Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 112

[p. 524]

Kroniek
Hugo Brems
Nederlandse Poëzie
Zeg nu zelf, is dit ontroerend?

Zo luidt de titel van een merkwaardige bundel van de 24-jarige Nederlander Louis Ferron. Het is een uitgave van de N.V. Arbeiderspers te Amsterdam (1967).

Tussen de ontmoedigende massa zoete en huilende dichters, tussen de vele steriele en wereldvreemde verzen, klinkt de poëzie van Ferron tegelijk nieuw en vertrouwd. Zijn gedichten zijn de neerslag van een zeer persoonlijke en aandachtige kijk op de concrete wereld, op de verschijnselen waarmee wij mogen of moeten leven. Vaak impliceren zij een scherpe kritiek op deze omgeving maar niet minder op zichzelf en op hun auteur. Zij bestrijken de hele gamma van kritische stellingnamen tegenover het bestaan: van schijnbaar neutrale observatie over humor, ironie en sarcasme, tot het meest wrede cynisme, als bijv. in het gedicht: ‘Groot was ons geloof in God's own Country’ op p. 20 of ‘Een stichtelijk vers, te schoon om iemand te onthouden’, op p. 19. Maar of Ferron nu speels is of spottend, steeds treft hij op poëtische wijze. De kracht van de bundel ligt niet zozeer in die rake observatie of scherpzinnige tijdskritiek, als wel in de formulering. Bijv. ‘Nieuwbouw’ op p. 28-29:

De vloeren zijn gelegd,
het behang is gehangen.
De ontroering staat
als een dampende kom soep
op het aanrecht.

De taal is zeer eenvoudig; alle hermetisme is haar vreemd. Zij verliest daardoor echter niet haar poëtisch, verhevigd karakter. Louis Ferron blijkt over een verbluffende taalvaardigheid te beschikken, die vooral gebaseerd is op zijn opmerkingsgave voor de combinatie- en contrastmogelijkheden tussen taal en begrip, tussen situatie en taalexpressie. Bijv. ‘De toekomst van de diepvriesmens’ (p. 12)

[p. 525]

 

Honderd jaar na zijn dood

 

overlijdt hij aan ontdooiing.

Dergelijke verzen staan onmetelijk ver van de traditionele poëzieopvatting, of zelfs van die der experimentelen. Zij staan anderzijds even veel dichter bij het leven van elke dag. Dit is een verheugende vaststelling. Ferron slaagt erin, door de taal de wereld van de gewone dingen, gedachten en gevoelens te activeren. Door de manier waarop deze meestal onopgemerkte of afgesleten menselijke ervaringen in de taal worden opgevangen, worden ze als nieuw en betekenisvol gereleveerd. Louis Ferron schrijft bijv. over het gevaar van de atoombom. Op cynischgrappige wijze duidt hij de monsterlijkheid en de onverminderde actualiteit van deze vertrouwde bedreiging aan in zijn gedicht: ‘Als er dan per se’, op p. 12.

Als er dan per se
iets moet bestaan
dat mijn verstand te boven gaat,
mag het dan toch maar
een bom zijn
van het gelaakte genre?
Niet om te pesten
schrijf ik dit
maar voor de grap.
En wie niet weg is
wordt gezien.

Het ‘poëtische’ is definitief gebannen uit deze verzen, die niet gedragen worden door de welhaast uitgeputte klank- en beeldmogelijkheden van de taal, maar door een speels-intellectuele directheid van zegging. Niet de evocatieve maar de veel tastbaarder communicatieve laag van de taal, komt hier aan bod. De gedichten treffen door hun paradoxale mengeling van observerende afstandelijkheid en emotionele betrokkenheid. Zij zijn dan ook vaak tegelijkertijd koel en ontroerend, zoals bijv. ‘In memoriam: mijn vlees en bloed’ (p. 15-18, een poëtische reactie op de dood van zijn moeder; zeer aangrijpende poëzie die soms herinnert aan fragmenten bij W. Elsschot (bijv. nr. 7 op p. 17).

Typisch voor de taalobservatie zijn de talrijke fragmenten die als parafrase op één of andere stijl bedoeld zijn. Sommige zijn geschreven in de toon en taal van de publiciteit, andere in die van de zorgenrubriek in allerhande tijdschriften. Eén is zelfs een copie van de gebruiksaanwijzing bij een tube scheercrème (p. 31). Wie meer wil vernemen over bedoeling en achtergrond van deze poëzie, leze op p. 32 het programmatische gedicht: ‘Het materiaal van de dichter’,

[p. 526]

(tevens een ironiserende kritiek op de omvattende pretenties van Lucebert in zijn ongeveer gelijknamig gedicht).

Zonder de eenzijdigheid en de betrekkelijke oppervlakkigheid van dit soort dichtkunst uit het oog te verliezen, meen ik toch dat zij bijzonder waardevol is om verschillende redenen. In de eerste plaats zoekt zij een nieuwe verbinding tussen dichter en realiteit, tussen gedicht en lezer. Daarenboven activeert zij een tot nog toe verwaarloosd gebied van de taal. Door haar kritische en vaak grappige of schokkende zegging, verbindt zij ontroering met bezinning en probleemloze humor, en wil zij de mens opschrikken uit zijn aanvaardende onverschilligheid.