Dietsche Warande en Belfort. Jaargang 107

[p. 614]

Paul Lebeau
De dendrofoob

Een bekende van me kreeg aanzegging het boompje in zijn tuin, dat sinds een paar jaar probeert over de tuinmuur heen te gluren, te laten vellen.

Goed zo, dat is er weeral een minder. Maar er ontsnappen er toch nog te veel aan de publieke verontwaardiging. Waarom steeds wachten op een klacht? Waarom geen bomenopsporingsbrigade opgericht, al is het maar voor een week, die vanuit een helikopter de gebladerde verstekelingen ontdekt en op het stadsplan merkt. Dan kan de executie daarna planmatig verlopen. Want ik ben er vrijwel zeker van dat, vooral in het kwartier der oude meesterwoningen, goed beschut door huizenblokken, nog meer dan een boom uitdagend over de tuinmuur staat te wuiven.

Bent u dan tegen de bomen? - U misschien niet? Het is gewoon de plicht van ieder mens, die voor beschaving en vooruitgang opkomt, dat gevaarlijk en reusachtig onkruid te verdelgen tot de laatste tak.

Wij leven niet van bomen, maar van lucht en licht. De bomen stelen die. Dat weet iedereen. Maar weet men ook dat bomen een teken zijn van achterlijkheid en onderontwikkeldheid? Weet u dat bijna alle achtergebleven landen verstikken onder het bomengewriemel? En dat hoeft ons niet te verwonderen want elke boom is een hinderpaal op de weg naar de toekomst.

Geloof nu niet dat ik tegen een boom als boom iets heb. Wel tegen de boom in het ruimtebeeld van onze tijd, want ze zijn hopeloos uit de tijd. Maar ik kan heel goed bomen accepteren in het verleden. Voor onze zwierende voorouders waren zij trouwens het enige verkeersmiddel. En iets later neem ik ze ook nog, toen ze aan de ‘homo faber’ toe waren en de mens begon te knutselen. Met hout, omdat hij geen ander materiaal kende. Wat maken ze nu nog uit hout? Lucifers? - Maar ken jij dan geen aanstekers? - Papier? Nou ja, slecht papier, maar dat komt uit de bossen in het hoge noorden waar geen mens het kan uithouden.

De Germanen vereerden de bomen: daarom waren zij ook barbaren. In Griekenland en Italië zal men niet veel bomen meer zien. Daar hebben

[p. 615]

de klassieke beschavingen de wouden opgerold en overal glanst daar nu de zuivere, kale rots. Ook onze geliefde Kempen waren eens volkomen bomenvrij. Overal zag men slechts het blanke zand en de purperen hei. Maar de gehate bezetter van toen (het was toen juist de beurt van de Oostenrijkers) voerde op sluwe wijze de sparren in om de geest van dit eens zo beschaafde (want bomenloze) volk te vergroven. Hetgeen hun dan ook wonderwel is gelukt. (Ik bedoel: de sparren in te voeren.)

In de tijd van het impressionisme kan men nog zeggen dat er bomen nodig waren om ze te schilderen. Maar wie schildert er nu nog bomen? Eigenlijk was hun bestaan in de loop der tijden alleen maar duldbaar tot en met de romantiek. Toen leverde hun gezwatel een barmhartige begeleiding bij de gestotterde liefdesverklaringen van toen en hun bast was het conventioneel en goedkoop materiaal om sentimentele eden op vast te leggen in de vorm van onhandig verstrengelde initialen.

Maar nu! Nu wordt een dergelijke verklaring in de bondige stijl van deze tijd meestal dadelijk overstemd door het gezoem van de motor, die zenuwachtig versnelt en een autodak is voor dergelijke omstandigheden heel wat gepaster dan een bladerdek. Wie neemt in het tijdperk der ‘drive-in’'s zijn meisje nog mee naar een bos, tenzij om ze van kant te maken?

Ja, voor een mens uit deze tijd is er aan een boom iets lugubers, iets dreigends, ze hebben iets van een (soms bebladerde) galg. Bomen zijn een onmisbaar landschapsonderdeel in een film met struikrovers en sluipschutters. Maar ook in het dagelijks leven zijn ze gevaarlijk. De jeugd wil er haar eerste stappen in de bergsport op proberen en valt er uit. En voor de ouderen zijn ze een zwijgende uitnodiging tot zelfmoord in ouderwetse stijl. Voor iedereen zijn het hinderlijke obstakels, die dienen opgeruimd.

