Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 117

[p. 435]

Anny Matti / Discussieperikelen

Onze werkgroep, bestaande uit achttien studenten, zit op de zolder van het instituut. Dit is een kale, rechthoekige ruimte onder de nok van het dak. Aan de linkerwand van het halfdonkere vertrek bevindt zich een houten rek. Het reikt tot aan de dwarsbalken van de zoldering en is volgepakt met stapels stencils over methodologie- en wetenschapsopvattingen. Daartegenover staat een oud, langwerpig schoolbord schuin tegen de muur geplaatst. Het lezen op het bord wordt bemoeilijkt door een klein, vierkant raampje ernaast. Maar niemand komt op het idee het bord ergens anders neer te zetten als er gebruik van wordt gemaakt. Aan de enigszins hellende zijwand hangt de ‘Dansende Marokkaan’ van Delacroix. Deze reproduktie zonder omlijsting is slechts in de bovenhoeken met punaises vastgeprikt. De onderkant krult een beetje op. Als er in de buurt heen en weer wordt gelopen, wappert de plaat op en neer, waardoor de Marokkaan, gekleed in wijde kniebroek, werkelijk lijkt te dansen.

‘De methodologie heeft haar wortels, zoals vrijwel iedere wetenschap, in de filosofie’, leest de student-assistent hardop voor. ‘Socrates koos als model voor de methodologie een dispuut van vraag en antwoord. Hierop gaat de dialectische methode van Hegel terug, die stelde, dat een synthesis ontstaat uit een thesis en een antithesis.’

De student naast me stoot me aan met een dik pak stencils.

‘Doorgeven.’

Ik neem een stapeltje papieren, voor zover het aan elkaar is geniet, eraf en geef de rest aan mijn buurman.

‘Marx heeft deze methode gebruikt bij de verklaring van het maatschappelijk gebeuren. Deze dialectische methode is nader uitgewerkt in de communistische wereld’, vervolgt de assistent.

De steeds dunner wordende stapel stencils gaat van hand tot hand.

‘Kunnen we niet beter eerst zelf de stencil lezen’, stelt een student met bril voor.

De assistent stokt. Hij was juist goed op dreef, maar nu iedereen in het bezit van de tekst is gekomen die hij voorleest, is zijn tijdelijke machtspositie weer vervlogen. De anderen wachten niet eens of het voorstel wordt

[p. 436]

aangenomen, maar beginnen ijverig de stencil door te nemen.

‘Het doorlezen alleen al duurt minstens een half uur’, protesteert de assistent zwakjes.

Het blijft een tijdlang stil. Iedereen is verdiept in het ‘Historisch Overzicht van de Methodologie’, waarin we met rasse schreden via de dialoog van Socrates, de wereld der ideeën van Plato, de inductieve methode van Aristoteles naar de deductieve methode van Descartes worden geleid en vandaar pardoes in het causaliteitsprobleem tuimelen.

De assistent voelt zich plotseling overbodig. Hij bladert wat in zijn stencil en gaat dan boven op de leuning van zijn stoel zitten, de voeten op de zitting. Deze houding, waarbij hij dus van bovenaf op ons neerkijkt, moet blijkbaar zijn door de stencils ontfutselde functie compenseren.

De ontwikkeling van de causaliteitsgedachte hangt nauw samen met die van het wetenschappelijk en wijsgerig denken, lees ik. Deze gedachte staat in verbinding met het gezichtspunt van de wetmatigheid van het wereldgebeuren in het algemeen en het al of niet volkomen gedetermineerd-zijn daarvan. De samenhang tussen oorzaak en gevolg wordt van oudsher gedacht als een noodwendige samenhang. Hume leidde de aanname daarvan echter af uit de gewoontevorming. Kant daarentegen...

‘Zeg Albert, hoe zit dat nu met Kant?’ vraagt een studente met paardestaart, ‘gelooft die nou in de causale structuur, ja of nee?’

De assistent, blij dat hij weer in functie kan treden, schiet van zijn stoelleuning af en begint voor te lezen: ‘Kant stelt, dat de causale structuur van de buitenwereld, die aan ons verschijnt als het ware een projectie van ons causale denken is.’

De studente schudt geïrriteerd haar paardestaart heen en weer.

‘Jaja, dit staat ook op mijn stencil. Maar wat houdt het nu precies in?’

De assistent steekt zijn vlakke hand als een presenteerblaadje omhoog.

‘Nou, dit houdt niet meer in dan er staat. 't Is glashelder.’

‘Dus wij verbeelden ons volgens hem, dat verschijnsel B veroorzaakt wordt door verschijnsel A’, dringt de paardestaart aan.

‘Ja, zo zou je het kunnen stellen.’

De student met bril haakt hierop in.

‘Dus als water na verhitting verdampt, dan is dit verschijnsel volgens Kant een projectie van ons causale denken.’ Hij fluit tussen zijn tanden: ‘Ik heb nooit geweten, dat Kant zo'n stommeling was.’

‘Zo zie je maar weer’, breng ik in het midden. ‘Hier valt tenminste nog wàt te leren.’

De assistent kijkt me argwanend aan.

‘Wat bedoel je daarmee?’

[p. 437]

‘Niet meer dan ik zeg’, antwoord ik. ‘'t Is glashelder.’

