Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 111

[p. 37]

Jan Vanhaelen
De koper

Achter de coulissen stak iemand, Maurits misschien, het licht aan. Knipperend, in drie, vier tijden, als met tegenzin, als bliksem. Ik dacht aan het fiat lux uit het evangelie. Het verblindde mij niet. Er was, merkte ik, nog evenveel volk als bij het begin.

Heel vooraan zat een van de bekendste dichters. Ik had nooit erg hoog opgelopen met zijn werk maar langs een vriend om was ik hem enige tijd geleden voorgesteld en hij zag wel wat in mij, had hij gezegd. Diezelfde avond, na ettelijke pinten, had hij dat nog dikwijls herhaald. Het ware een leugen te beweren dat mij dat geen goed gedaan had. ‘Maar je bent geen grote,’ zei hij, ‘net als ik: jij bent nog te jong, mij ontbreekt de tijd om te werken.’

Ik dacht er het mijne van en zweeg, waarop hij beloofde een goed woordje te doen bij zijn uitgeverij ‘om mij de kans te geven die ik zeer zeker verdiende’. Dat was vóór hij mijn overtuiging kende. Een overtuiging waar ik wel wat pronkerig te koop mee liep en loop, ik kan het niet laten. Het gaat er bij mij maar niet in dat zoiets in een klein, fossiel en onbelangrijk land, om het eufemistisch te zeggen, gevaarlijk of zelfs onvoorzichtig kan zijn.

Maanden later liet hij mij, heel omzichtig, langs diezelfde vriend om weten, mijn literaire capaciteiten niet te ontkennen maar ‘dat hij vond dat het in zijn situatie beter paste de kans te gunnen aan een jongere uit zijn partij.’

Nu zat hij hier op de eerste rij - een zeer aandachtig toehoorder. De verkiezingen staan voor de deur.

In de zaal was het muisstil. Waar veel mensen bijeen zijn, weet je nooit met zekerheid of dat een uiting is van onder de indruk zijn of louter beleefdheid. Ik heb een hekel aan beleefde mensen. Als ik beleefd ben tegen iemand, vloeit dat steevast voort uit het feit dat ik hem niet vertrouw. Beleefdheid is één van de vergissingen van onze beschaving. Naast mij stond de voorzitter recht op de geijkte manier. Van zodra zijn stoel achteruitschoof wist ik wat hij ging doen en zeggen: de keel schrapen, de voordrachtgever danken en ergens een passende vers-

[p. 38]

regel citeren uit een van mijn gedichten. Vervolgens de tentoonstelling voor geopend verklaren. Daarna klopt het publiek gewoontegetrouw in de handen en is tevreden. Enigen verlaten zo ongemerkt mogelijk de zaal en de vrienden, plus de bestuursleden van de inrichtende vereniging en een paar kunstliefhebbers die niks beter weten voor deze avond, schuiven aan de doeken voorbij en zeggen dingen als: ‘hier is zeer zeker invloed merkbaar van Dali, ik ken hem goed, hij houdt veel van Dali.’ Hetgeen waar is, maar niet zoals zij denken.

Ik ging bij Thilda staan. Iedereen denkt dat wij zullen trouwen. Na een paar minuten kwam Maurits bij ons. ‘Er staat daar een vent dat doek met die katten te begapen.’

Ik keek op en slenterde naar hem toe. Onderweg snoot ik mij zonder reden de neus. De vent nam niet de minste notitie van mij, waarvoor ik hem dankbaar was. Hij had iets weg van de RSM in Hitfeld, in de kazerne, het soort dat nooit iets zegt, altijd beveelt. Op de hielen draaiend keerde hij zich naar mij.

‘Waarom dat oranje en geen geel?’

‘Ik hou niet van geel.’ Geel vind ik een laffe, valse kleur. Aan de overzijde hing er iets waar ik geel in gebruikt had, ik schaamde mij er een beetje over, het was een vrouwenfiguur, een soort koningin in ballingschap. Ik had toch maar bleek paars moeten nemen, desnoods met veel water. Zoals ze er nu uitzag, leek ze haar ballingschap dubbel en dwars verdiend te hebben.

Hij keek weer naar het doek. Misschien verwachtte hij dat ik uitleg verschaffen zou. Ik heb geen uitleg voor mijn doeken, ik schilder ze en daarmee uit. Het is moeilijk genoeg geschilderd te krijgen wat je wil, zonder dat je daarna ook nog moet gaan uitleggen.

‘Hoeveel moet je ervoor hebben?’

Het was een koud bevel, geen vraag. Het bevel van iemand die zonder klagen, zonder vreugde door zijn leven stapt.

Ik aarzelde. Het leek me geen grap.

Van kindsbeen af heb ik staan wachten op een barmhartige Samaritaan, op het geluk dat eensklaps uit de hemel vallen zou en mij overrompelen, zomaar, zonder dat ik er iets voor deed. Hoe dikwijls stond ik niet voor een of ander uitstalraam, met mijn ogen de postzegels betastend en wachtend tot iemand komen zou en zeggen: ‘Kies uit, jongen, kies de mooiste; ik breng alles wel voor mekaar.’

Ik werd nooit uitverkoren, alhoewel ik zeker weet dat er zijn aan wie het gebeurt. Er lopen barmhartige Samaritanen rond.

