Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 653]

Lodewyk van Haecke / Pietje de Dood

Er was eens te Rousselare een zeker Jan. Eens ging Jan te voete naer Meenen. Gekomen aen den Aep (dat is een gehuchtje langs den steenweg op een kwartier gaens van Rousselare) sprong Jan over den dyk in een bosch, ik weet niet waerom. Jan ging een twintig stappen diep tusschen het geblader, toen hy al met eens verschoot om dood te vallen. Wat mogt hy daer gezien hebben? om alzoo te verschieten? Tegen eenen boom, op vyf stappen van hem, zag Jan een schrikkelyk mager ventje zitten. Met een potlood schreef en vreef het gedurig op een doodversleten boekske. Het was Pietje de Dood. Geirne genoeg had Jan gevlugt van schrik, maer precies van schrik kon Jan niet vlugten. Daerby, Pietje, iets hoorende naest zich, had omgekeken, en Jan ziende, riep het hem, zeggende: Vriendschap, kom maer hier! Al bevende kwam Jan by Pietje de Dood. Hy had fraei¹ een lachend aenzigt aen te doen en een mondje te trekken als een knopgatje, om alzoo zyn schrik te verbergen, Jan beefde als een riet. En geen wonder, immers hy stond daer flakke² voor Pietje de Dood. Pietje de Dood was mager als eene afgezogene graet: zyn doodshoofd was tot op het been versleten, van danig peizen wien het dagelyks stekken³ moest. Twee reken witte tanden blonken als zilver in zyn ontvleeschde bekkeneel, wer tusschen het een kort pypken hield, waeruit het lustig rookte. Die rook klom in hemelblauwe krinkelwolken gestadig uit zyn pypken op, en in dien rook kon Jan in doorluchtige letters lezen: Zoo vergaet het leven. Van op de breede schouderplaten van Pietje de Dood hing een mantel die tot beneden zijn scherpe knien zonk. Wel van duizend verschillige stukken was die mantel te zamen genaied. Purper fluweel, van keizerlyk gewaad, en grauwe vodden van bedelaersvesten, zyden stof van groote damen mantels en katoenen lappen van arme oudewyvekensroks, bloedrood laken van kardinalen mantels, en grof sergie goed van soldaten uniforms: uit dat alles was Pietje de Doods mantel geweven; immers als algemeene erfgenaem dezer allen, was het met hunne overblyfsels vertrokken en het maekte er dagelyks gebruik van. Onder dien mantel kon Jan de ribben van Pietje tellen, die rondom zijn lyf lagen als de latten eener vogelkooi. Met afschrik bemerkte Jan dat Pietje de Dood noch hert noch ingewanden had, en alzoo verstond hy

[p. 654]

hoe de dood met niemand medelyden heeft. Allen oogenblik keek Pietje de Dood op zyn uerwerk, want allen oogenblik moest het ievers eenen mensch gaen stekken. Het was een schoon kostelyk uerwerk, dat iemand van Brussel onlangs in Italiën gekocht had. Op den voorkant was een uerwyzer, een minuetwyzer en een sekondewyzer; al achter stond het portret van smous⁴ Garibaldi tusschen twee truweeltjes. Pietje de Dood had onlangs dat uerwerk gelympt in een sterfhuis te Brussel en het droeg het nu, aen een zwart riemtje, dat aen twee zyner afgepeuzelde ribben vast lag. Boven zyne rechtere eupe⁵ had Pietje de Dood eene schoone gulden snuifdoos zitten, ook een stuk van familie, maer Jan kon niet raden van waer zy mogt komen. In die snuifdoos bewaerde Pietje banst⁶ met een vuerkei. Immers toen het des nachts iemand onverwachts moest pakken, op wiens kamer geen nachtlichtje brandde, zoo aenstak het licht met dien vuerkei tegen zyn drooge borstgraet te kloppen. Telkens dat Pietje de Dood maer roerde, maekte het een dof gedruis als een mande drooge okkernoten, en het kraekte gelyk een kater. Toen Jan dat al zag, wierd hy van langs om benauwder. Doch Pietje de Dood had hem geroepen en het vroeg hem nu den naesten weg naer Rousselare. - Jan dacht by zyn eigen: ik zal trachten wel te staen met Pietje de Dood en styf beleefd te zyn. Ook antwoordde hy spoedig, met zyne klak af: Petrus, (want hy durfde geen Pietje zeggen) gy neemt den steenweg, gy slaet in op uwe regtere hand, Petrus, gy gaet altyd regt uit, Petrus, en gy zyt er, Petrus, gy kont niet missen, Petrus.