Sommigen beginnen te grinniken. De assistent blijft me in zijn wiek geschoten aankijken.

‘Nu spreken we in plaats van de strenge gedetermineerdheid over een statistische regelmaat, die door kans- en waarschijnlijkheidsberekeningen kan worden bepaald’, lees ik gauw hardop.

De assistent knikt me toe.

‘Zou je dit kunnen toelichten?’

‘Verklaar je hiermee de discussie voor geopend?’ vraag ik onschuldig.

‘In dit geval wel’, zegt hij nijdig.

‘De kern van het causale gebeuren, de procesgedachte, is niet empirisch te verifiëren,’ begin ik. ‘Dit is de reden, waarom het begrip causaliteit niet wordt gebruikt door een aantal filosofische en wetenschappelijke scholen.’ ‘Goed, goed. En die kans- en waarschijnlijkheidsberekening dan? Hoe komt die tot stand?’

‘De werkelijke verifiëring bestaat uit het vaststellen van een verband. Wanneer dit verband aan bepaalde eisen voldoet, wordt de gevonden relatie als causaal gezien’, zegt een student met baard.

De assistent steekt een sigaret op. Verboden te roken, staat met zwarte letters binnen een rode cirkel naast het raampje.

‘Wie is het ermee eens?’ vraagt hij aan de kring.

‘Het moet kloppen’, verdedigt de student met baard zich. ‘Volgens deze stencil tenminste.’

‘Wie heeft deze stencil eigenlijk samengesteld?’ informeer ik. ‘Moet dit er niet bij staan?’

‘Op het eind staat de literatuurlijst. Is dit niet genoeg?’

‘Volgens mij niet.’

‘Dan verschillen we hierin van mening.’

‘'t Is toch een legitieme vraag’, houd ik aan.

De assistent verheft plotseling zijn stem.

‘Wat maakt 't verdomme voor een verschil of de naam van de een of andere goser eronder staat!’ roept hij uit.

‘Dus het is van een student,’ concludeer ik.

‘Zal wel en nu wil ik er geen woord meer over horen.’

Hij loopt kwaad heen en weer. De Marokkaan van Delacroix danst sierlijk omhoog. Ik erger me eveneens. Mijn ergernis borrelt steeds opnieuw uit dezelfde bron op: we worden op de universiteit vergeven met student-assistenten, die de functie van docent overnemen. De stof die ze geacht worden te behandelen, ligt hun zelf nog te zwaar op de maag. Ze weten die onverteerde stof niet te hanteren. Bovendien wordt door hen elke kritiek

[p. 438]

persoonlijk opgevat. En voor dit soort ‘docenten’ wordt ook nog verhoging van collegegeld in het vooruitzicht gesteld.

‘Wie kan de drie noodzakelijke voorwaarden voor het begrip causaliteit opnoemen?’ De assistent staat stil en kijkt de kring rond. De dansende Marokkaan komt tot rust.

‘Die staan toch in het stencil’, zegt de studente met paardestaart.

‘Ze horen in je hoofd te staan’, zegt de assistent.

Op deze manier valt niet te discussiëren. Ik leg de stencil op tafel en laat me languit in mijn stoel zakken.

‘We kunnen beter eerst de stencil thuis grondig bestuderen, eer we gaan discussiëren’, zegt de student met baard.

‘Wat gaan we dan nù doen?’ vraagt de assistent.

‘Naar huis’, zegt de student met bril. Hij gooit zijn tas op tafel en schuift het Historisch Overzicht van de anonieme samensteller erin. Daarna staat hij op en verlaat het vertrek. Dit voorbeeld wordt door de anderen gretig nagevolgd. De Marokkaan danst óp van vreugde. Apathisch verzamelt de student-assistent de achtergebleven stencils. Hij kan het ook niet helpen, dat ze niet meer docenten beschikbaar hebben. We stommelen de steile wenteltrap af. Vanwege de smalle treden ben je genoodzaakt je voeten evenwijdig ermee neer te zetten. Beneden komt de student met bril naast me lopen.

‘Waardeloos,’ mompelt hij droefgeestig, ‘waardeloos.’

‘Wat doe je eraan’, zeg ik met een toenemend gevoel van onbehagen.

‘Zullen we samen even het causaliteitsprobleem doornemen?’ vraagt hij.

‘Even?’ Ik kijk hem bedenkelijk aan. ‘Ja, waarom niet.’

Het cafeetje om de hoek is stampvol studenten. Alleen op de afgedekte biljarttafel zijn nog enkele plaatsen vrij.

De student met bril begint:

‘Volgens Kant zijn onze causale overtuigingen a priori gegeven. Dit houdt in...’ Om ons heen worden allerlei stellingen geponeerd en aangevallen. Misschien heeft Kant nooit met bengelende benen op een biljarttafel over het causaliteitsprobleem gediscussieerd. Anders zou hij het verband wel hebben vastgesteld tussen het drinken van koffie en kalme redenatie of het drinken van bier en heftige redenatie. Is dit verband een projectie van onze verbeelding? Vraag 't maar eens aan onze ober. Die kent het onderscheid tussen verbeelding en werkelijkheid ondertussen wel. Dit is hem in de dagelijkse praktijk hardhandig bijgebracht.