Bovendien is er iets vies aan. Een boom is een magneet voor de onzindelijkheid van mens en dier.

Ik weet wel, er zijn toch nog mensen die een boom mooi vinden. Maar kent u iets dat de mens nog niet heeft mooi gevonden? - Niets... en dat niets probeert hij vandaag de dag juist te schilderen.

Wat zouden de bomen mooi zijn! Moordenaars zijn het, die overal in hinderlaag liggen langs onze wegen. Er zijn bomen en voetgangers en beiden zijn evenzeer uit de tijd. (Aangezien iedereen recht heeft op zijn eigen dood kan je de voetgangers moeilijk afschaffen). Er is echter een enorm verschil. Als je tegen een voetganger aanrijdt, dan vertoont je wagen een deuk en als je de man behendig schept met je bumper, alleen maar een schram. Maar rij eens tegen een boom! De sterkste wagen ram je tot moes tegen zijn domme onverzettelijkheid. En dan, een voetganger springt nog eens weg, maar een boom nooit! Dat is

[p. 616]

volgens mij hun niet te zoenen schuld en daarom moeten zij verdwijnen: zij gaan niet uit de weg! Bovendien zijn zij ongelooflijk taai. Ik heb eens een Mercedes 180 gezien, ineengedrukt tegen een boom als een lampion. En de boom? Die was ontschorst... gedeeltelijk.

Soms steken zij zelfs de huizen in brand, juist bij die dwazen die hen met pracht en praal omkleed hebben op de ereplaats van hun woonst. Zijn dat kersten bomen? Door en door heidens zijn ze en zullen ze blijven. Want zo men ze belet in vlammen op te gaan ter ere van de zonnewende, laten ze alles zo maar vallen en bevuilen de tapijten zodanig dat ze nog maar net goed zijn voor de vuilnisbelt. Waar de na nieuwjaar eindelijk ontnuchterde mensen hen dan ook naar verwijzen.

Bomen zijn niet alleen een irriterend-romantisch anachronisme en lugubere executiepalen in rijen langs de weg, ze verspreiden ook een psychische sfeer, die noodlottig is voor de moderne mens. Er is iets hopeloos ouderwets aan bomen. Denk eens aan hoe wij de laatste 50 jaar veranderd zijn. Alleen die boom blijft altijd maar hetzelfde, al meer dan 50 miljoen jaren. Neen, zij leven niet op het ritme van deze tijd. Zij zijn zo bedaard en zo bedarend, zo meditatief met hun hoofd in de wolken, altijd maar mummelend als een suffe oude vrouw en zo almachtig onberoerd. Zij hebben geen reflexen! Wij leven van reflexen! Een te trage reflex en wij zijn er geweest. Maar zij! Er moet al een flinke bries opstaan om ze, altijd even lui, wat te laten reageren. Ze hebben geen zenuwen, daar zit de hele knoop en dat is niet te verdragen voor ons, die louter zenuwen zijn.

Beweer nu niet, omdat het onder bomen nat en kil is, dat ze nuttig zijn. Bomen trekken regen aan! Welke idioot durft hier nog beweren dat zij de regen moeten aantrekken in dit land van de eeuwige regen, zoals Dan te reeds zei.

Beschutting geven zij, aan het ongedierte misschien, niet aan de mensen. Zelfs onze voorouders wisten reeds dat de bliksem je daar precies komt vinden en als het eindelijk ophoudt met regenen, dan regenen zij nog een paar uur verder. Beschutting tegen de zon? God beware dat zij ons dat beetje zon dat ons op een ganse jaar gegund wordt, nog ontstelen!

Wij moeten ze opruimen, zonder pardon, willen wij ‘bij’ blijven. Dat is de les van de geschiedenis, de les van de evolutie.

De mens werd pas tot mens toen hij de bomen opgaf en zich waagde op de platte grond. En de beschaving begint pas met het rooien van de bomen. Dat staat in elk handboek voor geschiedenis. Wat was het eerste werk van de monniken, die in onze duistere wouden de beschaving brachten, nog voor zij hun eerste preek en hun eerste collecte hielden: zij rooiden de bomen. En wij die bij de opgang staan van de noösfeer, wij moeten ze niet meer rooien maar ze uitroeien.

[p. 617]

Dat is eigenlijk de opinie van ieder weldenkend burger. Er is dan ook al met veel bomen schoon schip gemaakt, dank zij het privé initiatief. Want je wagen mag je niet onverlicht langs de weg laten staan. Ze zouden er tegen rijden. Maar welke boom steekt 's nachts een licht op? Nochtans deze sluipmoordenaars bedreigen je overal op het platteland en staan niettemin onder de bescherming van de wet.

