Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 109

[p. 384]

Gerard Walschap
Eenzaamheid

Wij kennen de kosmische eenzaamheid. Zij vlijmt haar wonde in ons gelijk die seconden waarvan men zo waarheidsgetrouw zegt dat zij een eeuwigheid lijken. Wij herinneren ons het leven lang dag, uur en omstandigheden waarin zij ons doorbliksemden en onkennelijk veranderden in onze binnenste celkern. Wij wisten al lang wat boeken en mensen ons leren over de aard, de samenstelling en de uitgestrektheid van het heelal en onze betekenis daarin, onze mogelijkheden en plichten. Wij hadden het objectief en zakelijk genoteerd, te samen met al de andere belangwekkende en nuttige dingen die een mens weten moet. Op een mooie meidagvoormiddag, om kwart na tien - wij vervulden rustig onze dagtaak dichtbij een glasraam met bruine, gele en lichtgroene ruitjes, een vodden-en-benen-machoechel was voorbijgereden met een stootkar en riep nog aan 't eind van de straat, de postbode deed zijn tweede ronde aan de overkant, hij liep afgewisseld in twee kleuren van de ruitjes, de bovenhelft bruin, de onderhelft groen, de bovenhelft geel, de onderhelft bruin, op de eerste verdieping opende een vrouw in twee kleuren het venster en keek naar wie beneden had gescheld - en onverhoeds dreef het kosmisch gevoel zijn vlijm tot in ons hart. Wij zagen concreet en precies de volledige oneindigheid der ruimte, waarin wij alleen waren, onbeschermd en nietig. Kosmische angst sneed ons de adem af, zette ons bloed stil. Wij wisten dat wij nooit of nimmer meer de mens zouden zijn die wij tot dan toe waren geweest. De wonde genas in veel jaren. Haar litteken werd een mond met twee harde, ruige lippen die niet kunnen spreken.

Wij kennen de eenzaamheid van het menselijk oerwoud. Zij verlaat ons slechts nu en dan. Zij snerpt wanneer wij denken aan de miljarden der wereldbevolking waarvoor wij niets kunnen doen, niets zijn. Zij drijft ons in onszelf terug wanneer wij de in zichzelf verzonken voorbijganger aankijken die jaagt naar een doel ons vreemd en onbekend. Zij overrompelt ons in het dagelijks relaas van de krant over mensen wervelend in een hoos van gedemesureerde passie. Zij drukt ons terneer in

[p. 385]

straten, vol zelfbewuste wandelaars, stoeten, foorgangers, kermisvierders, manifestanten, lichtreclames. Zij wurgt ons bij de genadeloos eerlijke optelling van onze betekenis voor hen die wij kennen en liefhebben.

Wij kennen de eenzaamheid van ons bewustzijn. Zij ontmoedigt ons door ons voor te houden hoe weinig wij kunnen meedelen met de pen, de mond, de houding, de daad. Al deze uitdrukkingsmiddelen trachten vergeefs door te geven wat niet meedeelbaar is. Ieders pijn en geluk, waarheid en zintuigelijke waarneming zijn uniek en onvervreemdbaar van hem alleen. Hij kan slechts verwijzen naar de totaal van de zijne verschillende pijn en geluk, waarheid en waarneming van de anderen. Wie hem meent te begrijpen, denkt dat hij is zoals hij en begrijpt hem dus juist niet.

Wij kennen de maatschappelijke eenzaamheid. In onze zesenveertig chromosomen is ons bij onze ontvangenis een microcosmos meegegeven die op de dag van onze geboorte een strijd aanbindt om zich uit te bouwen. Zoveel vreugde echter, zoveel liefde, vertroosting en vrijheid als wij daarvoor nodig hebben, is er voor niemand. Onze moeder zelf, die niets liever zou willen, kan ze ons niet geven, gezwegen van vader, broers, zusters, verwanten, vrienden. Wij zelf kunnen ze niet verdienen. Wij hebben er ook geen recht op. Wij hebben ze alleen maar levensnoodzakelijk nodig. Wij schieten te kort, worden vernederd, gekwetst, verontrecht. Met ons handvol geliefden, helpers, beschermers, medestanders, in compromissen en koppigheid, edelmoedigheid en hunkering, onbegrip en misverstand, voeren wij een hopeloze strijd om liefde en geluk. De jaren vereenzamen ons verder: toestanden en omstandigheden rondom ons veranderen, vijanden en vrienden sneuvelen, jongeren duwen ons opzij, een zich verwijdende leegte in. Op middelbare leeftijd treden wij de onvermijdelijke vereenzaming van de ouderdom binnen.

Wij kennen de kunstmatige maatschappelijke eenzaamheid ons opgelegd door de medemensen die wij trotseren, als straf voor onze moed en om ons mak te maken tot wij ons laten tatoeëren en de tanden afvijlen. Deze eenzaamheid is hard om te dragen. De meesten vluchten voor haar uit en stellen zich verder tussen de andere huisdierintellecten langs de weg om op rij eerbiedig te groeten, te beamen en toe te juichen. De verleiding is en blijft groot om ook wijs te worden, algemeen bekend en geliefd, een goed en bruikbaar mens in dienst van een edel ideaal.

Dit zijn, Vriend, de vijf ons bekende eenzaamheden. Bezwijken wij

[p. 386]

onder ene ervan, ontwijken wij ene ervan, dan gaat de geheimzinnige heilige opdracht teloor, ons in erfenis van ontelbare voorgeslachten meegegeven in onze chromosomen: mens te zijn, die mens die wij zijn. Maar wanneer wij ze in levenslange omhelzing op de lange duur worstelend overwinnen, verwerven wij in innigere, hogere eenheid met wereld en mens en gemeenschap, de onvermoede onvervaardheid van een nieuw idealisme, ogen zonder tranen, trots van een man die zijn zaad niet weigert.