Alzoo sprak Jan beleefd de Dood aen, gelyk al deze die de Dood van by ziende, de zelve eerbiedig en voorzigtig handelen uit hoop van ze te ontsnappen, en die er mede spotten als zy eene goede gezondheid genieten en zich verre van de Dood denken, die hun nogthans op de hielen zit. Inwendig dacht Jan geheel anders, en had hy maer gedurfd, hy had Pietje de Dood eenen voet onder zynen pannenlatten broek gegeven, en gezeid: Ga, riek het waer Rousselare staet, en zoo gy regt uit gaet, dan loopt gy met uwe kerkuilmuile flakke daer in.

Allengskens verstoutende en door de nieuwsgierigheid aengeprikkeld, vroeg Jan aen Pietje de Dood wat het te Rousselare ging verrigten? - Wel, zegde Pietje, ik moet er daer eenige gaen stekken, die op myn boeksken staen. - Op uw boeksken, Petrus! zei Jan, hebt gy daer uw boeksken? - Ja, zei Pietje, ik heb het altyd op my, en al wie ik in het jaer moet grypen, staen er op met pen en inkt en een kruiske by hunnen naem. - Wel toch, vroeg Jan, om de liefde Gods, toon my eens uw boeksken. - Ik mag niet, zei Pietje, want indien gy moest uitbrengen wie op mijn eerste bladje staet, dan zouden er sommige erfgenamen van nu af beginnen kermissen. - Eventwel sprak Jan toch zoo schoone, dat Pietje de Dood hem liet zyn

[p. 655]

boeksken zien, op voorwaerde van maer het eerste bladje te bekyken en het aen niemand te zeggen. Met zyne lange, drooge, magere vingers, uitgemergeld als spellewerkstokken, haelde Pietje de Dood zyn boeksken van onder zynen mantel. Het was een zwart boeksken in parkement verbonden, en van 365 bladzyden. Elk bladje was een dag; en al wie op een bladje stonden, moesten dien dag sterven. Met verwondering zag Jan vele kennissen staen op het eerste bladje. Petrus? zei Jan. - Wat belieft er u? vroeg Pietje. Petrus, zei Jan, daer is nog een weinig plaets op uw eerste bladje, wil ik u nog wat namen van kennissen opgeven, om ze daerby te kletsen? terwyl gy op de streek zyt, gy zoudt ze kunnen met eens kuisschen⁷; het waer eene moeite gespaerd voor u, en het zyn toch maer menschen die dienen om een ander te knyzen.⁸ - Dank u, antwoordde Pietje de Dood, die gasten zyn er ook noodig om de anderen te helpen verouderen voor den tyd en hun het water te doen broeijen. Dusdanigen heb ik er overal, die myne hulpen en voorboden zyn, en myne taek vergemakkelyken. Doch niettegenstaende hunne bewezene diensten, zy staen ook op myn boeksken. Ja, hoe meer zy een ander geduiveld hebben, hoe fyner ik ze nypen zal, eer zy er op tyd en stond zelve aenwaeijen.

Jan wierd beneteld om nog een bladje te keeren, maer het was hem onmogelyk, want Pietje hield gedurig zynen ontzenuwden duim op het boeksken geplakt.

Allengskens stouter geworden, haelde Jan zyne snuifdoos uit; want hy peisde: Kan Pietje de Dood een snuifken nemen, het zal zyne lange drendels van vingers van het boeksken trekken, en binst die wyle zal ik het bladje keeren. Maer Jan was gemist, want toen hy zei: Snuift gy, Petrus? - Dank u, vriendschap, zei Pietje. Immers waer had Pietje zyn snuifken gesteken? Een neus stond er niet op zyn plat gezigt dat alzoo effen was als een strykyzer. Doch Jan vond het anders uit hy nam zelfs een snuifken, gebaerde van te moeten niezen, en niesde flakke in Pietje de Doods gezigte. - Hola, Petrus, zei Jan, het was dat ik moest niezen! - Het denkt my ook, antwoordde Pietje, al zyn beenen voorgevel met zyn sleppe afvagende. Doch terwyl Pietje zeer natuerlyk het hoofd had omgekeerd, gelyk wy ook zouden doen, als een boer ons beniest, had Jan in aller haesten het tweede bladje bekeken. Maer wat had hy er gezien! Hy stond er zelf op! Als hy dat zag, zyn moed zonk in zyne schoen, en hy verliet Pietje de Dood zonder hond of beeste te zeggen. Uit den bosch gekomen, dacht hy: Wat wil ik nog naer Meenen loopen, terwyl ik morgen een lyk ben? Ik zal liever naer huis gaan - onderwege dacht hy: dat ik in het Broederschap der Goede Dood kroope, het zou misschien nog helpen. Maer hy stelde dat uit, en daer by hy was zoodanig verdwelmd⁹ dat hy schier niet wist

[p. 656]

waer zyn hoofd stond. In zyn huis gekomen, die at noch die dronk hy, en met de koorts op zyn lyf, ging hy algauw te bedde. Van geheel den nacht deed hy geene ooge toe, immers hy herhaelde gedurig die woorden: Morgen gy!