Maar ik ken menig wakker man, die bij nacht en ontij er op uitgetrokken is met een boor en een emmertje groene zeep. Boor een gat in een boom en steek het vol groene zeep en eraan gaat hij. Een tijd nadien wordt hij door zijn officiële beschermers fijngehakt weggevoerd.

Deze regelen zouden de indruk kunnen wekken dat de openbare besturen de bomen de hand boven de kruin houden. Maar dat is niet zo. Al proberen ze vaak de geit en de boom te sparen, in feite zijn ze net zo anti-booms als ik en gij. Maar ze bekennen het niet graag, de duivel mag weten waarom.

Maar ik, die sinds jaar en dag de boomse gedragingen van die heren volg, mag met de hand op het hart verklaren: au fond menen zij het niet zo slecht.

Alleen de Natuur- en Stedenschoners schreeuwen moord en brand als er weer eens een boompje gekraakt wordt. Het liefst zouden zij rond elk boompje een muurtje bouwen om het te beschermen tegen ‘het vandalisme’ der moderne tijden. Ja, ja, ik geef toe, bomen zijn soms eerbiedwaardige getuigen van een ver verleden. Maar zij staan in de weg! Ze moeten eruit.

Ook ik heb vaak op de openbare besturen gescholden, maar dan ter wille van hun traagheid, hun Echternachse processiegang: twee stappen vooruit, één achteruit. Maar nu moet ik bekennen: ondanks de uiterlijke schijn die vaak bedrieglijk is, beginnen zij al aardig het nobel doel der bomenverdelging te bereiken.

Zo bestaat er een dienst voor aanplantingen. Het heeft wel wat geduurd voor ik het dóór had dat dit de camouflagenaam was van de rooidienst. Ze werken hard die jongens, vooral in het kader van de actuele ontbossingscampagne. Soms laten zij wel eens publiceren dat ze honderd jonge boompjes geplant hebben. Maar dan hebben zij er tienduizend ontworteld, de olijkerds.

Zij zijn echter slechts het instrument. Zij voeren slechts uit wat de hoge pieten bevelen. En eerlijk, die doen hun best.

Eerst hebben zij het met een geheimzinnige ‘ziekte’ geprobeerd. Ons land werd vroeger verpest door ontelbare olmen. Die werden ziek verklaard en zonder pardon neergehaald. Allemaal! Ze waren helemaal niet ziek maar verkeerden in blakende bladerstand. Maar zij konden ziek worden, weetjewel! En allemaal weg.

[p. 618]

Na de oorlog hoefden ze geen ziekte meer voor te wenden. Het verkeer was een veel humaner bedenksel dan ziekte om met de ontboming verder te gaan.

Ik weet wel, er zijn mensen die honderd km ver rijden ‘om nog eens een boom te zien’. Dat is natuurlijk niet ter wille van die boom maar om eens flink te kunnen rijden. En om dat te kunnen doen, moesten de bomen onderweg en langs de weg verdwijnen.

Er ontstond zelfs een nieuw woord om de straten van bomen te zuiveren: herprofileren. Deze bewerking ondergingen de meeste lanen en werden zo bomenvrij. Als troostprijs kregen de natuurvrienden soms een rijtje borstelstokken met elk zijn drie blaadjes. En als die niet vergingen van kommer en dorst of bezweken voor de aanslagen van onze dappere jeugd, werd de straat maar weer opnieuw geprofileerd.

Er blijven jammer genoeg nog een paar lanen met bomen, althans zo heten die gedrochten nog in de officiële bescheiden. Want zij zijn zo grondig gesnoeid dat ze meer weg hebben van gereid brandhout of van versteende asperges dan van bomen. Deze karikaturen demonstreren de lelijkheid van een boom in al zijn naaktheid. Dat moest de oude Emile Claus nog eens kunnen zien!

Tenslotte kregen de parken een grondige beurt. Ieder die iets van etymologie kent weet dat parken en parkeren slechts één begrip vormen. De aanpassing lag dan ook voor de hand en daarmee was het lot van de bomen bezegeld. Het groene onkruid verdween en de parken werden tot nette parkeerplaatsen.

Jammer genoeg niet allemaal. Sommige bevolkingsgroepen - niet de interessantste - bleven om sentimentele redenen aan het bestaan van parken gehecht: kindermeisjes die soldaten wensten te ontmoeten, oude vrijsters om de voedingsbehoeften van hun moedercomplex op zwanen en eenden af te reageren en kaartspelers met een openluchtcomplex.

