste resultaten van de behandeling in de kliniek is dat die altijd na enkele dagen met succes bekroond wordt.

‘In feite’, zo vertelde een der psychici me, ‘gaat het er hier om een herinneringsproces op gang te brengen, wij hebben daarin uitsluitend een functie als coördinators. Wij dragen wat suggesties aan die het proces bespoedigen.’

Wanneer de gordiaanse knoop van de schuld ontward is is de patiënt een ander wezen geworden, slechts uit zijn monotone spraak en vergrote pupillen valt af te leiden wie je voor je hebt. Hij doorgrondt nu de situatie waarin hij zich bevindt. Hij weet wat hem heeft doen falen en is voortaan een rots van betrouwbaarheid, standvastigheid. Hij gaat terug naar het quarantainestation en passeert daar de tijd in bed met onder andere het schilderen van mondprenten, in afwachten van zijn uitkeuring.

‘Dit alles’, zo zei de arts me, ‘kan alleen bereikt worden door de patiënten onmiddellijk nadat bepaalde symptomen aan het licht getreden zijn te isoleren, schuldig te verklaren en te vonnissen.’

‘Het individu’, zo zei hij, ‘kan niet dan onder een zekere druk tot de waarheid gebracht worden omtrent zichzelf en zijn functioneren binnen de gemeenschap.’

Men beschikt voor dit doel over de meest verfijnde gesprekstechnieken in de observatiekamer. Het komt voor dat een

[p. 524]

ex-patiënt opklimt tot de rang van psychicus. Deze ‘verontschuldigden’ zijn niet deskundiger of taktvoller in het losmaken van het schuldcomplex maar hebben dikwijls een gevoelsmatiger dus dieper inzicht in het wezen ervan dan de ‘schuldloze’ psychici, die geregeld de rol van de meest uiteenlopende soorten schuldigen op zich nemen en via deze praktische studies, onder leiding van verontschuldigde collegae, een steeds fijner orgaan aaankweken voor de specifieke angsten en weifelingen van het schuldige individu.

[p. 525]

Dromers

Degenen die hun schuld niet weten te achterhalen of zelfs iedere schuld afwijzen zijn er rampzalig aan toe.

Ze worden ‘dromers’ genoemd en leggen inderdaad een ongebreidelde lust tot slapen aan de dag. Zij verhuizen naar de ontdroomkamer.

De behandelwijze is eenvoudig, klassiek. Men bevestigt aan hun hoofd een apparaat dat na het inslapen onmiddellijk iedere, ook de geringste droomactiviteit registreert. Het apparaat is verbonden met een elektrode die automatisch in werking treedt.

De dromer ontwaakt door de stroomschokken die zijn hersens lijken te vernietigen. Ik zag ettelijke van deze dromers met het schuim op hun mond in bed liggend, slaand met armen en benen.

Bij de mannen onder hen ontstaan dan tevens vaak erecties die merkwaardig snel tot zaadlozingen leiden. Deze gaan met hevige pijnen gepaard en komen geheel buiten hun wil om tot stand.

Na enige weken wordt de droomactiviteit minder, tenslotte verdwijnt hij. De ex-dromers slapen nu droomloos. Zij vormen evenwel een nog lange tijd nauwlettend en argwanend in het oog gehouden groep. ‘Het hoofd van dromers is een onpeilbare put,’ zo gaf een van de operators mij toe, ‘ze stellen ons vaak voor verrassingen. Het vluchten in dromen is een oud aanwensel dat pas over enige tijd geheel tot het verleden zal behoren.’

Nadat de delinquenten ontdroomd zijn komen ze amper meer uit bed. Ze slapen in boven elkaar geconstrueerde kribben langs de wanden van het quarantainestation. Overal kom je ze tegen. Je struikelt bijna over ze. Ze maken een levenloze indruk en laten het hoofd hangen. Als je ze met een speld in de arm prikt volgt geen reactie. Ze slapen met de ogen open en lijken meer dood dan levend. Hun huid is verflenst, perkamentachtig.

Je kunt zien dat ze leeg zijn, ijlhoofden.

[p. 526]

Leugenzieken

Een bepaald gedeelte van de patiënten lijdt aan de zogenaamde leugenziekte. Deze lieden zijn in staat te simuleren wat ze willen, hetgeen vaak pas na vele proefnemingen tot hun ontmaskering leidt. Ze geven ook dan geen krimp maar gaan gewoon door met het afleggen van leugenverklaringen en doen zich onveranderlijk voor als de trouwste aanhangers, ja als steunpilaren van de heersende denkbeelden.

Ze vormen een der interessantste groepen en verhuizen van de ene afdeling naar de andere. Biologen, genetici en artsen hebben de grootste belangstelling voor ze.

De gangbare opvatting is dat een hevige angst voor de werkelijkheid hun psychische reacties in de war gebracht heeft.

Eenmaal ingespoten met waarheidsserum zijn ze zeer handelbaar. Ze blijken doorgaans laffe realisten, niet in staat tot het volgen van een idealistische of abstracte uiteenzetting. Geef hen evenwel een kleine dosis van een angstpreparaat, leid hen de executieruimte binnen en hun reacties veranderen ingrijpend.

Ze spreken op delirante toon, krassen met hun nagels tegen de wanden, rukken aan hun baard, kortom gedragen zich uiterst pathetisch.

Sommigen vervallen daarbij zelfs in spookachtig aandoende religieuze vervoeringen. Zij die zover raken zijn verloren. Hun geestesziekte wordt met medicamenten tot stilstand gebracht. Men ontslaat hen.