Tusschen een en twee van den nacht, hoorde Jan ruttelen aen zyne voordeure. Met achterdenken stong hy op, aenstak de lamp om open te doen, by zichzelven zeggende: zou dat duivelsch Pietje daer al zyn! Hy trok de deure open met eene spleet en het was Pietje. Gauw, Jan, zegde Pietje, gy moet mede! In eenen wenk wipte Jan naer den opperzolder, maer zoo snel zyne schaduw hem volgde, zoo snel volgde hem Pietje de Dood tot naer boven. Dan viel Jan op zyne knien en sprak de dood toch zoo schoon! Wel Mynheer Petrus, zeid hy, laet my toch nog een eindje leven! ik zal zoo braef zyn en zoo deugdzaem! Ik zal niets meer drinken dan water, en zoo voor u lezen, Petrus! als het u belieft, Mynheer Petrus, moet gy iemand uit den huize nemen, pak liever myn wyf. Wel, Mynheer Petrus toch, laet u toch gezeggen! - Maer Pietje de Dood gebaerde zich doof. Binst dat Jan kermde en schoone sprak en een mande beloften deed van beternis, Pietje trok eene panne uit het dak, greep Jan vast, praemde¹⁰ hem half en half met zyn hoofd voorop door de opene panne, en gaf hem eenen zoo geweldigen schop in zijn achterste dat Jan in de eeuwigheid vloog.

Jan vaerde wel drie minuten door de ruimte. Eindelyk stootte hy tegen eene sterre, en van den schok... schoot hy wakker.

Immers Jan had het maer gedroomd. Wakker geworden, stond hem het zweet op het voorhoofd, maer algelyk was Jan wonderbaer te vrede dat het maer een droom was.

Verklaring der Westvlaamse woorden
1	fraei = vlijtig, naarstig.
2	flakke = vlak.
3	stekken = vastgrijpen.
4	smous = scheldnaam voor Jood.
5	eupe = heup.
6	banst (ook baanst) = tondel. L.L. De Bo verklaart: ‘halfgebrand lijnwaad of katoen dat gemakkelijk vuur vat aan eene sprank’ (vonk) Westvlaamsch Idioticon, blz. 69).
7	kuischen = opruimen, met de bijgedachte het leven ontnemen. Gekuischt zijn = dood, overleden zijn.
8	knijzen = min of meer grimmig en drenzerig onaangenaam zijn.
9	verdwelmd = bedwelmd.
10	praemen = duwen, drukken.

[p. 657]

Lodewijk van Haecke werd op 18 januari 1829 te Brugge geboren. Priester gewijd in 1853, was hij achtereenvolgens leraar en geestelijk koster op verschillende plaatsen, tot hij in 1868 tot kapelaan van het Heilig-Bloed in Brugge benoemd werd. Zijn bibliografie vermeldt een twaalftal hagiografische en historische werken, waaronder zijn Geschiedenis van Sinte-Godelieve van Ghistel (1877) het voornaamste is. Van januari 1862 tot december 1864 gaf hij het stichtelijk maandschrift Zeesterre uit, in navolging van een reeks boekjes voor de jeugd, gepubliceerd door de Engelse redemptorist John Furniss.

In Zeesterre verschenen niet alleen moraliserende beschouwingen, maar ook verhalen en gedichten van zijn hand. Pietje de Dood komt voor in de januari-aflevering van 1863 (2de jaargang, blz. 18-27). Als literaire schepping in volkse trant is het, meer dan een halve eeuw vóór de Nieuwe Zakelijkheid, een voorbeeld van directe en levendige, met pittige humor doorschoten stijl. Van Haecke is door zijn gevatte uitspraken en zetten een legendarische figuur geworden en gebleven. Na zijn dood zijn over hem verschillende levensbeschrijvingen met een bloemlezing uit zijn grappen verschenen. Het tijdschrift Nieuwe wegen (1910-'14) publiceerde enkele onuitgegeven gedichten.

Herman Bossier wijdde aan de auteur, die waarschijnlijk model gestaan heeft voor de Chanoine Docre uit Là-bas van J.K. Huysmans een merkwaardige studie, Geschiedenis van een romanfiguur (1942), waarvan een tweede aangevulde uitgave in 1965 van de pers kwam. Bossier betoogt daarin dat Van Haecke, door zijn onvoorzichtige geheimdoenerij en nieuwsgierigheid, aanleiding gegeven heeft tot verdachtmakingen, maar ongetwijfeld onschuldig was aan het satanisme dat Huysmans zijn romanpersonage ten laste gelegd heeft.

André Demedts