De ontparkingspolitiek van onze openbare machten moge hier even toegelicht worden, want zij is even systematisch als doeltreffend, al moge haar diplomatische voorzichtigheid niet altijd even doorzichtig zijn voor alle boomweerders.

Zo kregen wij voor enkele jaren lucht van een alarmerend gerucht (in deze tijd heeft immers elk geruchtje ook zijn luchtje!). Een minister in functie was blijkbaar gek geworden want hij wilde overal bomen planten. Een duizendjarig beschavingswerk werd bedreigd! Maar ik vermoedde al dadelijk dat zijn administratie een stokje (in geen geval een boom) voor dat verwilderingswerk zou steken. Er werden wel enkele schriele boompjes geplant, juist daar waar nieuwe wegeniswerken voorzien waren. Nu weet elk kind, dat, waar een weg wordt aangelegd, uren in het rond alle bomen moeten verdwijnen. Onze hedendaagse werklieden

[p. 619]

verdragen het terecht niet dat men op hun handen staan te kijken, vooral als dat door bomen gebeurt. Zodat die ministeriële boompjes een nog korter leven beschoren was dan aan het ministerschap van hun vader. Wist die man dan niet dat men over bomen struikelt, vooral als men minister is? Zo is het hem ook vergaan. Zijn groene zones lieten geen andere schade na dan wat overzichtelijke heesters en volkomen inoffensieve betonnen bloembakken.

Overigens heb ik niets dan lof voor de misschien wel wat trage en onrechtstreekse maar efficiënte ontbomingspolitiek van onze overheden. Bijaldien ergens nog een overlevend bosje te vinden is in de omgeving van stad of dorp, zo wordt dat drommetje bomen tot villapark verklaard. Er komen zich mensen vestigen die beweren dat zij van bomen houden, de huichelaars! Dadelijk worden de bomen rondom hun woning uitgedaan, om beter het bos te kunnen zien. Hun buren doen hetzelfde. Als de villawijk compleet is, blijft er geen enkele boom meer over, tenzij hier en daar een sierdennetje te midden van een gazon.

Dat is de onrechtstreekse methode. De rechtstreekse methode wordt toegepast op die boomgroepen, die ook rechtstreeks onder de diverse autoriteiten ressorteren: de parken.

Die worden meestal aangepakt zoals taarten door kleine jongens als hun moeder afwezig is. Je snijdt er langs de vier kanten een flink stuk af en toch blijft de taart taart en het park park. Op die ontboste stroken komen dan brede snelwegen. Aangezien het levensgevaarlijk wordt, die banen over te steken, blijft het park verlaten. Zo kan men de resterende wandelwegen omvormen tot parkeerplaatsen.

Het nobele beschavingswerk van de openbare besturen kan het best belicht worden door de geschiedenis van het eens zo duistere Rivierenhof, waar het nu al maar door lichter wordt.

De fout zit hem natuurlijk al in de aankoop. Waarom eerst zoveel bomen aankopen om daarna alle listen en lagen te moeten aanwenden om ze weer kwijt te geraken. De schuldige is hier echter gekend. Een soort kaak vereeuwigt zijn schuld op de plaats der misdaad. Alles wordt klaar als men weet dat hij eeuwen bij zijn tijd ten achter was, want hij was een verwoed wandelaar. Bovendien leed hij aan een walgelijke afwijking: hij was een bomenfetisjist. Meer dan 130 wandelingen heeft hij beschreven langs paden, waar geen auto kan passeren, en waar men bestendig onder bedreiging van bomen schreed. Hij schrijft over bomen zoals men schilderijen of beeldhouwwerken beschrijft: hoe men moet gaan staan om ze van uit een bepaalde gezichtshoek te zien, enz. De oudste en de dikste waren zijn lievelingen. Ik ben eens gaan kijken. Wees gerust, ze zijn er niet meer.

Hij kon het misschien niet helpen dat hij als wandelaar werd geboren.

[p. 620]

Dergelijke achterlijke mensen vindt men gelukkig haast niet meer. Hij die zo arm is dat hij zich geen auto of brommer kan aanschaffen, verschuilt zich fatsoenlijkheidshalve in bus of tram. Wie durft zich nog publiek in wandelende toestand vertonen tenzij een slachtoffer van motorpech of van de gruwelijke verkeersstaking.