[p. 527]

De fotografiekamer

De fotografiekamer is een van de ruimten die de patiënten het meest vrezen. Nog meer dan de executieruimte, waar men immers uit zijn lijden verlost wordt.

Men wordt er naakt binnengeleid. Het lichaam wordt, na ingespoten te zijn met contrastmateriaal, met radiumlicht afgetast naar de kiem van de ziekte, naar onder de bewustzijnsdrempel liggende abcessen, sedert lang tot staan gekomen of nog in beweging zijnde psychische invasies, spontane vervormingen van de gedachtestof.

De hoeveelheden radium worden langzaam opgevoerd. Reeds na de eerste twee, drie bestralingen wordt de huid van de patiënt rood en schilferig. De patiënten schrijven dit toe aan de fosforproeven die ze elders ondergingen.

Hun armzalig beetje geslachtelijkheid met hun handen beschermend wankelen ze tussen bewakers terug naar de ziekenzalen, in de hoop eens ontslagen te worden en stamvader te zullen zijn van een groot geslacht. Een zo goed als onuitroeibare droom, die nooit bewaarheid zal worden. Ze zijn ongeschikt gemaakt voor de procreatie.

Steriliteit is een van de bijverschijnselen van dit onderzoek.

Hels is de pijn die men voelt bij het weer in beweging komen van langgeleden afgesloten zijnsfasen, bij het losraken van oude bewustzijnsstromen.

‘Ik had het gevoel’, zei me een man wiens haar wit geworden was nadat hij voor de eerste keer een halve minuut in de fotografiekamer had doorgebracht, ‘dat mijn hersens in guirlanden om mijn hals gedrapeerd lagen en dat de ijskoude krampen geen ogenblik meer zouden ophouden.’

Toch klampte ook hij zich angstvallig vast aan een uiteindelijke genezing. Een fictie. Niemand doorstaat de fotografiekamer.

De fotografiekamer is een woestijn binnen vier muren, een zwarte blikseminslag.

[p. 528]

De waankamer

De waankamer omschreef men mij als een homeopathisch middel.

Men verblijft er, afhankelijk van zijn gesteldheid, een paar dagen of vele jaren.

De wanen zijn er zo kunstig nagebootst en worden zo gespiegeld dat men ze, als toeschouwer, werkelijk gelooft. Alles is er bij de waan die op dat ogenblik behandeld wordt aangepast. Natuurlijk behandelt men niet alle afzonderlijke waanvormen maar slechts de paranoïde, de schizofrene, de manisch-depressieve en de hysterische wanen.

Een man die voortdurend decapitatie vreesde werd er tijdens mijn bezoek onder een kleine guillotine geplaatst. Hij was al vele malen onthoofd en zou, naar men me verzekerde, voor hij ‘waanvast’ was nog vele malen onthoofd dienen te worden.

Toen ik zijn van doodsangst vertrokken gezicht wat beter bekeek bemerkte ik dat het een sterke gelijkenis met het mijne vertoonde: men vertoeft niet vrijblijvend in deze ruimte.

De patiënten die de waankamer doorstaan mogen voortleven in de werkelijkheid. Ze injecteren zichzelf. Als een triomfantelijk staaltje vertelde de behandelende geneesheer me dat ze meestal spoedig eigener beweging ‘van dat balanceren op een hoop sintels’ naar de waankamer terugkeren.

[p. 529]

De machines op de Vervelende Vlakte

Ik heb nog niets gezegd over de machines op de Vervelende Vlakte, die met mens gevoed worden. Men is er tamelijk zwijgzaam over, ofschoon het proefstadium al vrij lang achter de rug moet zijn (toch treden er nog geregeld mankementen, verstoppingen, klonteringen op in de transformators. Enerzijds is de exploratiedrang onbeperkt, anderzijds de aandacht voor de technische perfectionering der vindingen vrijwel ondermaats).

Men is zeer trots op het bereikte en zinspeelt als de machines ter sprake komen op een nieuw stadium in de ontwikkeling van de technologie.

Deze machines ontvangen hun voedsel gezeefd en nemen het op via nog fijnere zeven en capillaire systemen. Het voordeel van deze nieuwe energiebron is de goedkoopte en de onuitputtelijkheid van de ervoor benodigde grondstof.

Overwonnen volken komen in hun geheel als stroop op de Vervelende Vlakte terecht. Een begrip als geboortebeperking is hier onbekend.

Er worden zelfs via geleide teeltkeuze een aantal speciale en bijzonder goed voldoende rassen gekweekt.

Mijn weerzin verbergend hoorde ik de uiteenzetting der ingenieurs aan over de omzetting van het menselijke, over de inbouwhomunkel, het in andere banen leiden van het protoplasma.

‘Uw vinding blijft een machine’, wierp ik ten slotte tegen. De ingenieurs lachten wellevend terwijl de cijfers versprongen in hun uit kubussen samengestelde hoofden.

‘Wij dienen te denken aan de toekomst’, zeiden ze, ‘om voort te bestaan moet men bereid zijn zichzelf in de huidige bestaansvorm op te heffen.’ Niettemin staan vrij velen hier vreesachtig tegenover de molochs op de Vervelende Vlakte. Anderen rijden er op vrije dagen heen in hun ijzeren karren en juichen en salueren zogauw ze de door kolossale plastic buizenstelsels geleide voedingsdrab naar de zwarte stampende gevaarten zien opstromen.