Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 108

[p. 463]

Simon Vinkenoog
Een nieuwe status

Mij ontbreekt helaas de gelegenheid aantekeningen te maken voor een essayistische bijdrage over de vernieuwing in de Nederlandse lyriek sinds 1945. Voor een persoonlijk getuigenis heb ik deze aantekeningen echter niet nodig; deze vernieuwing vergezelt mij waar ik ga of sta - en de dichters die ik lees en herlees zijn zij die een nieuwe status hebben hergeven aan het begrip poëzie. Zij komen van verschillende boorden en levensopvattingen; zij hebben begrip voor wat zowel Gerald Manley Hopkins als John Donne trachtten te doen met de poëzie, zij hebben eerbied voor Ezra Pound en Henri Michaux, kennen van Antonin Artaud of Friedrich Hölderlin het werk, en zij léven met Samuel Beckett en William S. Burroughs in een wereld die de hunne is.

Wie het zijn? Onnodig hun namen te noemen: nog nooit maakten zoveel dichters tegelijkertijd een diepe indruk. Om er maar enkele te noemen, en als ik anderen vergeet is het niet met opzet: Gerrit Kouwenaar met zijn ‘Zonder namen’, Remco Campert met zijn sologedicht in ‘Dit gebeurde overal’, Jan Hanlo met verspreide, en Jan Elburg met meerdere gedichten. Lucebert, even produktief nu als schilder als hij eens als dichter was, blijft een grote figuur, terwijl Hugo Claus als eenzame op een rots staat - ongenaakbaar zelfs voor zijn vele epigonen.

Het experiment in de poëzie is de poëzie zelf; met aandacht bezie ik het concrete scheppen van de nieuwe dichters, of zij nu Hugues C. Pernath of Hans Verhagen heten, de vernieuwing zal - indien zij zich kan voortzetten - uit de taal moeten blijven komen, en voor nieuwe gevoelens moeten oude letters van een versleten alfabet blijven dienen. Een toenadering tussen traditionele en experimentele poëzie bestaat slechts in zoverre, dat de traditionele poëzie ondenkbaar is zonder invloeden van wat men experimenteel noemt; het is wel eens met een glimlach dat men ziet hoe zij zich afzijdig toonden, of hun verzet uitdrukten, overstag gingen, en zoveel jaar na dato het surrealisme of zelfs het expressionisme ontdekken. Aangezien het hier echter in de meeste gevallen om tweede- of lager-rangs figuren gaat, is deze uw vraag niet zo belangrijk. Geen dichter wordt traditioneel geboren; in

[p. 464]

de twee woorden ligt een tegenstelling gebed, die door latere koerswijzigingen niet meer ongedaan kan worden gemaakt. In een nieuwe wereld, die niet wordt gekenmerkt door een computer- of dienstregelingstaal, een programmering van het onbewuste, zijn nieuwe menselijke, bestaansinhouden aangeboord - een automatisme dat aan een lucide overtuiging gepaard gaat. De vorm zal niet kunnen prevaleren boven de inhoud, het vele gestoethaspel met vreemde enjambementen is even wezensvreemd aan de poëzie als het vroegere sonnetten-breien, wanneer de aandacht voor het tussen-de-regels-verwoorde ontbreekt. Ik moet bekennen dat Hans Andreus met zijn ‘Sonnetten van de kleine waanzin’ mijn antipathie tegenover deze versvorm heeft doen overwinnen; er is een nieuwe vorm ontstaan die zich - voor velen althans - niet meer aan de oude instellingen houdt. Het ontbreken van kritische krachten in de Vlaamse en Nederlandse poëzie-literatuur is dan ook te wijten aan het ontbreken van figuren die in hun kritiek een houding hebben kunnen vinden, die zowel open als begrijpend tegenover de nieuw poëzie staan. Zelfs de multibegaafde Paul Rodenko heeft, naar het schijnt, het bijltje erbij neer moeten leggen, een jongere als Piet Calis kan het verleden niet afschudden en critici als Kees Fens kunnen hun religieuze kleed nooit of te nimmer afleggen. Van Vlaanderen is mij minder bekend: twee totaal verschillende figuren als Rutten en Walravens hebben angst het al te nieuwe tegen te houden. Wanneer ik het woord nieuw gebruik, bedoel ik datgene wat bij mij gevoelens opwekt, die ik niet eerder kende. Een zeer persoonlijke houding, die ik echter de mijne mag noemen. Het komt helaas te zelden voor, dat wij iets nieuws ontdekken, tenslotte bestaat het leven niet uit poëzie alleen, al heeft de poëzie ook steeds het laatste woord.

Misschien dat de voorlaatste en eerste woorden even belangrijk zijn? Ik sta open voor argumenten, die mij zouden kunnen bekeren - het heeft er echter al sinds ik poëzie schrijf en publiceer, aan ontbroken.