Waarvoor hebben wij twee voeten gekregen? Om de pedalen van onze wagen te bedienen, misschien ook om voetbal te spelen, maar toch niet om op te lopen! Loopt er iemand op zijn handen? Neen, die dienen om te sturen en over te schakelen. En onze voeten dienen om gas te geven, te remmen en te ontschakelen.

Nog afgezien van het feit dat de voetloper een vogelvrij verklaarde indringer wordt op alle wegen en dan door elke willekeurige wagen kan geëxecuteerd worden, stelt hij zich bloot aan allerlei afwijkingen: te grote eetlust, slankheid zonder dieet, en een ongepaste opgeruimdheid des gemoeds in een tijd, waarin elk fijngevoelig mens zijn walg en pessimisme kweekt als een teken van uitverkorenheid. En zo hij zich ver van alle beschaafde centra aan zijn passie overgeeft, wacht hem niettemin een trage, maar ellendige dood: in plaats van te sterven van hartinfarct zoals iedereen, sterft hij van ouderdom.

Met dat al zat het publiek geschoren met dat schandelijk moeras van intellectuele luiaardij en laffe dromerij: het Rivierenhof!

In den beginne - dat was vóór 40 jaar - was het een stuk wildernis. Men kon het vergelijken bij het aards paradijs, net voor de schepping van Eva, zo stil was het daar. Begrijp me goed, een barbaarse stilte geweven uit bladerengekletter, vogelengeroep en watergeplas.

Toen begon het beschavingswerk: de eerste bomen werden geveld. Er kwam een brede asfaltweg. Zo konden de auto's in het park dringen. Aangezien auto's een doel moeten hebben, kwam er een restaurant en een theater, er verrezen administratieve gebouwen allerhande waaronder een wolkenkrabber, een stadion werd gebouwd, er werden tal van sportvelden aangelegd. Duizenden bomen verdwenen. Het gestileerd gehuil van de supporters verdreef het akelig geschreeuw der vogels, 's Zondags werd het er een vrolijke, drukke boel, ver van het gewoel der steden. Langs de wegen, afgeboord door automuren, ondervond men niet de minste hinder meer van de oorspronkelijke sfeer. Overal in het park hoorde men het gebrul van de luidsprekers, het getier van de sportcommentators en het gejank van de radio's, meegedragen door de kuieraars uit de wagens die de andere wagens gingen taxeren.

Een uithoek van het park bleef weerbarstig: het gebied der grote meren, zoals de Indiaan-spelende jongens het noemden. Daar heerste nog een noodlottige stilte. Wie daar verdwaalde en zo onvoorzichtig was te gaan zitten op een der banken, viel ten prooi aan een psychopathische

[p. 621]

dromerij. Hij begon te luisteren naar het gekweel der vogels en het geruis der bomen en te kijken naar de wolken. Hij begon te piekeren over de zin van het leven en andere onwetenschappelijke problemen meer. Ten slotte kreeg hij aanvechtingen om verstaanbare gedichten te gaan schrijven.

Ongetwijfeld hebben de overheden de gevaren van die oasesfeer ingezien, want zekere dag daagden moderne silhouetten als verlossers op: de bulldozers. Als een zegenrijke aaiing gingen zij door de wildernis. Vreselijke knapen van bomen knakten af als lucifers, de wilde haardos van heesters en planten werd gladgestreken als een biljartlaken. Bomen en struiken, bloemen en gras, het werd alles tot een heerlijke bruine brij en weer zagen wij hoe schilderachtig plat ons landje is.

De bulldozers waren slechts de boden van een heuglijke tijding: waar eens de bomen tierden, daar komt een autostrade. Heerlijk perspectief!

Waar eens de stank van lindeboom en hagedoorn de lucht verpestte daar zal de heerlijke geur van benzine en verbrande gummi als de wierook van de nieuwe tijd ten hemel stijgen. Waar eens de vogels schreeuwden, daar klinkt weldra het daverend lied der tientonners en het aanzwellend gegier der toornig inhalende wagens.

De aarde zal geen bloemen meer dragen maar de adem der machines zal in onze lichamen sarcoom en carcinoom doen ontluiken.

De beschaving staat niet stil. Misschien zal het mij nog gegund zijn eens een boomvrije stad te aanschouwen. Een boomvrij land zal ik niet meer zien. Mijn kinderen wel. En mijn kindskinderen zullen de bomen alleen nog maar kennen van de prentjes in de chocolade, in de reeks voorhistorie, naast de sabeltijger en de oeros.

Dan zal de noösfeer beginnen.