Ik moest een bedrag hebben. Vroeg ik te weinig dan kocht hij niet, dat stond als een paal boven water en te veel is altijd een waagstuk.

Ik riskeerde:

[p. 39]

‘Twaalfduizend.’

Ik had verwondering verwacht en dat hij nog eens keurend en schattend als een jood het doek zou bekeken hebben. Hij vertikte het.

Uit zijn linkerbinnenzak haalde hij een checkboekje boven en een Parker. Hij schreef langzaam, met grote, regelmatige letters, op z'n Hollands, als iemand die HBS gelopen had en gebuisd was in zijn voorlaatste jaar. Zoals mijn moeder zaliger schreef, tergend langzaam, nooit heb ik iemand ontmoet die zo langzaam schreef en de letters zo volmaakt wou tekenen als zij. En eer ze een omslag dicht had: ze trommelde erop met de gebalde vuist, van voor en van achter en als ie nergens meer openging plakte ze er als volstrekt overbodige toemaat nog plastic kleefpapier over. Het sluiten van een brief was een rituele handeling voor haar. Mijn kop af als mijn koper het niet volgens hetzelfde systeem deed. Ik huiver als ik eraan denk.

‘Ik heb haast. Pak het netjes in, ik moet voort.’

Hij had een schilderij gekocht, duur weliswaar, maar hij had betaald en de zaak was al verleden voor hem, hij wou weg.

‘Houdt u misschien van katten?’ vroeg ik om iets te zeggen. Ik wist onmiddellijk een kemel van formaat geschoten te hebben.

‘Als je die koord er zó om wikkelt, beschadig je het ding’, zei hij scherp en zijn koude visogen keken me één ogenblik aan. Amsterdam, flitste het door mijn hoofd, Noord-Amsterdam, ik had het eerder moeten horen.

Hij nam het schilderij en draaide het touw er zelf om. Met vaardige hand, ik moet het toegeven. Met touwen sukkel ik als niet één, ik had padvinder moeten worden, je leert er een heleboel praktische dingen die later in het volle, volwassen leven van pas komen. Als ik later zonen heb zal ik eraan denken. Maar bij achttien moeten ze eruit: een volwassen man in scoutsuniform, met korte broek, het is belachelijk. Het is ermee zoals met alles: je moet er op tijd mee stoppen. Zoals ik op tijd zal moeten stoppen met schilderen en schrijven. En kiezen zal ik ook moeten.

Vroeger, toen ik alleen maar schreef, dacht ik: wat ik niet op papier krijg, krijg ik wel op doek; als de woorden niet meewillen heb ik nog de verf. Vooral de zon en de wolken wilden niet uit mijn pen, en mijn haat tegen huisdieren. Ik misrekende mij: verf en pen zijn aartsvijanden, ik zal moeten kiezen.

Aartsvijanden, ja, maar bondgenoten ook. Bondgenoten in de strijd tegen mij. Als ik ze beide handhaaf ga ik ten onder, ik voel het.

Als ik zeg dat ik schilder, dan is dat feitelijk verkeerd, althans volgens de meesten. Neem dat doek nu dat die Hollandse klootvent kocht: drie katten staan erop, je kan nauwelijks zien dat het katten zijn en verder veel

[p. 40]

grijs, en tegen de randen sterk oranje, héél sterk en dik, één der katten heeft de ogen opengesperd, alsof ze aanvoelt dat iemand op het punt staat haar de keel over te snijden. De twee andere slapen blijkbaar. Misschien had de vent wel gelijk met zijn vraag naar geel.

Ik kan niet goed tekenen, ik werk zonder schaduw, zonder perspectief, zonder de klassieke rotzooi, er zijn er die het mij verwijten en het mij willen leren maar ik vertik het, het sop is de kool niet waard. Ik kleur alleen maar, kleuren zoals vroeger in de kleurboeken die ik kreeg. Ik vind mijn besmeurde en bespatte jas soms mooier als het doek dat ik onder handen heb. Ik word nog eens zot van al die kleuren. Vroeger, heel in den beginne, was goudgeel mijn lievelingskleur, daarna oranje en paars, daarna al de felle kleuren van rood en blauw en zelfs groen. De laatste tijd merk ik dat oranje het weer haalt en de bescheiden kleuren, de hulpbehoevende kleuren als grijs. En dat teer, breekbaar blauw bijvoorbeeld.

Maurits klopte op mijn schouder.

‘Ga je mee?’

‘Ja’, zei ik, ‘we kunnen weer een maand leven.’

We gingen naar Thilda. Ze zag er bleek uit de laatste tijd. Krachtiger voedsel zou de dokter zeggen. Ze bekeek mij vragend.

‘Hij dokte er twaalf neer’, zei ik.

‘Honderd?’

‘Duizend.’

‘Voor de katten?’

‘Hij heeft waarschijnlijk kinderen. Of een vrouw die dol is op katten’, zei ik. Ik dacht, het kan goed waar zijn, Hollanders hebben dikwijls hysterische vrouwen.

Wij verlieten de zaal. Het was twintig minuten voor twaalf en kil. Een lange weg voor de boeg. Ik voelde Thilda huiveren.